تعرض جنسی چیست + باورهای غلط رایج

بسیاری از ما بارها درباره تجاوز جنسی در فیلم‌ها، خبرها و رسانه‌ها شنیده‌ایم و می‌دانیم که مقوله‌ای بسیار مهم است و تحقیقات و بررسی‌های زیادی درباره آن انجام شده است. بااین‌حال، مقوله مهم دیگری هم هست که کمتر به آن پرداخته‌ شده است، یعنی تعرض جنسی. تعرض جنسی اگر بدتر از تجاوز جنسی نباشد، کمتر از آن هم نیست. در این مقاله، ابتدا درباره تعرض جنسی و اینکه چه تفاوتی با تجاوز دارد صحبت می‌کنیم و سپس راهکارهایی ارائه می‌دهیم برای کمک به فردی که به او تعرض کرده‌اند. با ما همراه باشید.

آیا تعرض جنسی همان تجاوز جنسی است؟

تعرض جنسی مشابه تجاوز جنسی است، ولی تفاوت‌هایی با آن دارد. تجاوز جنسی (Rape) یعنی وقتی فرد متجاوز با توسل به زور از نظر فیزیکی با فردی دیگر آمیزش جنسی (شامل دخول) می‌کند. تجاوز جنسی هم برای مردان و هم برای زنان اتفاق می‌افتد، خواه دگرجنس‌گرا باشند یا هم‌جنس‌گرا.

تعرض جنسی (Sexual Assault) گسترده‌تر است و طیف وسیعی از اقدامات جنسی را در بر می‌گیرد که فرد یا گروهی از افراد روی شخصی انجام می‌دهند بدون اینکه او به این کار رضایت داده باشد. تعرض جنسی شامل اقدامات مختلفی است، مثلا:

• وقتی متعرض بدنتان را لمس می‌کند یا مجبورتان می‌کند او را لمس کنید.
• وقتی بدون رضایت شما نوازشتان می‌کند، شما را می‌بوسد یا به‌زور بغلتان می‌کند.
• هنگامی‌ که برخلاف میلتان با شما رابطه جنسی دهانی، واژینال، مقعدی یا هر نوع دیگری برقرار می‌کند.
• وقتی در خیابان یا محیط‌های دیگر با پراندن متلک‌های جنسی شما را آزار می‌دهد یا وقتی در تاکسی یا اتوبوس نشسته‌اید با لمس اعضای بدن خود شما را معذب می‌کند.

به‌جز اینها، آزار جنسی، سوءاستفاده جنسی، استثمار جنسی و حتی ارسال پیامک‌های جنسی نوعی تعرض به حساب می‌آیند. بنابراین تعرض جنسی موارد زیادی را در بر می‌گیرد و ممکن است شامل آمیزش جنسی باشد یا نباشد. این عمل جنسی تمام مرزهای شخصی و استقلال جنسی فرد قربانی را نقض می‌کند.

تعرض جنسی زیرمجموعه‌ای از اقدامات خشونت‌آمیز به حساب می‌آید، حتی اگر بدون اِعمال خشونت انجام شود، زیرا فرد متعرض این کار را به‌منظور القای حس قدرت بر فرد قربانی انجام می‌دهد. فردی که مرتکب تعرض جنسی می‌شود، ممکن است کاملا غریبه یا یکی از نزدیکان شما باشد. همچنین ممکن است این عمل فردی یا گروهی انجام شود.

اگر به ما تعرض جنسی شد، چه کنیم؟

قبل از هرچیز باید بگوییم تعرض جنسی به هر شکلی نادرست است و اگر برایتان اتفاق افتاده است، به‌هیچ‌وجه تقصیر شما نیست.

