جزییات یک اکتشاف جدید در ساخت و سازهای مقبره‌الشعرای تبریز

نجف قلی خان دمبلی، پادشاه وقت تبریز به دلیل تعلق خاطر مردم به تبریز و سخت بودن آوار برداری، سازه‌های جدید پس از وقوع زلزله را بر روی سازه‌های قدیمی و تخریب شده بنا کرد؛ بنابراین احتمال کشف آثار تاریخی مربوط به تبریز قدیم در هر بار کاوش، حفاری‌های عمیق و سایر عملیات‌های عمرانی به ویژه در مرکز شهر وجود دارد و شنیدن چنین خبری برای مردم تبریز دیگر عجیب نیست.

به گزارش ایسنا، کشف گورستان تاریخی عصر آهن تبریز در سال ۱۳۷۶ شمسی حین یک عملیات خاکبرداری ساده در جوار مسجد کبود هم دلیلی بر وجود شهر زیرزمینی در تبریز است، این سایت موزه به یکی از موزه‌های جالب و پرطرفدار تبریز برای گردشگران داخلی و خارجی تبدیل شد که شاید تعداد موزه‌های مشابه آن در دنیا کم‌تر از انگشتان یک دست باشد، اما سایر سازه‌های کشف شده مانند سازه کشف شده در حفاری‌های مربوط به پروژه احداث زیر گذر قاضی طباطبایی در خیابان جمهوری اسلامی تبریز که ۲۰ سال قبل انجام شد و آثار کشف شده در حفاری‌های پروژه‌ی تجاری والمان و ایستگاه متروی باغ گلستان در سال گذشته بدون انجام مطالعات طولانی مدت، دوباره مدفون شده و یا نتیجه‌ی مطالعات، اعلام و رسانه‌ای نشد.

خبر کشف تونلی در حفاری‌های مربوط به ساخت و سازهای مقبره‌الشعرا هم از جدیدترین خبرهایی است که این روزها تصاویری از آن در فضای مجازی دست به دست می‌شود.

تایید کشف سازه در حین عملیات عمرانی در مقبره‌الشعرای تبریز

مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی با تایید کشف سازه‌ای حین ساخت و ساز در محوطه مقبره‌الشعرا به خبرنگار ایسنا می‌گوید: ماهیت این سازه فعلا مشخص نبوده و همکاران باستان‌شناس ما در محل حضور دارند و نتیجه بررسی‌ها و ارزیابی‌های این گروه پس از رسیدن به نتیجه‌ای قطعی اعلام می‎‌شود.

به گفته احمد حمزه‌زاده، اینکه این سازه، تونل یا آب انبار است، مشخص نبوده و احتمالات زیادی در این زمینه وجود دارد، او در این خصوص می‌افزاید: در تصاویر منتشر شده هم مشخص است که در این محل ساخت و ساز انجام می‌شود و سازه مانندی در حین ساخت و ساز بیرون آمده که همکاران ما برای بررسی ماهیت آن به محل رفته‌اند.

بعد از انتشار این تصاویر در فضای مجازی، حواشی زیادی مبنی بر کشف تونل در مقبره‌الشعرا مطرح شد، اما متخصصان امر معتقد هستند، تشخیص ماهیت این بنا نیاز به مطالعه داشته و به این زودی نمی‌توان در این مورد اظهار نظر کرد.

سازه‌ی کشف شده به احتمال زیاد، سرداب است

مدیرعامل انجمن دوستداران میراث فرهنگی تبریز و دانشیار دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه هنر اسلامی تبریز هم در این خصوص به ایسنا می‌گوید: اخبار زیادی در خصوص وجود کانال‌های زیرزمینی در رسانه‌های مختلف دیده می‌شود، اما تاکنون هیچ چیزی از طرف هیچکدام از باستان شناسان تایید نشده است؛ بنابراین تا قبل از تایید باستان شناسان نمی‌توان نظری در این خصوص داد، ولی این نکته کاملا روشن است که تبریز شهر زلزله خیزی بوده و بر اساس مطالعات مرحوم یحیی ذکاء در کتاب زلزله‌های تبریز، این شهر هر ۲۰۰ سال شاهد زلزله های وحشتناکی بوده است به این دلیل قطعا لایه‌های مختلف تاریخی در تبریز از گذشته در زیر تبریز کنونی وجود دارد و الان آشکار شده و تمامی ساخت و سازها از جمله مساجد، بازار و خانه‌ها به مرور زمان بر روی آثار مخروبه قبلی ساخته شده‌اند، وجود محوطه عصر آهن تبریز با اختلاف حدود هشت متری نسبت به کف موجود دلیلی بر این ادعا است.

