تحولات قفقاز جنوبی تهران و باکو را به کدام سمت می‌برد؟

ابوالفضل خدائی: تحولات قفقاز جنوبی مسیر تحولات منطقه را به سمت و سوی جدیدی سوق داده است و مشخص نیست در آینده چه تغییرات ژئوپلتیکی جدیدی بر معادلات ایران و کشورهای همسایه تأثیر خواهد گذاشت. رزمایش اخیر ایران نشان داد که تهران علاوه بر رعایت حسن همجواری و تقویت روابط با همسایگان تغییرات مرزی و ژئوپلتیکی در اطراف مرزهای خود را نمی پذیرد؛ به ویژه آنکه رژیم صهیونیستی نیز در پشت پرده این بازی ها نقشی مستقیم داشته باشد. عباس قیداری کارشناس مسائل امنیتی و نظامی با اشاره به جزئیات رزمایش اخیر ایران معتقد است که ایران با این اقدام پیامی آتشین به باکو صادر کرد. مشروح این مقاله را در ادامه می خوانید:

در سالهای اخیر سیاستمداران ایرانی، همسایه ایران یعنی جمهوری آذربایجان را همسایه نیابتی اسرائیل تلقی می کنند، که ممکن است توضیح دهند که چرا رزمایش اخیر و عظیم ایران در نزدیکی مرزهای جمهوری آذربایجان «فاتحان خیبر» نام دارد.

خیبر به درب قلعه ای یهودی در شبه جزیره عربستان اشاره می کند که توسط امام علی، اولین امام شیعیان فتح شد. بنابراین، از دیدگاه ایران، جمهوری آذربایجان نسخه امروزی همان قلعه است و درب آن کریدور زنگه زور است – طرح آذربایجان برای اتصال بقیه این کشور به منطقه نخجوان از طریق منطقه جنوبی سیونیک ارمنستان. به گفته مقامات ایرانی، این مسیر می تواند دریچه ای برای ورود مستقیم اسرائیل و ناتو به قفقاز باشد و بنابراین، با نقض تمامیت ارضی ارمنستان، ایران را نیز تهدید می کند.

جنگ ۲۰۲۰ بین آذربایجان و ارمنستان، که منجر به بازپس گیری مناطقی به نفع باکو شد، پیامدهای مهمی برای تهران داشت. برخلاف تصور، در طول جنگ، ایران از آذربایجان به دلیل جمعیت قابل توجه آذری ایران حمایت سیاسی و نظامی کرد. این در حالی است که ایران روابط ژئوپلتیکی بلندمدتی با ایروان دارد. این امر تا حدی به این دلیل بود که ایران برتری نظامی باکو بر ارمنستان را به رسمیت شناخت. با این وجود، یک سال پس از اعلام آتش بس، تحولات دفاعی، امنیتی و ژئوپلیتیکی در منطقه به گونه ای تحول یافته است که خشم تهران را برانگیخته است.

مانور نظامی خیبر در ماه اکتبر توسط نیروهای مسلح ایران در هفتصد کیلومتری مرز شمال غربی با آذربایجان تنها بر تنش ها افزوده است. داستان از آنجا آغاز شد که باکو “مالیات راه” وضع کرد و دو راننده کامیون ایرانی را که وارد منطقه قره باغ شدند، بازداشت کرد – مسیری که رانندگان کامیون باید برای حمل سوخت و کالا به ارمنستان طی کنند.

رزمایش ایران با واکنش الهام علی اف، رئیس جمهور آذربایجان روبرو شد. وی طی گفتگویی با خبرگزاری آناتولی ترکیه در ۲۸ سپتامبر ایران را متهم به نقض حاکمیت آذربایجان با پنهان کردن هویت کامیون های ایرانی عازم ارمنستان کرد. علی اف برای اثبات ادعاهای خود، به تصاویر ماهواره ای، هواپیماهای بدون سرنشین و اقدامات ایران اشاره کرد. این مصاحبه در حالی انجام شد که آذربایجان، پاکستان و ترکیه در ۱۲ سپتامبر در باکو تمرینات نظامی انجام دادند.

علی اف رئیس جمهور آذربایجان با انتشار اخباری مبنی بر مانورهای نظامی ایران در مرز خود، اولین مورد از زمان سقوط اتحاد جماهیر شوروی، گفت: “هر کشوری می تواند هرگونه رزمایش نظامی در خاک خود انجام دهد. این حق حاکمیت آنهاست اما چرا اکنون و چرا در مرز ما؟ “

تمرین نظامی

 

در ابتدا، نیروهای زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با اعزام صدها گردان رزمی، از جمله پیاده نظام، توپخانه موشکی و یگان های زرهی و جنگی الکترونیکی، تمرین تاکتیکی را در مرز انجام دادند. نیروهای زمینی در کمتر از چهل و هشت ساعت مستقر شدند، که با توجه به اینکه آنها از استانهای متعددی وارد شدند، تعجب آور است. این استقرار بسیار غیرمعمول نیز بود چرا که لشگرها و واحدهای رزمی به طور معمول از همان منطقه تمرینات نظامی مستقر شده اند. هنگامی که سپاه پایان رزمایش نظامی خود را اعلام کرد، گردان های رزمی منطقه مرزی محل را با حالت آماده باش ترک کردند.