بسیاری از افراد بعد از اینکه این مشکل برایشان پیش می‌آید، نمی‌دانند چه کنند یا چه واکنشی باید نشان بدهند. حقیقت این است که واقعا هم کار دشواری است، زیرا موجی از احساسات مختلف از جمله خشم، درد، ناراحتی و خستگی شدید بر فرد قربانی غالب می‌شود که توانایی تصمیم‌گیری را از او سلب می‌کند. تعرض جنسی از هر نوعی که باشد، ممکن است به فرد آسیب برساند. حتی اگر فرد از آن فرار کند، بازهم ممکن است تأثیرات منفی خود را به‌ جا بگذارد. البته افرادی که چنین تجربه بدی را از سر گذرانده‌اند، خواه در درک آن و خواه درباره اینکه به چه کمک‌هایی نیاز دارند باهم متفاوت‌اند. این بدان معناست که هر فرد به‌شیوه متفاوتی از این رویداد تروماتیک بهبود می‌یابد. آموختن اینکه بعد از تعرض جنسی باید چکار کنید، می‌تواند به شما در اقدامات آینده و روند بهبودی کمک کند.

به‌گفته جسیکا کلاین، مددکار اجتماعی بالینی دانشکده مددکاری کالیفرنیای جنوبی، برای بهبودی بعد از تجربه تعرض جنسی باید اقدامات اولیه‌ای را انجام دهید که در ادامه نوشته‌ایم.

۱. برای خودتان امنیت فراهم کنید

مهم‌ترین کاری که بلافاصله بعد از تجربه تعرض جنسی باید انجام دهید، این است که امنیت خود را فراهم کنید. معمولا افراد متوجه نیستند که هنگام تعرض فیزیکی/جنسی، مغز در حالت واکنش عکس‌العمل شدید (hyper reaction) قرار می‌گیرد. بنابراین بخش لیمبیک مغز که هیجانات را بررسی می‌کند و مسئول مکانیسم مبارزه یا فرار است، بر بخش منطقی مغز غلبه می‌کند و اجازه نمی‌دهد فرد قادر به تصمیم‌گیری درست باشد.

خانم کلاین می‌گوید: «اولین و مهم‌ترین کاری که باید انجام دهید این است که برای خودتان امنیت فراهم کنید. مثلا با نزدیک‌ترین دوست یا یکی از اعضای خانواده تماس بگیرید تا بیاید و با شما بماند. رفتن زیر چند لایه پتو هم می‌تواند مفید باشد، زیرا به بدنتان کمک می‌کند احساس امنیت کند.»

۲. برای پشتیبانی از کسی کمک بگیرید

بعد از اینکه برای خودتان احساس امنیت ایجاد کردید، باید دنبال حمایت دیگران باشید. کلاین توضیح می‌دهد که بعد از شوک اولیه‌ای که ترومای ناشی از تعرض به شما وارد می‌کند، معمولا یک دوره اضطراب یا افسردگی هم سراغتان خواهد آمد.

یکی از مشکلات روان‌شناختی رایج بعد از تعرض جنسی، گسستگی (dissociation) است. گسستگی نوعی احساس قطع ارتباط با تجربیات حسی، هویت یا سوابق شخصی است. در این حالت، فرد از به‌یادآوردن تجربیات گذشته به‌طور جزئی یا کامل ناتوان است. بنابراین بهتر است حتما به فردی که قابل‌اعتماد باشد مراجعه کنید و از او کمک بخواهید: فردی که سعی نمی‌کند جزئیات حمله را جویا شود، بلکه با دقت گوش می‌دهد و حمایت عاطفی به شما ارائه می‌کند.

۳. معاینه پزشکی شوید

بسیاری از افرادی که قربانی تعرض جنسی می‌شوند ابتدا درباره مراجعه به پزشک تردید دارند. اگر این اتفاق برایتان افتاده است، حتما باید به پزشک مراجعه کنید تا شما را معاینه کند. بسته به نوع کارهایی که فرد متعرض مرتکب شده است، پزشک به‌منظور رسیدگی به نیازهای عاطفی، جسمی و روانی شما راهکارهایی ارائه می‌دهد. مراجعه به پزشک یا مراکز درمانی مزایایی دارد که برخی از آنها عبارت‌اند از:

• ارائه کیت‌های مخصوص پزشکی‌قانونی برای جمع‌آوری DNA فرد متعرض و سایر شواهد، مخصوصا اگر آمیزش جنسی صورت گرفته باشد. این کار برای شناسایی هویت تعرض‌کننده ضروری است.
• دریافت حمایت عاطفی از کادر درمان آموزش‌دیده. (این کار به قربانی تعرض آرامش می‌دهد.)
• توصیه‌هایی مبنی بر دریافت خدمات مشاوره، پیگیری مراقبت‌های پزشکی و نظایر آن که می‌تواند به فرد در روند بهبود کمک کند.

