بهنام بهزادی: آموزش‌های آنلاین، فرصتی برای ایجاد عدالت آموزشی در سینما است

مهسا بهادری: شیوع کرونا اگر چه همه عرصه‌های زندگی از جمله آموزش را تحت‌الشعاع قرار داد اما شاید بعضی حوزه‌های آموزشی به گونه‌ای دیگر تحت تاثیر این شرایط قرار گرفت؛ چرا که شیوه آموزش در این حوزه‌ها نیازمند انجام بعضی پروژه‌های عملی است و تجربه آموزش آنلاین این مسئله را به شدت تحت تاثیر قرار داده است. بهنام بهزادی کارگردان و مدرس سینما در گفت‌وگویی با خبرآنلاین از دشواری‌ها، کاستی‌ها و البته مزیت‌های آموزش‌های آنلاین سینمایی صحبت کرد. او برای بهبود و کارآمد شدن آموزش‌های سینمایی و بهره‌گیری از فرصت‌های این نوع آموزش راهکارهایی هم ارائه می‌دهد.

دوره‌های آموزشی سینمایی چه‌قدر در پرورش استعدادهای آینده سینما تاثیر دارد؟

دوره‌های سینمایی از دو جنبه می‌توانند به پرورش استعدادهای آینده کمک کنند. بخش اول، آشنایی و نزدیکی فکری علاقه‌مندان به فضای سینما، فضای کار در سینما و درواقع نزدیکی فرهنگی به خود سینماست که باعث می‌شود دریچه‌ تازه‌ای به بخشی از کار، حرفه و علاقه‌مندی به هنر پیدا کنند. بخش دوم، که شاید وظیفه‌ اصلی این دوره‌ها باشد، آموزش و پرورشِ مهارت فیلمسازی برای علاقه‌مندان است؛ به شکلی که فیلمسازی را برای آن‌ها به یک امر ممکن تبدیل کرده و آن‌ها را در مسیر ساخت فیلم و اجرای ایده‌هایشان قرار دهد.

با این حال عده‌ای از علاقه‌مندان به سینما و هنر، با شور و علاقه سراغ این دوره‌ها می‌روند اما در نهایت به حال خود رها می‌شوند و گاهی خروجی این دوره‌ها عملاً در تولیدات سینمایی جایی ندارند. فکر می‌کنید علت این مسئله چیست؟

کارکردن در سینمای حرفه‌ای، تاریخی بیشتر از صدساله در ایران دارد و وظایف عوامل در پشت صحنه طبقه‌بندی شده و مشخص است. یکی از چیزهایی که جای خالی آن در آموزش‌های سینمایی ما احساس می‌شود، آموزش و پرورش علاقه‌مندان است برای اینکه بتوانند در رشته‌های مشخصی در سینمای حرفه‌ای فعالیت کنند که عمدتاً به پشت‌صحنه‌ فیلمسازی مربوط می‌شود. نکته‌ دوم این است که درمورد فیلمسازی، آموزش‌ها باید به شکلی باشند که مهارت سینمایی و تجربه‌های عملی بچه‌هایی که وارد آموزشگاه می‌شود، افزایش پیدا کند. بدین وسیله‌، آن‌ها نه تنها دانش این کار را دارند بلکه توانایی و مهارت کار کردن در این حرفه‌ را نیز خواهند داشت و از این طریق مسیرشان برای ورود به سینمای حرفه‌ای به مراتب هموارتر خواهد بود. شاید این یکی از مشکلات آموزش‌های سینمایی ما تاکید زیاد بر آموزش باشد بدون اینکه توجه چندانی به پرورش هنرجوها شود و آن‌ها را در مسیر تمرین کردن، تجربه کردن و یادگیری از این طریق، قرار دهد.

