تشکیل دولت در هاله‌ای از ابهام/ آیا گفتگوهای ملی عراق را از بحران سیاسی نجات می‌دهد؟

مهسا مژدهی: انتخابات در عراق، نتوانست باعث ایجاد دولتی فراگیر شود و برعکس موجب شد تا همان ثبات نسبی پیشین هم زیر سوال برود. مقتدی صدر ابتدا انتخابات را از رسمیت انداخت و بعد طرفدارانش را علیه گروه های دیگر سیاسی به خیابان کشاند. در مقابل دیگر اتحادهای سیاسی تلاش داشته اند تا با گفتگو با گروه های رقیب، اوضاع را به سمت ثبات نسبی ببرند. اما این روند تا کنون موجب پیشرفتی در روند گفتگوها نشده است.

سیامک کاکایی کارشناس مسائل عراق در گفتگو با هوشمند نیوز به بررسی وضعیت سیاسی این کشور پرداخته است:

عراق در وضعیت بحرانی قرار دارد و دورنمای جالبی برای عبور از آن دیده نمی شود. چرا بغداد نتوانست بعد از برگزاری انتخابات پارلمانی، مسیر عادی را برای ایجاد دولت طی کند؟

تقریبا ۱۱ ماه از برگزاری انتخابات پارلمانی عراق می گذرد و هنوز گروه های سیاسی نتوانسته اند به یک اجماع و توافق نهایی بر سر تشکیل دولت و تقسیم پست های مهم حکومتی و وزارتی برسند و این برای عراق که دوران پساداعش را هم تقریبا نیمه سپری کرده، نمی تواند خبر خوشایندی باشد. این نشان دهنده آن است که در ساختارهای سیاسی عراق، نوع نگاه احزاب و جریان های سیاسی هنوز در مسیر نگاه جمعی و مبتنی بر ارجحیت منافع ملی شکل نگرفته است. جریان های سیاسی بیشتر نگاه های حزبی را ملاک قرار می دهند و مصلحت های سیاسی را مورد آزمون می گذارند. در حقیقت این یک ازمون و خطا در عراق است.

بیشتر بخوانید:

آیا عراق با بن‌بست سیاسی روبرو شده است؟

واکنش آمریکا به ناآرامی‌ها در بغداد/ الکاظمی امروز را تعطیل رسمی اعلام کرد

تلاش چارچوب هماهنگی شیعیان عراق برای ایجاد کانال‌های گفت‌وگو با صدر

تجربه دو دهه پس از سرنگونی رژیم بعث نشان داده که عراق چند دوره را سپری کرده است. دورانی که ناامنی بسیاری حاکم بود، دورانی که به تنظیم قوانین جدید گذشت و دوران مبارزه با تروریسم و داعش و پساداعش و حرکت به سمت بازسازی عراق. این در حالی بوده که مرحله اخر هنوز به سرانجام مشخصی نرسیده است. در حقیقت در عراق نوعی بی دولتی حاکم است که قدرت را دارد، اما خودش هم در دوران گذار قرار دارد. هفته پیش نشستی به عنوان گفتگوی ملی میان گروه ها ایجاد شده که همه گروه های سیاسی به غیر از گروه صدر در آن به دعوت نخست وزیر عراق در آن شرکت کرده بودند. گفتگوهایی صورت گرفته و در مورد سه نکته به اجماع رسیده اند: اول امکان برگزاری انتخابات زودهنگام را بررسی کردند. از مقتدی صدر خواسته اند که گفتگو کند با حضور گروه ها و خواهان توقف هرگونه تنش زایی در میدان و رسانه ها میان گروه ها شده اند. این می توانند نقشه راه جدیدی باشد که گروه های سیاسی آن را مطرح کرده اند. اما جای تردید وجود دارد که صدری ها تن به این موضوعات بدهند.

ثبات سیاسی در عراق هنوز به دست نیامده و ظاهرا مسیر طولانی در پیش دارد. اما اگر عراقی ها بخواهند با توجه به گروه هایی مثل گروه صدر، به سمت ثبات پیش بروند، چه موانعی در پیش دارند؟

آنچه در عراق مصمر ثمر بوده اجماع گروه ها و احزاب، حتی خارج از پارلمان است. این روشی است که آنها را به سمت دموکراسی اجماعی می برد. وضعیتی که می تواند به ثبات سیاسی سوق پیدا کند که نیاز عراق است. چون که عراق سه طیف اصلی شیعیان، کردها و اهل سنت را دارد، ماهیت کلی کار برای تقسیم پست های اصلی تا حدودی جا افتاده و شکل عرفی به خود گرفته است.