معمولا قربانیان تعرض جنسی به دلایلی که بعدا خواهیم گفت، این موضوع را انکار می‌کنند. انکار قربانی نه‌تنها انجام اقدامات مهم در روند بهبودی را دشوارتر می‌کند، بلکه باعث می‌شود فرد تعرض‌کننده بی‌پرواتر شود و بازهم این کار را تکرار کند. به همین دلیل کیت‌ها بسیار مهم‌اند. آنها اثبات می‌کنند که تعرض واقعا رخ داده است و قابل‌انکار نیست.

یادتان باشد که اگر می‌خواهید علیه تعرض‌کننده اقدام قانونی کنید، دوش نگیرید، موهایتان را شانه نزنید، لباستان را عوض نکنید و قبل از استفاده از کیت، ادرار نکنید. این اقدامات ممکن است شواهد فیزیکی را از بین ببرند.

۴. حتما رویداد را بررسی کنید

اکثر افرادی که قربانی تعرض جنسی می‌شوند، میل شدیدی دارند که از بررسی کل حادثه اجتناب کنند. این در حالی است که بررسی این رویداد به افراد کمک می‌کند مکانیسم‌های دفاعی سالم برای مقابله با احساسات و اثرات روانی ناشی از تعرض را شناسایی کنند.

کلاین می‌گوید: «با اجتناب از روبه‌روشدن با موضوع، بهبود نخواهید یافت. نمی‌توانید آن را دور بزنید یا انکارش کنید. باید آن را بررسی و از آن عبور کنید.»

نوشتن درباره حادثه، صحبت درباره آن با شخص معتمد یا دریافت مشاوره حرفه‌ای برخی از مکانیسم‌های دفاعی سالم برای مواجهه با رخداد تعرض جنسی هستند. البته این‌طور نیست که لزوما همه افراد بعد از چنین تجربه سختی به مشاوره حرفه‌ای نیاز پیدا کنند. بااین‌حال اکثر افراد دچار مشکلات عاطفی و روانی می‌شوند و واکنش‌هایی نشان می‌دهند که در ادامه آنها را بررسی می‌کنیم.

واکنش‌های احتمالی قربانیان تعرض جنسی

• انکار: فرد وقوع تعرض جنسی را نمی‌پذیرد و از رسیدگی به آن امتناع می‌کند.
• ازدست‌دادن حافظه یا گسستگی: فرد از به‌خاطرآوردن برخی از جزئیات رویداد آسیب‌زا یا تمام آن ناتوان می‌شود.
• شک به خود: فرد به شهود خود اعتماد نمی‌کند یا اینکه خودش را به‌خاطر حمله فرد تعرض‌کننده سرزنش می‌کند.
• احساس گناه: قربانی خود را بابت تعرضی که به او شده است مقصر می‌داند که می‌تواند اثر منفی تروما را تشدید کند.
• اضطراب: ممکن است فرد دچار اضطراب خفیف یا اضطراب فلج‌کننده شدید و حملات پانیک شود.
• اختلال استرس بعد از سانحه: این مشکل که فقط متخصص سلامت روان می‌تواند درمانش کند، شامل نداشتن توان بهبود پس از تجربه رویداد آسیب‌زا می‌شود.

سایر واکنش‌های احتمالی فرد بعد از وقوع تعرض عبارت‌اند از:

• عصبانیت؛
• کاهش اعتماد و امنیت؛
• افسردگی؛
• مشکلات خواب و کابوس؛
• مشکل در حفظ روابط و لذت‌بردن از رابطه زناشویی؛
• ترس؛
• کاهش عزت‌نفس؛
• نوسانات خلقی؛
• شرم؛
• شوکه‌شدن؛
• بی‌اشتهایی.

