تشدید تنش در روابط ایروان و باکو/ قفقاز به کدام سمت می رود؟

هرچند که بعید است تغییر رهبر ارامنه قره باغ به یافتن راهی برای خروج از بن بست کمک کند: هیچ سازشی بین آنها و باکو هنوز قابل مشاهده نیست.

آلکسی زابرودین در روزنامه کمرسانت روسیه در یادداشتی نوشت:

صبح اول سپتامبر با تشدید دوباره تنش در مرز ارمنستان و آذربایجان آغاز شد. منطقه گغارکونیک ارمنستان و منطقه کلباجار آذربایجان زیر آتش قرار گرفتند. هر دو طرف به سرعت واقعیت تشدید تنش‌ها را پذیرفتند، اما به طور سنتی در مورد شروع درگیری اختلاف نظر وجود دارد. به گفته وزارت دفاع ارمنستان، نیروهای مسلح آذربایجان «مواضع ارامنه در نزدیکی روستای سوتک» را به شدت مورد حمله قرار دادند. در نتیجه حداقل سه نفر جان باختند.

در باکو گفتند طرف ارمنی اولین طرفی بود که شروع کرد و ارتش آذربایجان فقط اقدامات تلافی جویانه انجام داد. شدت گلوله باران متقابل تنها در نیمه دوم روز شروع به کاهش کرد.

علاوه بر این، در منطقه مشکل سازتر یعنی قره باغ کوهستانی شرایط ناآرام بود. همانطور که در بولتن جمعه وزارت دفاع روسیه آمده است، در طول روز “یک مورد نقض رژیم آتش بس در منطقه شوشا ثبت شد.” «هیچ تلفاتی وجود ندارد. در این گزارش آمده است که فرماندهی نیروهای حافظ صلح روسیه به همراه طرف‌های آذربایجانی و ارمنی در حال انجام تحقیقات در این زمینه هستند.

تشدید تنش در پس زمینه تغییرات سیاسی قابل توجه درجمهوری به رسمیت شناخته نشده قره‌باغ اتفاق افتاد: در ۱ سپتامبر، رئیس جمهور آراییک‌هاروتونیان، استعفا داد. او روز قبل بدون اینکه وارد جزئیات شود به طرز مبهمی گفت، «این تصمیم نهایی را دو روز پیش گرفتم، با در نظر گرفتن تماس‌هایم با تمام بازیگران داخلی و خارجی و عموم مردم در هفته‌های اخیر. این یک تصمیم عمدی است که صرفاً توسط من بر اساس نتایج تجزیه و تحلیل داده‌هایی که در اختیار دارم گرفته شده است».

به احتمال زیاد یکی از عوامل تصمیم گیری ناتوانی در دست کم پیشرفت در بازگشایی راه به قره باغ بوده است.

لازم به ذکر است از دسامبر ۲۰۲۲، بخشی از قره‌باغ کوهستانی که ارمنی‌ها در آن زندگی می‌کنند، به دلیل مسدود کردن کریدور لاچین (مسیر دسترسی قره‌باغ به ارمنستان) توسط نیروهای آذربایجان و ایجاد یک ایست بازرسی در آن، در محاصره قرار گرفته است. ارتباط با ارمنستان تقریباً متوقف شد، مردم محلی با کمبود شدید دارو و غذا مواجه شدند. این در حالی است که باکو مدعی است که بر اساس قوانین بین المللی عمل می‌کنند و یک پاسگاه مرزی در خاک خود ایجاد کرده است. در همان زمان، آذربایجان پیشنهاد داد تا عرضه محموله‌های بشردوستانه را در

مسیری متفاوت – از طریق شهر آغدام که در نتیجه جنگ ۲۰۲۰ تحت کنترل باکو قرار گرفت، باز کند. چنین سناریویی اما برای طرف ارمنی مناسب نبود.

آراییک‌هاروتونیان در این شرایط زیر موج انتقادات از همه طرف قرار گرفت. باکو خواستار “تسلیم شدن” سیاستمدار قره باغ شد و بخشی از جامعه ارمنستان از وی خواست تا ریاست جمهوری را ترک کند، زیرا او را یکی از مسئولین جنگ شکست خورده در سال ۲۰۲۰ و وضعیت فعلی لاچین می‌دانست.