 ایران در اولین سالگرد جنگ قره باغ، پیامی صریح به آذربایجان ارسال کرد. به نظر نمی رسید که این رزمایش از نوع سنتی باشد که معمولا برای آزمایش تجهیزات جدید صورت می گیرد. نگرانی اصلی تهران با آذربایجان افزایش توان نظامی آن است که توسط حامیانش اسرائیل و ترکیه ارائه شده است. این امر تعادل ژئواستراتژیک را به ضرر ایران تغییر می دهد. تهران همچنین نگران آن است که اگر آذربایجان موفق شود کریدور زنگه زور را به دولت ارمنستان تحمیل کند، باکو به راحتی می تواند از طریق زمینی به ترکیه، اسرائیل و اتحادیه اروپا متصل شود، بنابراین ایران را از معادلات ترانزیتی خود خارج می کند. ایران این امر را افزایش حضور اسرائیل و ناتو در مرزهای خود و تضعیف روابط ایران با ارمنستان می داند.

در ۳۰ سپتامبر، حسین امیرعبداللهیان انجام رزمایش نظامی از سوی کشورها در داخل اراضی خود را در چارچوب حق حاکمیت ملی دانست و با اشاره به تحرکات رژیم صهیونیستی در کنار مرزهای مشترک ایران تصریح کرد: جمهوری اسلامی ایران حضور و فعالیت رژیم صهیونیستی علیه امنیت ملی خود را تحمل نمی کند و در این رابطه هر اقدامی که لازم باشد انجام می‌دهد.

 ” حملات خرابکارانه علیه تاسیسات هسته ای ایران و ترور دانشمندان هسته ای آن – از جمله محسن فخری زاده در نوامبر ۲۰۲۰ – به طور گسترده به اسرائیل نسبت داده شده است. این در حالیست که جمهوری آذربایجان این اتهامات را رد می کند.

فرمانده نیروی زمینی ارتش ایران، ژنرال کیومرث حیدری نیز اظهارنظرهای مشابهی عنوان کرد. حیدری با اشاره به اسرائیل گفت: “از زمان ورود این رژیم، حساسیت ما نسبت به این مرز افزایش یافته است و فعالیت های آنها در اینجا کاملاً تحت نظر ما است. ” وی همچنین خاطرنشان کرد که ایران نگران “نیروهای تروریستی است که از سوریه به منطقه آمده اند”، اشاره ای آشکار به گزارش هایی مبنی بر جذب نیروهای تکفیری از سوی ترکیه برای کمک به باکو در قره باغ. حیدری مدعی شد در کنار این موضوعات هنوز برای جمهوری اسلامی ایران خروج نیروهای تروریستی که از سوریه به این منطقه آمده‌اند محرز نشده و جمهوری اسلامی ایران از این بابت حساس است. در ۵ اکتبر، جمهوری آذربایجان مسجد و دفتر مربوط به رهبر ایران را در باکو بست.

چرا ایران نگران است؟

اعتماد به نفس بالای امروز مقامات آذربایجان، سردی روابط تهران و ایروان به دلیل حمایت ایران از باکو در جریان مناقشه قره باغ و افزایش نفوذ ترکیه و اسرائیل در قفقاز، مقامات ایرانی را نگران این احتمال کرده است. یک درگیری محدود در منطقه شمال غرب ایران به واسطه قطع احتمالی ارتباط زمینی ارمنستان با ایران می تواند منجر به جنگ شود. با این وجود، این وضعیت ناشی از فقدان سیاست دفاعی مشخص و برنامه ریزی شده ایران در مناطق مرزی مانند منطقه قره باغ کوهستانی است.

مشخص نیست که دولت جدید ابراهیم رئیسی و شورای عالی امنیت ملی تا چه حد می توانند سیاست دفاعی و امنیتی مشخصی را در مواجهه با چالش امنیتی با آذربایجان تدوین کنند. با این حال، آنچه واضح است امکان دفاع تهاجمی و سیاست خارجی با توجه به این است که تنش ها در خاورمیانه و قفقاز بسیار بیشتر از سال گذشته است. علی رغم وجود نخست وزیر جدید در اسرائیل، سیاست امنیتی این کشور در قبال ایران تغییر نکرده است. تخریب زیرساخت های هسته ای ایران به دلیل اقدامات پنهانی اسرائیل، خطر تلافی جویانه ایران علیه شهروندان اسرائیلی و منافع آن در خاورمیانه را افزایش داده است. این مطمئناً توضیح می دهد که چرا مقامات ایرانی دائماً در مورد قصد خود برای دفع تهدید اسرائیل در منطقه قفقاز صحبت می کنند.

منبع: شورای آتلانتیک / ترجمه: ابوالفضل خدائی

>>> این مطالب را هم بخوانید:

رمزگشایی از یک تنش مرزی؛ هدف گرفتن امتیازی جدید از ایران است؟

پشت پرده یک مناقشه مرزی؛ چه توطئه‌ای علیه ایران در جریان است؟

مقابله با توهم همسایگان متوهم، چندان مشکل نیست/ روسیه فقط لاف دوستی می زند

۲۳۳۱۱