«تیک تاک» رشت متوقف شد

وقتی زمان متوقف می‌شود، انگار زندگی پیش نمی‌رود. هر روز تکراری است، همانند عقربه‌های ساعت که هر روز در یک مسیر تکراری به دور خود می‌گردد. حالا اما، ساعت بزرگ شهر رشت از کار افتاده و گویی زمان در این شهر متوقف شده است.

 درست از روزی که حصارهای فلزی دور عمارت بلدیه رشت کشیده شد، دیگر کسی صدای دنگ دنگ چهار ساعت برج بلدیه را نشنیده است. فاز نخست پروژه مرمت عمارت بلدیه، از سال گذشته آغاز شده و فازدوم نیز از مهرماه، کلید خورده است.

مردم رشت، عمارت زیبا و تاریخی بلدیه را با برج ساعت آن می‌شناسند و اگر کسی بخواهد آدرس بدهد، می‌گوید: برج ساعت و کمتر کسی با نام کاملاش یعنی عمارت بلدیه، خطابش می‌کند. برج ساعت، حدود یکصد سال است که  به‌عنوان مهم‌ترین نماد شهر رشت شناخته می‌شود.

یکصد سال از ساخت عمارت بلدیه رشت، می‌گذرد. عمارت باشکوهی- که حالا جزء بناهای میراثی کشور است و از نیمه دوم امسال، فاز دوم مرمت آن نیز از سوی سازمان عمران و بازآفرینی فضاهای شهری شهرداری رشت درحال اجراست.

عمارت شهرداری رشت با برج ساعت معروف آن هر بیینده‌ای را مجذوب می‌کند. ایجاد برج‌های ساعت در بسیاری از شهرهای کشور در اوایل این قرن، نمادی از تجددخواهی بود تا اهمیت وقت و زمان را برای توسعه یادآور شود. برج زیبای ساعت عمارت بلدیه شهر تبریز و برج ساعت شهر ساری یکی از این نمونه‌هاست.

اگرچه عمارت بلدیه رشت از ابتدا دارای برج بود، ولی برج بلدیه ابتدا برج دیده‌بانی کاربری داشت و در زمان ساخت، ساعتی بر بالای برج وجود نداشت. برج دیده‌بانی عمارت بلدیه رشت، سه سال پس از تاسیس، تبدیل به برج ساعت شد. ساعت‌های قرار گرفته در بالای برج بلدیه رشت، به نحوی بود که بسیاری از شهروندان می‌توانستند زمان را با آن بسنجند. زیرا در گذشته تا این اندازه ساختمان‌ها بلندمرتبه سازی نشده بود و از چهار جهت می‌شد، برج ساعت و عقربه‌های بزرگ چهار ساعت را در چهار جهت اصلی دید. این ساعت‌ها حدود ۹۷ سال حرکت کرد و با گردش هر ۶۰ دقیقه عقربه‌های دقیقه شمار آهنگ زیبایی را  می‌نواخت تا از دست رفتن زمان را یادآور  شود.

حالا مدتی است صدای دنگ دنگ زنگ ساعت‌های برج بلدیه شنیده نمی‌شود. انگار سرعت تغییرات در جامعه‌ای که در حال پوست‌اندازی است، موجب شده مردم متوجه از کار افتادن عقربه ساعت‌های برج بلدیه نشوند.

آنچه امروز درباره مجموعه بناهای تاریخی میدان شهرداری رشت می‌دانیم، محدود به اطلاعات پراکنده‌ای است که به صورت خبر احداث و یا افتتاح آنها در معدود روزنامه‌های یومیه چاپ رشت آن زمان درج شده  و بیش از آن مستندات قابل اتکایی در دست نیست.

مهندس روبرت واهانیان، پژوهشگر تاریخ رشت، دراین باره می‌گوید: «کلنگ احداث ساختمان اداری بلدیه در سال ۱۳۰۲ خورشیدی به زمین زده شد و مهندسی ارمنی به نام «آرتم سرداراف»، از ارامنه‌ی روسیه  مقیم  رشت، کار طراحی و نظارت بر ساختمان را بر عهده گرفت.

اداره‌ی بلدیه از اول فروردین ماه سرداراف را به سمت مهندسِ بلدیه رشت با ماهی هفتاد تومان حقوق استخدام کرد. وی هفته‌ای سه روز در بلدیه حاضر می‌شد و وظایف خود را انجام می‌داد.