نخست وزیری به دلیل جمعیت بالای شیعیان، متعلق به آنهاست، ریاست جمهوری به کردها و پارلمان به سنی ها می رسد. گره کار از انجا اغاز شد که ترکیب کرسی های پارلمانی در بین گروه های شیعی، با توجه به نوسانی که داشت، منجر به برداشت دیگری از جناح صدر شد. آنها ۷۳ کرسی به دست گرفته و تلاش داشتند دولت تشکیل بدهند، که این اتفاق نیفتاد. صدری ها در اعلام رسمی گفتند که از پارلمان و روند تشکیل دولت کناره گیری می کنند و بحث تبدیل شدن به یک اپوزیسیون قوی را مطرح کردند. جریان های دیگر هم ادعاهایی داشتند و رایزنی های مستمری را برگزار کردند و به نقاط خوبی هم رسیدند تا عراق را از بن بست خارج کنند. این رایزنی ها هم در درون جریان هماهنگی شیعیان انجام گرفت که به توافقی نهایی در انتخاب نخست وزیر رسید و هم گفتگوهایی با اهل سنت و کردها انجام شده است. اما شرایط آنجا بغرنج شد که صدر اعلام کرد آنها موافق نخست وزیر اعلامی نیستند. آنها اقدام به یک چالش کردند، در پارلمان تحسن کردند و روند سیاسی را به سمت فاز جدیدی کردند که به سمت بن بست پیش می رود. با این شرایط عراق نمی تواند از بحران خارج شود.

با وجود این شرایط حاکم بر عراق چه آینده ای برای این کشور با در نظر گرفتن چنین بن بستی متصور هستید؟

دو وضعیت را می شود متصور شد. اگر صدری ها بر مواضع خود بمانند، شرایط سختی ایجاد می شود و حتی ممکن است به سمتی برود که دوباره انتخاباتی برگزار شود. این موضوع اوضاع را پیچیده تر می کند. دومین مساله این است که رایزنی ها از سر گرفته می شوند. عادی العامری هفته قبل شروع به برخی گفتگوها کرده و نتیجه موفق ارزیابی شده. رایزنی دوباره برای ایجاد اجماع بین جریانها و گروه ها برای تشکیل دولت می تواند نجات بخش یا کارگر باشد تا عراق را از وضعیت کنونی خارج کند. این یک نیاز جدی است که در عراق یک اجماع سیاسی ایجاد شود. برخی از گروه ها ممکن است به دنبال ادامه تظاهرات خیابانی باشند. این روش عراق را به سمت خشونت و بحران های بیشتر می برد. از تظاهرات خیابانی نمی شود به روند سیاسی در عراق رسید.

در عراق در دوره های گذشته تا ۹ ماه هم بوده که دولت تشکیل نشده و بالاخره توافقی رخ داده. البته اختلافات دیگری هم وجود دارد. اما مهم ترین موضوع در حال حاضر صدری ها هستند که گروه های شیعی باید بتوانند وضعیت را به سمت گفتگو و مذاکره پیش ببرند.

در چنین وضعیتی تا چه اندازه می شود گفت که روند سیاسی می تواند عراق را از این وضعیت خارج کند؟

عراق چنین تجربه هایی را قبلا هم داشته که چند ماه دولت تشکیل نشود و اختلافات بالا بگیرد. در همه دوره هایی که انتخابات برگزار شده چنین وضعیتی وجود داشته و به نظر می رسد که اینبار موانع بیشتر خودنمایی می کنند. نگرانی از آن است که برخی از تفکرها، شرایط را به سمت انتخابات ببرند. انتخابات در انتخابات فرصت را برای ثبات کم می کند و دامنه اعتماد مردم به گروه های سیاسی کم می کنند. این تبعاتی است که می تواند برای عراقی ها وجود داشته باشد. توافق سیاسی بین گروه ها و احزاب تنها راهی است که می توان با آن از بحران عبور کرد. در خارج از پارلمان باید بین گروه ها میانجیگری صورت بگیرد. جریان صدر هم باید رضایت دهد تا دیگر گروه ها تصمیم گیری کنند و دست از لشکر کشی بردارند. عراق نیاز دارد که هرچه زودتر از وضعیت بی دولتی خارج شود. شرایط دشوار است و هر چه بیشتر طول بکشد، خروج از بن بست سخت تر خواهد شد.

۳۱۱۳۱۲