اگر نیاز به مشاوره دارید، حتما به کسی مراجعه کنید که برای کمک به قربانیان تجاوز جنسی آموزش دیده باشد. درمان با هدف کاهش کلی اثرات منفی ترومایی انجام می‌شود که احتمالا گرفتار آن شده‌اید.

۵. علیه تعرض جنسی اقدام قانونی کنید

پس از وقوع تعرض جنسی حتما باید علیه فرد تعرض‌کننده اقدام قانونی کنید. این فرایند کمی پیچیده است، زیرا بسیاری از قربانیان تعرض جنسی به‌دلیل لطمه‌های عاطفی واردشده تا حدی گیج می‌شوند و ممکن است تمایلی به گزارش فوری تعرض نداشته باشند، بیشتر هم به این دلیل که در اکثر تعرضات جنسی معمولا پای شخصی وسط است که قربانی او را می‌شناسد. بر اساس گزارش‌ها، از هر ۱۰ تعرض جنسی در سراسر جهان، در ۸ مورد آنها قربانی و متعرض یکدیگر را می‌شناسند. همچنین تقریبا ۶ مورد از هر ۱۰ تجاوز جنسی در خانه خود قربانی، خانه دوست یا بستگانش یا در مدرسه و دانشگاه اتفاق می‌افتند. البته بعضی تعرض‌ها هم در خیابان، در کوچه‌های خلوت یا حتی در اماکن عمومی انجام می‌شوند که ممکن است شامل لمس‌کردن یا آزار کلامی باشند. متأسفانه پیگیری قانونی این موارد دشوارتر است.

بنابراین تعداد زیادی از قربانیان به‌دلیل آشنایی با تعرض‌کننده دچار احساساتی مانند شرم، اضطراب یا ترس شدید می‌شوند و نگران‌اند که دیگران درباره آنها چه فکری خواهند کرد. مخصوصا وقتی پای پیگیری قانونی وسط می‌آید، این مسئله بیشتر خودش را نشان می‌دهد. یکی دیگر از دلایلی که اغلب قربانی را از گزارش تعرض منصرف می‌کند، شهادت‌دادن و روبه‌روشدن با مجرم در دادگاه است.

۶. برای برقراری مجدد ارتباط اجتماعی تلاش کنید

معمولا پس از مقابله و بررسی آسیب‌های ناشی از تعرض جنسی، بازگشت به زندگی قبلی ساده نیست. بسیاری از قربانیان ممکن است حتی از قرارگرفتن در موقعیت‌ها یا مکان‌هایی که آن رویداد را به آنها یادآوری می‌کنند اجتناب کنند. اگر هنوز آماده نیستید، به‌زور خودتان را وادار نکنید که روابط اجتماعی‌تان را از سر بگیرید. همه‌چیز باید به‌تدریج به‌ حالت عادی برگردد. اگر نمی‌توانید زندگی عادی‌تان را ادامه دهید، از دیگران کمک بگیرید. گروه‌درمانی برای برقراری مجدد ارتباط اجتماعی به شما کمک می‌کند. این کار به کاهش یا تسکین علائم افسردگی و بهبود سلامت روانی و عاطفی می‌انجامد. تسهیلگر این گروه با درک کامل چیزی که قربانی از سر گذرانده است، به بهبودی کل گروه در درازمدت کمک می‌کند.

به‌تدریج در فعالیت‌های اجتماعی درگیر شوید، با دوستان قدیمی ارتباط برقرار کنید و دوستان جدید پیدا کنید. شرکت در کلاس‌های آموزشی یا رویدادهای اجتماعی و رفتن به باشگاه سودمندند. برخی سازمان‌های غیرانتفاعی هم در کشورمان وجود دارند که به قربانیان تعرض و تجاوز جنسی خدمات می‌دهند. می‌توانید روی کمک آنها هم حساب کنید.