پس از شیوع کرونا اکثر حوزه‌های آموزش به صورت غیرحضوری و مجازی برگزار می‌شوند. در عرصه سینما و آموزش‌های سینمایی، برگزاری مجازی دوره‌های آموزشی چه ملاحظاتی دارد؟

یکی از مهم‌ترین اتفاقاتی که در کلاس‌های حضوری می‌افتد و در عرصه‌ی مجازی امکان کمتری برای این‌کار وجود دارد، شکل خود کلاس است. کلاس‌های مجازی که در حال حاضر برگزار می‌شوند، چه در محیط دانشگاه و چه در آموزشگاه‌ها، عمدتاً به صورت فرد و گروه هستند. یعنی استاد یک کامپیوتر جلوی خودش می‌گذارد و هنرجوها از طریق کامپیوتر و موبایل، فقط استاد را می‌بینند و می‌توانند به صحبت‌هایش گوش بدهند. در شکل کمی پیشرفته‌تر، ممکن است استاد مطالبی روی صفحه‌ی خودش بگذارد و از طریق شبکه‌های اجتماعی یا وسایل ارتباطی دیگر آن‌ها را با هنرجوها به اشتراک بگذارد. اما یادمان نرود که یکی از مهم‌ترین بخش‌های آموزش فیلمسازی، احساس حضور در کلاس و امکان حرکت استاد و تجربه‌هایی است که می‌توان در کلاس به دست آورد. تصور کنید استودیویی شبیه به استودیوهای تلوزیونی داشته باشیم که در این استودیو چند دوربین وجود داشته باشد، عناصر و المان‌ها یا افرادی وجود داشته باشند که معمولاً در کلاس از آن‌ها برای آموزش کارگردانی استفاده می‌کنیم. مثلاً آموزش جای‌گذاری دوربین و شکل ساخت یک فیلم… و با کمک این‌ها بتوانیم تجربه‌ جدیدی را در آموزش به هنرجویان منتقل کنیم. این امکانی است که در آموزش آنلاین ما وجود ندارد، درحالی که بسیاری از مناطق دنیا رفته رفته به این سمت حرکت کرده‌اند. مسئله‌ دوم، شکل ارتباط بین استاد و دانشجو است که معمولاً با توجه به زیرساخت‌های ارتباطی ما و ارتباطات ساده‌ای که در حال حاضر در نظام آموزش آنلاین دانشگاه‌ها وجود دارد، ارتباط بین استاد و دانشجو معمولاً یک ارتباط یک سویه‌ است و ارتباط موثر و زنده‌ای که در کلاس‌های حضوری وجود دارد، تقریباً به طور کامل از بین رفته است.

راهکار رفع این مشکل چیست؟

 اگر ما بتوانیم یک ارتباط دو سویه و موثر بین دانشجو و استاد برقرار کنیم، تجربه‌ کاربری بهتری برای هردوی آن‌ها خواهد بود. در این‌جا لازم است یادآور شوم که دوره‌ آنلاین تنها برای دانشجوها سخت نیست و بسیاری از دوستان و همکاران من که قبلاً در کلاس‌های حضوری دانشگاه‌ها تدریس می‌کردند، با مشکلات زیادی در آموزش به طریق آنلاین مواجه شدند. اگر ما بتوانیم امکانی فراهم کنیم که این ارتباط به ارتباطی دوسویه‌ تبدیل شود که به سادگی قابل اجرا است، بخش دیگری از مشکل آموزش آنلاین را از سر راه برداشته‌ایم.

دوره‌های مجازی سینمایی که در حال حاضر برگزار می‌شوند چه کاستی‌هایی دارند و فکر می‌کنید این کمبودها چه مشکلاتی برای هنرجوها در پی دارد؟

