بناهای تاریخی اصفهان بعد از بارندگی بی‌سابقه

بیست و هشتم دی‌ماه ۱۴۰۱ بود که سقف بخشی از ورودی بازار چیت‌سازها به دلیل بارش برف فروریخت و ایسنا در گزارشی مفصل به وضعیت فاجعه‌بار تیمچه دالخدجه در کنار آن پرداخت و با به تصویر کشیدن وضعیت بام این محدوده، از فاجعه‌ای سخن گفت که در آن آینده ممکن است اتفاق بیفتد.

در این زمینه بخوانید:

پایان شکوه قیصریه! / راسته‌بازار در یک‌قدمی فاجعه

ویدیو / فاجعه پشت جداره‌های میدان نقش جهان!

اما چهارشنبه ۲۶ بهمن‌ماه نیز در پی بارندگی بی‌سابقه در شهر اصفهان که بیش از ۴۸ ساعت بدون وقفه ادامه داشت بخشی از سقف بخشی از بازار تاریخی دردشت نیز دچار ریزش شد که این موضوع نیز از نگاه ایسنا دور نماند و درست در همان روز بود که علیرضا ایزدی، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان در گفت‌وگو با ایسنا از وقوع حادثه برای بناهای تاریخی در پی این بارندگی ابراز نگرانی کرد.

در این زمینه بخوانید:

ریزش بخشی از سقف بازار تاریخی دردشت/ تهدید بناهای تاریخی اصفهان در ۲۴ ساعت آینده

ویدیو / ۲۴ ساعت نگران‌کننده برای بناهای تاریخی اصفهان

حالا خبرنگاران و عکاسان ایسنا برای بررسی آنچه به دنبال بارندگی ۴۸ ساعته در روزهای چهارشنبه و پنج‌شنبه ۲۶ و ۲۷ بهمن‌ماه برای بناهای تاریخی شهر اصفهان رخ‌داده است، از ابتدای چهارباغ عباسی تا محل کلیسای وانک به پایشی بر اساس مشاهدات خود پرداختند.

از ابتدای پیاده راه چهارباغ عباسی شروع می‌کنیم، درست جایی که مجسمه چوگان‌باز در ابتدای این محور تاریخی، این روزها با زنگاری از آهن پوشانده شده است و هرچند که به‌راحتی از سطح این مجسمه جداشدنی است، اما به‌خوبی نشان‌دهنده تأثیر مستقیم رطوبت بر این فرآیند است. نگاه ما به این مجسمه به‌عنوان یک اثر تاریخی نیست، بلکه افزایش رطوبت در پی بارندگی اخیر با نشست زنگاری که پیش‌تر بسیار اندک بود مورد نظر است.

مقابل این مجسمه، پایه‌های کاخ جهان‌نما چند سالی می‌شود که با کاه‌گل، پوشانده و درون ویترینی از شیشه‌ای قرار داده‌شده است.  حالا با بارندگی‌های شدیدی که از اصفهان در مدت دو روز (۲۶ و ۲۷ بهمن‌ماه) تجربه کرد کاه‌گل‌های در بخش‌های مختلف جداشده و آثار رطوبت و نم‌زدگی در همه قسمت‌های این پوشش کاه‌گلی مشهود است.

در چهارباغ عباسی جلوتر می‌رویم، نمای مسافرخانه اردیبهشت با معماری متعلق به دوره پهلوی دوم و سنتوری آن نیز بنایی آشناست. این معماری از معدود نوستالژی‌های باقی‌مانده در بدنه غربی چهارباغ نیز از گزند باران در امان نمانده و بخشی از سقف این بنا در مقابل شدت بارش، توان ایستادگی نداشت و فروریخت.

آخرین بنا در پیاده راه چهارباغ عباسی که می‌توان تأثیر بارندگی‌های اخیر را در آن مشاهده کرد مدرسه چهارباغ یا همان مدرسه مادرشاه است که در زمان آخرین پادشاه از حکومت صفوی یعنی شاه سلطان حسین ساخته شد و به نام مدرسه سلطانش نیز شهرت دارد. نخستین موضوعی که در مدرسه برای ما جلب‌توجه می‌کند داربست‌هایی است که سال‌هاست برای مرمت گنبد آن نصب‌شده و شدت زنگ‌زدگی آن‌ها و تأثیرش روی کاشی‌های گنبد هرروز بیش از روز قبل است و این بارندگی نیز قطعاً بر شدت اکسیداسیون افزوده است؛ موضوعی که قدر مسلم به پاک‌سازی اصولی نیاز جدی دارد.

