تاریخچه پول در جهان – سنا

مبادلات کالایی

از زمان تشکیل جوامع بشری، انسان­ها برای تامین نیازهای خود ناچار به داد و ستد و تجارت بوده و به دنبال وسیله­ای برای تعیین ارزش و اعتبار هر کالا یا خدمت بودند. در برخی از مناطق دنیا از کالاهایی مانند صدف، نمک و … برای تعیین ارزش کالاهای مختلف استفاده می شد و به طور کلی تا ۳ هزار سال قبل از میلاد مسیح، مبادله کالا به کالا در بین افراد رایج بود.

پیدایش سکه­های طلا

با بزرگتر شدن جوامع بشری و افزایش نیاز انسان­ها به کالا و خدمات، به تدریج و در نقاط مختلف جهان، سکه های طلا و نقره مبنای محاسبات و ارزش­گذاری کالاها قرار گرفت. سکه­های طلا و نقره تا قرن هفدهم میلادی به ابزار پرداخت در تمام دنیا بدل شدند. در ایران سکه­های طلا برای اولین بار در زمان حکومت داریوش؛ پادشاه هخامنشی ضرب شدند و بعد از آن حکومت­های دیگر هر یک سکه­های جداگانه­ای را برای این منظور ضرب کردند.

پیدایش پول کاغذی

مبادله بر اساس سکه‌، خالی از مشکل نبود. مهم‌ترین مشکل در آن دوران، نحوه پراکندگی منابع طلا و سایر منابع ارزشمند بر روی زمین بود. این توزیع نابرابر باعث شد انسان‌ها، با هدف دست‌یابی به منابع مختلف، کشف نقاط دیگر جهان را آغاز کنند و جنگ‌های بسیاری به همین علت شکل گرفت.

مساله بعد، سختی‌ها و خطرات نگهداری و حمل و نقل سکه‌ها توسط بازرگانان بود. به‌عنوان مثال بسیاری از اعراب که در آن دوران به تجارت مشغول بودند، مورد حمله راهزنان قرار می‌گرفتند که همین موضوع باعث پیدایش “حواله” شد.

نحوه کارکرد حواله به این صورت بود که به‌عنوان مثال اگر شخصی می‌خواست از شهر «الف» به شهر «ب» رفته و با خود هزار سکه طلا ببرد. این شخص به‌جای این کار می‌توانست هزار سکه طلا را به معتمدی در شهر «الف» بسپارد و در ازای آن یادداشتی تحت عنوان حواله بگیرد که با ارائه آن به معتمد شهر «ب»، همین مقدار سکه را از او دریافت کند. معتمدین شهر «الف» و «ب» نیز هر چند ماه یک‌بار یک‌دیگر را ملاقات کرده و باقی‌مانده نقدی این حواله‌ها را با هم تسویه می‌کردند. رفته رفته پول‌ها نزد حواله­داران باقی می‌ماندند و نامه‌های آنان به یک‌دیگر (همان حواله‌ها) در دست مردم جابجا می‌شد.

کم کم مردم به این نتیجه رسیدند که نیازی نیست حواله‌های خود را نزد امین و معتمد شهر نقد کنند و بعد با آن به تجارت بپردازند؛ بلکه می‌توانستند از همین حواله‌ها برای خرید کالا و خدمات استفاده کرده و باقی‌مانده آن را به صورت سکه دریافت کنند.

پس حواله را پشت‌نویسی کرده و آن را به صاحب جدیدش انتقال می‌دادند. این کار باعث شد حواله‌ها بدون آنکه ارزش ذاتی داشته باشند، به اعتبار معتمدان شهرها، کارکرد پولی پیدا کرده و مستقیماً مورد معامله قرار گیرند. کم کم حکومت‌های مرکزی جای معتمدان شهر را گرفتند و حواله‌های سنتی جای خود را به اسکناس‌های دولتی دادند. از آنجا که چین اولین کشوری بود که کاغذ را بسیار شبیه به شکل امروزی آن ابداع کرده بود به همین دلیل اولین اسکناس‌ها در قرن یازدهم میلادی در چین پدید آمدند. نام این اسکناس‌ها، هم‌نام با سلسله حاکم بر چین (یوآن) بود. اسکناس یوآن پس از حدود چهار قرن به دلیل ضعف حاکمیت چین و نشر اسکناس‌های بی‌پشتوانه که در نهایت منجر به تورم گسترده در سراسر کشور و رویگردانی مردم چین از اسکناس‌ها شد از بین رفت.

بعد از این دوره و اولین تجربه ناموفق، چاپ اسکناس از قرن ۱۷ میلادی توسط بانک­هایی در سوئد، انگلیس و بعد در سایرنقاط اروپا، دوباره آغاز شد. این بانک‌ها طلا و مسکوکات مردم را در خزانه خود نگهداری می‌کردند و معادل این ذخایر، به چاپ اسکناس می‌پرداختند. کم کم با پیدایش بانک‌های مرکزی و جلب اعتماد مردم به اسکناس‌ها، استفاده از اسکناس (ارز) در اغلب کشورهای دنیا رواج یافت. تا قرن بیستم تقریباً تمام ارزهای موجود کاغذهایی بودند که همه می‌دانستد معادل آنها طلا در بانک یا نزد دولت‌ها وجود دارد و این چیزی بود که به این کاغذها ارزش و اعتبار می‌داد، اما این روال نیز ادامه دار نبود.

پول الکترونیک

با گسترده­تر شدن تجارت بین جوامع و شهرهای مختلف و همچنین گسترش روزافزون فناوری­های مختلف، نخستین کارت بانکی در سال ۱۹۴۶ اختراع شد اما کاربرد این کارت به شکل عمومی تا سال ۱۹۶۷ و افتتاح نخستین دستگاه خودپرداز در بانک بارکلیز لندن انجام شد.

پول الکترونیک به شکل ارزش ذخیره شده در کارت و آفلاین از سال ۱۹۸۳ پدیدار شد و در این میان سیستم­های پرداخت الکترونیکی گسترش یافتند. در ایران نیز از اوایل دهه ۷۰ بانک­ها اقدام به صدور کارت­های بانکی کردند و امروزه تقریباً هر فرد حقیقی دارای چند کارت بانکی مختلف است.

از سال ۲۰۰۹ نیز با انتشار بیت کوین جهان شاهد نوع جدیدی از پول به نام پول مجازی است که رمزارزها در این دسته قرار می­گیرند. رمزارزها تحت نظارت هیچ بانک مرکزی نیستند و با استفاده از فناوری زنجیره بلوک (بلاک چین) تمامی تراکنش ها را رمزگذاری می­کنند.

تهیه و تنظیم: منیژه حیاتی