در این مدت شیوع پاندمی، تجربه‌ شخصی من به‌عنوان معلمی که در دانشگاه درس‌های عملی فیلمسازی را تدریس می‌کردم، شاید بتواند تصویر مشخصی از برخورد همه‌ ما با پدیده‌ آموزش آنلاین ارائه دهد. ابتدا کلاس‌های عملی ما در دانشگاه تعطیل شدند اما بعد که همه متوجه شدند این دوره ممکن است خیلی طولانی شود و امکان تعطیل کردن تمام کلاس‌ها وجود ندارد، ما با پدیده‌ای مواجه شدیم و آن هم عدم آمادگی همه برای چنین موقعیتی بود. مهم‌ترین بخش این عدم آمادگی به دانشگاه‌ها مربوط می‌شد که هیچکدام نه تنها زیرساخت‌های لازم را نداشتند بلکه از امکانات اولیه برای برگزاری یک کلاس آنلاین برخوردار نبودند. بنابراین، دست‌کم در حیطه‌ آموزش فیلمسازی، می‌توانم بگویم انتظار می‌رفت کلاس‌های عملی که قبلاً به‌صورت حضوری و همراه با اجرای تمرین‌ها سر کلاس انجام می‌شد، حالا از پای کامپیوتر و شبیه به یک وبینار برگزار شود. اما شخصاً درس‌های زیادی از این ماجرا گرفتم؛ اینکه اگر ما بخواهیم به شکل مناسبی آموزش آنلاین داشته باشیم، لازم است که از ابزارهای کمک آموزشی مثل اپلیکیشن‌ها و امکاناتی که اینترنت و کامپیوترها در اختیار ما می‌گذارند، استفاده کنیم. نکته‌ دوم این است که شاید لازم بود تفکری به وجود بیاید تا بتوانیم از امکانات جدیدتر استفاده کنیم و تجربه‌ حضور در یک کلاس‌ را برای دانشجو ساده‌تر و ملموس‌تر کنیم. با توجه به اینکه ساختارهای آموزشی ما به‌خصوص در دانشگاه‌ها، ساختارهای بزرگ و سنگینی هستند، تقریباً هرگز این امکان فراهم نشد که ما تجربه‌ حضور در کلاس را از سطح یک ارتباط ساده فراتر ببریم اما گمان می‌کنم چه در ایران و چه خارج از ایران تمرین‌ها و تجربه‌های جدیدی انجام شد که برای مثال با استفاده از استودیوهای چند دوربینه بتوانیم تجربه‌ حضور در کلاس را به شکل متفاوتی به هنرجو یا دانشجو ارائه کنیم که متاسفانه ما هیچوقت به این بخش از آموزش، حتی نزدیک هم نشدیم.  

اساساً می‌توان ساز و کاری را دنبال کرد که آموزش‌های از راه دور و مجازی در حوزه سینما بتواند اثربخش باشد؟ چگونه؟

تجربه‌ آموزش‌هایی که به‌صورت آفلاین در اینترنت وجود دارد، شاید بهترین راهنمای ما باشد برای اینکه بتوانیم از شکل و فرم کلاس‌های آموزشی سینما در آموزش‌های آنلاین نیز استفاده کنیم. فکر می‌کنم یکی از مهم‌ترین کارهایی که می‌توان انجام داد، آزادی عمل دادن به استاد است تا بتواند همه‌ کارهایی را که قبلاً سر کلاس (حضوری) انجام می‌داد، در فضای استودیو انجام دهد و این ‌کار را با استفاده از چند دوربین به تصویر بکشیم و برای هنرجو یا دانشجو پخش کنیم. نکته‌ دیگر این است که ما باید برای آموزش آنلاین مطالب کمک‌آموزشی و محتواهای آموزشی لازم برای کلاس آنلاین را از نو تهیه کرده و آن‌ها را متناسب با موضوع کلاس برای دانشجوها پخش کنیم. این مسئله‌ در حال حاضر وجود ندارد و به‌نظرم می‌تواند خیلی مفید و موثر واقع شود. معمولاً همه‌ ما محتواهای آموزشی داریم که سر کلاس آن‌ها را پخش می‌کنیم اما با توجه به شکل ارتباط و زیرساخت‌های ارتباطی و شکل برگزاری کلاس‌های آنلاین در ال.ام.اس‌هایی که دانشگاه‌ها در اختیار اساتید و دانشجوها قرار می‌دهند، امکان استفاده‌ کامل از این محتواهای آموزشی در فضای آنلاین وجود ندارد یا خیلی کم است و نمی‌توان به شکل ارگانیک و موثری آن‌ها را پخش کرد ولی اگر زیرساخت‌های مناسبی برای این‌کار فراهم شود می‌توان همزمان محتواهای آموزشی را برای هنرجویان پخش کرد. از طرف دیگر، ما به امکاناتی نیاز داریم که دانشجوها هم بتوانند کارهای خودشان را سرکلاس بفرستند و مثل کلاس حضوری این کارها پخش، نقد و تحلیل شوند، ضعف‌های احتمالی برطرف شود و از این طریق بتوانیم آموزش را به آن‌چه سر کلاس‌های حضوری اتفاق می‌افتد، نزدیک کنیم. 