با وجود اینکه چند روز از بارندگی بی‌سابقه اصفهان می‌گذرد، شدت رطوبت و یخ‌زدگی در ستون‌های آجری مدرسه چهارباغ همچنان برجاست، رطوبتی که به دلیل ایرادهای موجود در ناودان‌های فوقانی هر ستون ایجاد و موجب شده بارش باران به سمت ستون‌ها مایل باشد. به هرروی گویا آفتاب باید ادامه پیدا کند تا رطوبت از مدرسه چهارباغ رخت بربندد… و البته لزوم رسیدگی به ناودان‌های این مدرسه ضروری است.

حالا باید به میدان نقش‌جهان سری بزنیم و حال و روز خانه‌های تاریخی موجود در حریم این میدان را جویا شویم و البته بازار را… به پشت مسجد شیخ لطف‌الله می‌رسیم؛ جایی که بسیاری از خانه‌های این بافت ارزشمند از بین رفته است و حالا نیز از گزند آسیب حاصل از بارش، در امان نمانده‌اند.

مسیر را به سمت بازار حسن‌آباد و سرای هنرمندان رحیمه خاتون ادامه می‌دهیم. جایی که در بارندگی ۴۸ ساعته اصفهان نتوانست دوام بیاورد و ورودی آن فروریخته است.

بخشی از حجره مقابل این سرا نیز که روزگاری محل پخت نان بود و این روزها میان کشمکش وراث این‌سو و آن‌سو می‌شود، در باراش اخیر آسیب دیده است.

بازاری‌ها می‌گویند بازهم هست… «بروید سمت چهارسو مقصود را ببینید، سقف دوتا حجره ریخته» و ما نیز به همان سو حرکت می‌کنیم… بازار مقصود بیک یا چهارسو مقصود در جنوب شرقی میدان نقش‌جهان قرار دارد که تا بازار حسن‌آباد امتداد می‌یابد و درست در میانه این بازار، سقف سه حجره ریخته است.

بازاریان می‌گویند «خدا را شکر که باران خیلی خوبی آمد، اما متأسفانه سقف‌های این بازار نم داده و خطر ریزش هنوز هم وجود دارد، خدای‌ناکرده اگر یکی از آجرها روی سر یک عابر بیفتد و خانواده‌ای داغدار شود چه باید کرد؟!»

این بازار را به سمت بازار شیخ لطف‌الله یا راسته اصلی بازار آهنگرها ادامه می‌دهیم و سقفی دیگر از یکی از حجره‌ها در این بازار نیز با بارش باران اخیر ریخته و حالا داربست‌های چوبی برای نگه‌داشتن سقف در این محل نصب‌شده است.

اما بناهای تاریخی در محله جلفای اصفهان نیز از گزند آسیب در پی بارندگی اخیر در امان نماندند. در ابتدای خیابان خاقانی و درست ابتدای کوچه کلیسای وانک، خانه مارتا پیترز قرار دارد که سال‌ها است از این بنای متعلق به دوره صفوی به‌عنوان یکی از ساختمان‌های دانشگاه هنر اصفهان استفاده می‌شود. اگرچه بازهم تأثیر رطوبت در دیوار بیرونی این خانه مشهود است، اما درست در حاشیه تزئینات آجرکاری در قسمت جنوبی این خانه تاریخی نیز تأثیر رطوبت با گذشت ۶ روز از بارندگی همچنان قابل‌رؤیت است.

شاید آشناترین مکان برای شهروندان اصفهان و البته سایر گردشگریان ایرانی و خارجی، کلیسای وانک باشد که در دوران شاه‌عباس دوم صفوی ساخته شد. به گفته مدیر کلیسای وانک، آسیب فقط در قسمت کاه‌گلی دیوار جنوبی اتفاق افتاده است. کلیسای وانک ازنظر طلاکاری و تذهیب در میان کلیساهای ارمنیان منحصربه‌فرد است و تمامی دیوارها، طاق‌نماها، طوق گنبد، داخل گنبد و زوایای آن با رنگ‌روغن، نقاشی و تزئین شده است و رطوبت یکی از عوامل به‌شدت آسیب‌زا برای تزئینات بناهای تاریخی است .