اکنون پارلمان قره‌باغ باید درخواست آقای‌هاروتونیان را تأیید کند و رئیس جمهور دیگری را به جای او تعیین کند که در صورت عدم تغییرات اساسی، رئیس جمهور تا سال ۲۰۲۵ در قدرت باقی خواهد ماند. با این حال، بعید است که تغییر رئیس جمهور به حل مشکل قره باغ کمک کند، مشکلی که همچنان کلید عادی سازی روابط بین ارمنستان و آذربایجان است. هیچ سیاستمدار ارمنی که پست خالی را تصاحب کند توسط باکو به رسمیت شناخته نخواهد شد. و احتمالا آذربایجان نیز با او گفت و گوی مستقیم نخواهد کرد. و برای هر رهبر قره باغ، تسلیم مواضع در مورد ایده حاکمیت قره‌باغ مساوی با مرگ سیاسی است.

تغییر رئیس جمهور قره‌باغ به حل مشکل محاصره کمکی نمی کند. جامعه بین المللی از جمله ایالات متحده، اتحادیه اروپا و روسیه چندین ماه است که از باکو خواستار احیای کریدور لاچین شده است. اما همه این تماس‌ها در هوا معلق است.

با این وجود، در ۱ سپتامبر، درخواست دیگری در بروکسل مطرح شد و اشاره شد که رئیس شورای اروپا، چارلز میشل “به مشارکت فعالانه در پیشبرد روند عادی سازی روابط ارمنستان و آذربایجان ادامه می‌دهد.”

سرویس مطبوعاتی این مقام اروپایی تاکید کرد که وضعیت بشردوستانه در قره باغ “به سرعت رو به وخامت است” و بنابراین آقای میشل پیشنهاد کرد که طرفین به تدریج فعالیت کامل کریدور لاچین را از سر بگیرند و مسیری را از طریق آغدام باز کنند. اتحادیه اروپا با دعوت از باکو برای گفت‌وگوی مستقیم با ارامنه قره‌باغ، اطمینان داد که تنها با غلبه بر همه این مشکلات، می‌توان عادی‌سازی روابط بین ارمنستان و آذربایجان را تضمین کرد. روز قبل، وزارت امور خارجه آمریکا نیز خواستار «باز کردن فوری کریدور لاچین» شد.

در این میان، مسکو با غیرت تمام گام‌ها و ژست‌های بازیگران غربی را در رابطه با مسئله قره باغ دنبال می‌کند. در ۳۰ اوت، ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه اعلام کرد که “وضعیت در کریدور لاچین نتیجه به رسمیت شناختن قره باغ کوهستانی از سوی ارمنستان به عنوان بخشی از خاک آذربایجان است.” وی افزود که این اتفاق در پی نتایج دو اجلاس سران ارمنستان و آذربایجان در بروکسل در اکتبر ۲۰۲۲ و مه ۲۰۲۳ رخ داد. بنابراین، همانطور که خانم زاخارووا اطمینان داد، “نامناسب، اشتباه و ناموجه” است که مسئولیت وضعیت لاچین را به عهده نیروهای حافظ صلح روسی بگذاریم. زاخاروا تأکید کرد که ما وظیفه این گروه را در این می‌بینیم که در شرایط جدیدی که در نتیجه به رسمیت شناختن تعلق قره باغ کوهستانی به آذربایجان توسط ایروان و مقامات ارمنستان شکل گرفته است، همه کمک‌های ممکن «میدانی» را در تضمین حقوق و امنیت ارامنه قره باغ، از جمله در چارچوب گفتگوی مستقیم باکو- استپاناکرت، ارائه کنند.

آنی بادالیان، سخنگوی وزارت امور خارجه ارمنستان، اظهار داشت: اظهارنظر دیگری از سوی نماینده رسمی وزارت خارجه روسیه موجب حیرت و ناامیدی می شود. وی به همکار روس خود توصیه کرد که “از مانور دادن بر شرایط و در نتیجه پیچیده تر کردن آن در صورت عدم اقدام نیروهای حافظ صلح روسی در جهت جلوگیری از مسدود شدن کریدور لاچین خودداری کند.”

به یاد بیاورید که در اواسط ماه ژوئیه، در رابطه با بیانیه مشابه وزارت خارجه روسیه (در مورد پیامدهای به رسمیت شناختن قره باغ توسط نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان به عنوان بخشی از آذربایجانی) در باکو ابراز شد تلاش وزارت امور خارجه روسیه برای اظهار نظر و مشروط کردن تمامیت ارضی و حاکمیت جمهوری آذربایجان در چارچوب به رسمیت شناختن قره باغ به عنوان بخشی جدایی ناپذیر آذربایجان توسط نخست وزیر ارمنستان غیرقابل قبول است. وزارتخانه در آن زمان گفت.

۳۱۰۳۱۰