۷. خودمراقبتی مداوم را از یاد نبرید

روند درمان و بهبود طولانی است. با خودتان مهربان باشید، خودتان را سرزنش نکنید و احساس گناه و شک به خود و سایر احساسات منفی (که البته طبیعی هستند) را کنار بگذارید. برخی اقدامات عملی در این زمینه عبارت‌اند از:

• برای بهبودی مجدد بدن و ذهنتان وقت بگذارید.
• از اینکه مداوم خودتان را مشغول نگه دارید تا به آن رویداد فکر نکنید خودداری کنید.
• از تکنیک‌های آرامش‌بخش مثل یوگا و مدیتیشن بهره بگیرید.
• برنامه ورزشی منظمی را شروع کنید یا اگر از قبل برنامه‌ای داشته‌اید آن را ادامه بدهید.
• برای رفع مشکلاتی مثل بی‌خوابی به پزشک مراجعه کنید.
• از چیزهایی مانند نوشیدن الکل یا مصرف موادمخدر که ممکن است اوضاع را بدتر کنند خودداری کنید. نوشیدن الکل افسرده‌کننده است و با روند طبیعیِ بهبود عاطفی تداخل پیدا می‌کند و می‌تواند علائم تروما مانند عصبانیت، افسردگی و انزوای اجتماعی را تشدید کند.

با قربانی تعرض جنسی چطور رفتار کنیم؟

حال فرض کنید فردی قربانی تعرض جنسی شده و از شما کمک خواسته است. اینکه چطور با او رفتار کنید بسیار مهم است و می‌تواند اثرات آسیب را تا حد زیادی کاهش دهد، مخصوصا اگر کودک باشد. این کارها را انجام دهید:

1. حرفش را باور کنید و به او بگویید که باورش دارید.
2. به صحبت‌هایش گوش دهید، ولی جزئیات را نپرسید. از گفتن جملاتی مانند «باید جلوش رو می‌گرفتی» یا «نباید اجازه می‌دادی» خودداری کنید. ممکن است فکر کند در حال سرزنش‌کردن او هستید.
3. هرگز به او نگویید «تقصیر خودت بود، اشتباه کردی». تعرض جنسی همیشه و در همه‌ حال بد و شنیع است و هرگز تقصیر قربانی نیست.
4. پشتیبانی عملی ارائه دهید. مثلا از او بپرسید آیا تمایل دارد برای گزارش‌دادن این رویداد با او همراهی کنید یا نه.
5. به تصمیم او احترام بگذارید. اگر واقعا تمایلی ندارد این موضوع را گزارش دهد، او را تحت‌فشار نگذارید.
6. فراموش نکنید ممکن است تعرض او را حساس کرده باشد و دلش نخواهد کسی او را لمس کند. حتی برای همدردی با او سعی نکنید او را در آغوش بگیرید. ابتدا اجازه بگیرید و اگر مشکلی نداشت، او را بغل کنید یا دست‌هایش را بفشارید.
7. اگر قربانی همسر شماست، یادتان باشد که ممکن است انجام آمیزش جنسی برایش ترسناک باشد. پس به او فشار نیاورید.
8. هرگز به او نگویید «بسه دیگه، فراموشش کن». او برای کنارآمدن با احساسات و عواطف به زمان نیاز دارد. می‌توانید با گوش‌دادن و صبوری به او کمک کنید.
9. در صورتی‌ که قربانی کودک است و نمی‌دانید چطور به او کمک کنید، از مشاور کودکان کمک بگیرید. یادتان باشد کودکان بسیار آسیب‌پذیرتر از بزرگ‌سالان هستند.

باورهای نادرست درباره تعرض جنسی

۱. اگر کسی مست باشد، لباس تحریک‌آمیز بپوشد یا با کسی قرار ملاقات بگذارد، مجبورکردن او به رابطه جنسی مشکلی ندارد!

هیچ دلیلی تعرض جنسی را توجیه نمی‌کند. حتی اگر فردی لخت در خیابان بگردد، حق تعرض به او را ندارید. نوع پوشش یا رفتار فرد اصلا دلیل بر این نیست که مجازید به او تعرض کنید. تعرض در هر شرایطی و در هر جامعه‌ای جرم است و هیچ تقصیری هم متوجه قربانی نخواهد بود.

۲. فرد متعرض معمولا غریبه است!