این بنا، چهارم اردیبهشت سال ۱۳۰۵ خورشیدی، افتتاح می‌شود و طبق خبر درج شده در شماره ۱۳۵ «روزنامه پرورش»، دو ماه بعد یعنی چهارشنبه اول تیر ماه ۱۳۰۵، اداره‌ی بلدیه‌ی رشت به ساختمان نوساز خود  یعنی عمارت تازه ساخت منتقل می‌شود.

کمتر از سه سال، تغییرات عمده‌ای در عمارت بلدیه رخ می‌دهد و برجی که کاربری نگهبانی داشت، تبدیل به برج ساعت می‌شود.»

واهانیان در این باره می‌گوید: «در زمان ساخت، برج وسط عمارت، تنها حکم دیده‌بانی برای شهر رشت را داشت. برجی که در انتها از چهار سو شیشه داشت و روزانه یک نفر مامور بود تا از بالای برج ۲۲ و نیم متری، وضعیت شهر را  از چهار طرف رصد نماید. بخصوص در مواقعی که آتش‌سوزی در شهر رخ می‌داد، نگهبان سریع زنگ دستی را -که یک چکش بود- به صدا در می‌آورد. در کوچه کناری عمارت و نزدیک به هتل اردیبهشت همیشه یک ماشین آتش‌نشانی حضور داشت که با تلمبه دست کار می‌کرد و به محض شنیدن صدای زنگ برج به محل حادثه اعزام می‌شد.»

وی با اشاره به آگهی روزنامه‌های یومیه رشت، در مورد تغییرکاربری برج دیده بانی یادآور می‌شود: «سال ۱۳۰۸ بلدیه برای طرح جاگذاری ساعت بر روی برج دیده‌بانی آگهی چاپ می‌کند و همان سال قسمت شیشه‌ای برج دیده بانی برچیده و به جای آن چهار ساعت آلمانی کار گذاشته می‌شود.»

داستان این تغییرات به همین‌جا ختم نمی‌شود و برج ساعت بلدیه برای سومین بار دستخوش تغییر می‌شود. اواخر بهار ۱۳۶۸ بود که ساعت های برج بلدیه، پس از ۳۸ سال کار بی‌وقفه، از کار می‌افتد و الماسی -شهردار وقت- دستور می‌دهد ساعت‌ها را برای تعمیر پایین بیاورند. ساعت‌ها هنوز به جای خود بازنگشته بود که زلزله مهیب آخرین روز خرداد ۱۳۶۸، به عمارت بلدیه آسیب می‌زند و برج فرو می‌ریزد و ساعت هایی که بعد از تعمیر در انبار حیاط همان عمارت نگهداری می‌شد، سرنوشتی نامعلوم می‌یابد.(عکس اخیر، آرشیو مهندس واهانیان)

واهانیان -که در آن زمان مهندس ناظر شهرداری بود- مامور بازسازی عمارت بلدیه می‌شود.

وی، در این باره می‌گوید: «ساعت‌های اولیه که در سال ۱۳۰۸ کار گذاشته شده بود، ساخت کشور آلمان بود و قبل از زلزله شهرداری آنها را برای تعمیر پایین آورده بود و پس از آن در انبار شهرداری گذاشته بودند. با تخلیه زودهنگام اداره بلدیه برای مرمت عمارتی که در زلزله آسیب دیده بود، متاسفانه ساعت‌های نخست مفقود و در نهایت شهردار وقت دستور داد ساعت‌های جدیدی برای برج بلدیه خریداری شود.»

واهانیان توضیح می‌دهد:« بعد از تکمیل مرمت برج ساعت در پاییز همان سال، ساعت‌های فعلی  از شرکت «تیک تاک» نمایندگی «سیتی زن ژاپن» خریداری و  بالای برج کار گذاشته می‌شود.»

مرداد ماه سال ۱۳۹۵، ساعت‌های تیک تاک هم از کار می‌افتد و مدتی زمان در مرکز شهر متوقف می‌شود. چندماه بعد و با تعمیر دوباره ساعت‌های سیتی زن، دوباره شهروندان، با آغاز یک ساعت کامل، صدای ضرباهنگ تیک تاک را می‌شنیدند.

حالا ساعت‌ها هستند ولی با آغاز پروژه مرمت عمارت بلدیه رشت، عقربه‌ها از کار افتاده‌اند و انگار «تیک تاک» رشت متوقف شده است.

انتهای پیام