دکتر احد نژادابراهیمی ادامه می‌دهد: با توجه به تصاویر منتشر شده به نظر می‌رسد این سازه، سرداب خانه یا یک آرامگاه و مقبره باشد، چرا که قبرستان معروف به قبرستان سید حمزه که از قرن هشتم به بعد، مقبره‌الشعراء نامیده شد، بر اساس آنچه که در کتاب «کوی سرخاب و مقبره‌الشعرا» نوشته دکتر ضیاءالدین سجادی آمده، قدمت گورستان مقبره‌الشعرا به قرن اول هجری بازمی‌گردد و آرامگاه ضمره‌ابن عمر، پسر شخصی که نامه حضرت محمد (ص) را نزد پادشاه حبشه برد، اولین کسی است که در این گورستان تدفین شده است.

او می‌گوید: سیستم ساخت آرامگاه‌ها در گذشته به گونه‎‌ای بود که قسمت فوقانی آن نمازخانه و قسمت پایینی آن سرداب بود، وجود سرداب‌های بزرگانی همچون سید حمزه، ابراهیم ظهیرالدین (وزیر آذربایجان در دربار شاه سلیمان)، عزیزخان مکری، میرزا عیسی قائم مقام و ثقه‌الاسلام در این قبرستان، نشان می‌دهد که آرامگاه‌های این مکان نیز به این شکل ساخته شده بودند که تا همین اواخر هم بود و نمی‌دانم در ساخت و سازهایی که در این محل انجام شد، چه بر سر این سرداب‌ها آمد؟، احتمال آن زیاد است که سازه‌ای که از آن به نام تونل یاد می‌شود، یکی از این سرداب‌ها باشد، اما اعلام نظر قطعی قبل از تایید باستان‌شناسان کار درستی نیست.

نژادابراهیمی در بخش پایانی سخنانش، خاطرنشان می‌کند: هر چند برخی از منابع از کشف تونل یاد کرده‌اند، اما از شخص مرحوم یحی ذکاء در زمان حیاتشان شنیده‌ام که ششگلان تبریز در واقع شش کهول به معنای شش غار است، با توجه به اینکه ششگلان منطقه‌ای اعیان نشین و در معرض سیل بود، شش غار یا به تعبیر امروزی، تونل‌هایی از پشت دیوار شهر بصورت زیرزمینی ساخته بودند تا  سیلاب‌های احتمالی فصلی و سالانه از طریق این تونل‌ها به رودخانه میدان چای انتقال داده شود و محله از گزند سیل در امان بماند؛ به گفته مرحوم یحیی ذکاء شش کوهول به مرور زمان به شش گلان معروف شد، منظور از تونل همین غارها هستند، اما آجری بودن سازه پیدا شده و ضخامت ۲۰ سانتی متری آن نشان می‌دهند این سازه به احتمال زیاد سرداب باشد.

بر اساس این گزارش، مقبره‌الشعرا، آرامگاه بیش از ۴۱۰ شاعر، عارف و رجال نامی ایران و کشورهای منطقه از ۸۰۰ سال پیش و آرامگاه شاعرانی مانند استاد سیدمحمدحسین بهجت تبریزی معروف به شهریار، اسدی طوسی، قطران تبریزی، مجیرالدین بیلقانی، خاقانی شیروانی، ظهیرالدین فارابی، شاپور نیشابوری، شمس الدین سجاسی، ذوالفقار شروانی، همام تبریزی، مغربی تبریزی، مانی شیرازی، لسانی شیرازی و شکیبی تبریزی بوده که در محله‌ سرخاب تبریز قرار دارد و یکی از گورستان‌های تاریخی این شهر به‌شمار می‌رود؛ طبق اسناد تاریخی این قبرستان قبل از قرن ۸ هجری وجود نداشته و در گذشته نام‌های مختلفی به خود گرفته است که از آن جمله می‌توان به «حظیره‌الشعرا»، «حظیره‌القضاه» و «قبرستان سرخاب» اشاره کرد.

انتهای پیام