اتفاقا تعرض جنسی بیشتر از جانب کسی اتفاق می‌افتد که قربانی او را می‌شناسد. دلیلش این است که متعرض اغلب فکر می‌کند فرد آشنا به‌خاطر شرم یا نگرانی از حرف مردم جرئت نمی‌کند حرفی بزند. بااین‌حال این‌طور نیست که غریبه‌ها چنین کاری انجام ندهند.

۳. مجبورکردن همسر به رابطه جنسی تعرض به حساب نمی‌آید!

داشتن رابطه جنسی وظیفه به حساب نمی‌آید. هرگونه عمل جنسی بدون رضایت فرد نوعی تعرض جنسی است. اگر هزار بار هم با همسرتان رابطه زناشویی داشته‌اید، برای بار هزارویکم باز هم باید از او اجازه بگیرید. حتی اگر او را به‌زور ببوسید، یعنی او تمایلی (حداقل در آن لحظه) نداشته باشد، باز هم به او تعرض کرده‌اید.

۴. تعرض همیشه با خشونت همراه است!

این‌طور نیست. ممکن است گاهی تعرض جنسی خشونت‌آمیز نباشد. اگر پاسخ شما به درخواست رابطه جنسی نه باشد، حتی اگر مقاومت نکنید و با خشونت انجام نشود، بازهم نام آن تعرض است.

۵. فقط مردان مرتکب تعرض جنسی می‌شوند!

این هم نادرست است. تعرض جنسی جنسیت نمی‌شناسد. افراد با هر جنسیتی ممکن است مرتکب تعرض جنسی شوند یا قربانی آن باشند. فقط شاید آمار مربوط به مردان بیشتر باشد.

این مسئله ممکن است برای مردها هم صادق باشد. یعنی اگر خانم هستید و شوهرتان به هر دلیلی تمایل ندارد با شما رابطه جنسی داشته باشد، حق ندارید او را مجبور به این کار کنید.

۶. اگر تعرض بود، بدن من واکنش نشان نمی‌داد!

برخی افراد تصور می‌کنند اگر حین تعرض بدنشان واکنش نشان دهد یا تحریک شود، این به‌معنای لذت‌بردن است و بنابراین نام آن تعرض نیست. این اشتباه است. بدن انسان، چه مرد و چه زن، وقتی لمس می‌شود ممکن است تحریک شود، حتی اگر حالت تعرض داشته باشد. مثلا اگر مرد هستید و در حین تعرض دچار نعوظ شدید یا زن هستید و ترشحات واژن داشتید، دلیل نمی‌شود که از این کار لذت برده‌اید. نارضایتی شما تنها چیزی است که تعرض‌بودن این عمل را تعیین می‌کند.

سخن پایانی

تعرض جنسی در همه‌جای دنیا و در هر جامعه‌ای جرم است و هیچ‌کس حق تعرض به دیگری را ندارد. هیچ‌چیز این رفتار را توجیه نمی‌کند و قربانی هرگز مقصر نیست؛ حتی اگر نوع پوشش، نوع رفتار یا اعمال او خلاف هنجارهای جامعه باشد، باز هم تعرض به او مجاز نخواهد بود. فردی که به دیگران تعرض جنسی می‌کند، با هر لباسی و در هر جایگاهی که باشد مجرم است. بنابراین هرگز از گزارش‌دادن تعرض جنسی ترسی به دل راه ندهید و حتما آن را پیگیری کنید. در این مقاله برخی از راهکارهای مهم برای بهبود قربانیان بعد از تعرض جنسی و حمایت از این افراد را برشمردیم. امیدواریم این مطالب برایتان راهگشا بوده باشند.

اگر خودتان یا اطرافیانتان قربانی تعرض جنسی شده‌اید، در صورت تمایل، تجربه خودتان را همین جا برایمان بنویسید. می‌توانید از نام مستعار استفاده کنید. مشخصات شما به هیچ وجه منتشر نخواهد شد. تجربه شما یا اطرافیانتان از تعرض جنسی می‌تواند به بسیاری از افراد کمک کند.

مانند یک حقوق‌دان، متن قرارداد خود را حرفه‌ای تنظیم کنید