یکی از کارکردهای دوره‌ها و کلاس‌های آموزشی حوزه سینما ایجاد شبکه‌های ارتباطی میان هنرجوها برای همکاری در حوزه تولیدات آینده است، فکر می‌کنید چه‌قدر این مسئله اهمیت دارد؟ آیا در آموزش‌های مجازی می‌توان چنین امکانی برای شبکه‌سازی در سینما ایجاد کرد؟

فیلمسازی، اصولاً یک کار گروهی است و باید علاوه بر آموزش مهارت‌های فیلمسازی، هنرجوها و دانشجوها آموزش کار گروهی ببینند و این مسئله را طی آموزش خود تمرین و تجربه کنند. در کلاس‌های حضوری با توجه به اینکه ارتباط از نزدیک وجود دارد، معمولاً به سادگی بین دانشجویان این اتفاق می‌افتد ولی در دوره‌های آنلاین این کار کمی مشکل‌تر است. به‌خصوص اینکه در دوره‌ی کرونا امکان جمع شدن بچه‌ها برای ساخت فیلم کمتر وجود دارد اما فراموش نکنیم که این مشکل همچنان باقی‌ است و ما باید مثل بسیاری از حوزه‌های دیگر برای آن راهکاری پیدا کنیم.

آیا در آموزش‌های مجازی می‌توان چنین امکان و راهکاری برای شبکه‌سازی در سینما ایجاد کرد؟

یکی از راهکارهای موجود این است که ما به جای حذف کردن کارها و تمرین‌های گروهی آن‌ها را به شکل محدودتری و با رعایت همه‌ پروتکل‌ها انجام دهیم. البته، آموزش آنلاین این امکان جدید را به ما می‌دهد که دامنه‌ فراگیرتری از آدم‌ها وارد کلاس‌ها شوند و این قابلیت وجود دارد که آدم‌ها حتی از شهرهای مختلف با همدیگر آشنا شوند و گروه‌های کوچکی تشکیل دهند و کارشان را پیش ببرند. در آموزش مجازی دامنه‌ فراگیرتری از آدم‌ها وجود دارد و با تعداد بیشتری از آدم‌ها آشنا می‌شوید که امکان همکاری با آن‌ها را پیدا خواهید کرد.

با تمام این اوصاف آموزش‌ مجازی چه مزیتی نسبت به دوره‌های حضوری دارد؟

اولین مزیت آموزش آنلاین مسئله عدالت آموزشی است که می‌تواند دسترسی برای همه را محقق کند جایی که دسترسی به استادها، کلاس‌ها و امکانات آموزشی به شکل یکسانی برای هر کس و در هر نقطه‌ای وجود دارد به همه این‌ها باید اضافه کرد که در شرایط دشوار زیست شهری این فرصتی است که به جای آنکه زحمت گذر از شهر را تحمل کنیم می توان کلاس را به خانه یا محل کار آورد. در شکل ایده‌آل‌تر، ما در روزگاری زندگی می‌کنیم که جهان کوچک و به هم پیوسته شده است جایی که می‌شود فلان معلم برجسته یا فیلمساز صاحب‌نام را از هر گوشه دنیا میهمان کلاس‌های فیلمسازی فارسی‌زبانان کرد یا همه فارسی‌زبانان سراسر جهان را به راحتی از کلاس‌های ‌آنلاین در ایران بهره‌مند کرد.

۵۷۲۴۵