تک‌تک مردم و کسبه متعهد به حفظ بناهای تاریخی باشند

اما سید مهدی موسوی موحد، معاون میراث فرهنگی استان اصفهان به ایسنا می‌گوید: بعد از بارندگی اخیر که مدت‌ها بود چنین بارشی در این مقدار و شدت در استان اصفهان نداشتیم بناهایی مثل اطراف میدان نقش‌جهان، بازار دور میدان، راسته‌بازار قیصریه، سرای چهارسوی ضرابخانه، چهارسوی چیت‌سازها و کل محور بازار به دلیل وجود سازه خشتی در اطراف بعضی از آن‌ها، در معرض آسیب بیشتری قرار گرفت؛ اما گروه امانی اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان با همان ظرفیت محدودی که داشت قبل از این بارندگی، کار رصد ناودان‌ها و درواقع رصد کل محور بازار را انجام دادند و در زمان بارندگی نیز از همان ساعات اولیه درگیر موضوع بودند و تا آنجا که می‌شد رفع خطر کردند.

او با تأکید بر ضرورت همکاری نهادها و بازاریان برای رفع مشکلات موجود در اطراف میدان نقش‌جهان و پیشگیری از رخدادهای ناگوار در بناهای تاریخی، تأکید کرد: علت اینکه بناهای تاریخیِ ما مثلاً راسته‌های بازار با گذشت چند صدسال دوام آورده‌اند این بوده که تک‌تک بازاریان متعهد به حفظ آن‌ها بودند، اما در حال حاضر متأسفانه این‌گونه نیست! چند صدسال پیش اداره میراث فرهنگی وجود نداشت، بلکه تک‌تک مردم و کسبه متعهد به حفظ بناهای تاریخی بودند و تلاش می‌کردند، اما الآن بسیاری از بازاریان مستأجر هستند و حساسیت لازم را ندارند و یا اینکه مالکیت با اوقاف است و همکاری ارگانی برای حفاظت از راسته‌های بازار به شکل ایده‌ال اتفاق نیفتاده است؛ بنابراین باید به دنبال راهکاری بود که تک‌تک مردم و استفاده‌کنندگان، حافظ بناهای تاریخی باشند.

فعالیت گروه امانی میراث فرهنگی در پایش بناهای تاریخی

همچنین هادی اله‌یاری، مدیر گروه امانی مرمت بنا و تزئینات اداره کل میراث فرهنگ استان اصفهان نیز اظهار کرد: ما قبل از بارندگی اخیر پیش‌بینی‌های لازم را تا حدودی انجام داد بودیم، به‌طوری‌که در این خصوص بازار صراف‌ها و بازار قنادها در ضلع شرقی میدان نقش‌جهان و طبقه دوم میدان را به‌طور کامل پایش کردیم و قسمت‌هایی که به مرمت نیاز داشتند به‌طور اصولی مرمت شده و ناودان‌ها بررسی شدند، اما ما با بخش‌های مختلفی در راسته اصلی بازار و بازارهای اطراف و بناهای تاریخی در استان و شهر اصفهان مواجه هستیم.

او ادامه داد: بارندگی بی‌سابقه اخیر، بازار شیخ لطف‌الله یا راسته اصلی بازار آهنگران( از سمت مسجد شیخ لطف‌الله به سمت مسجد جامع عباسی) را تحت تأثیر خود قرار دارد، آن‌هم به این دلیل که بعد از گذشت سال‌ها یکسری از ناودان‌ها گرفته بود و دچار مشکل شد و به‌محض گزارش به گروه امانی اداره کل میراث فرهنگی استان، از ساعت ۹ صبح مرمت‌های اضطراری روی سقف بازار آهنگرها را شروع کردیم و تا ساعت ۴ و نیم صبح گروه امانی این اداره با تمام قوا و تجهیزاتی که برای مرمت اضطراری نیاز بود در محل مستقر بودند و این بخش مرمت شد و خدا را شکر به‌سلامت این بازار را پشت سر گذراندیم.

اله‌یاری گفت: در جریان این بارش، تعدادی از آجرهای نمای یکی از حجره‌ها در بازار آهنگرها ریزش کرد که ما کارگاه اضطراری بنا کردیم و اگر چند روز دیگر آفتاب ادامه پیدا کند و رطوبت را از بافت بنا بگیرد مرمت آن سریعاً آغاز می‌شود.

مدیر گروه امانی مرمت بنا و تزئینات اداره کل میراث فرهنگ استان اصفهان با بیان اینکه اولویت اصلی معاونت میراث فرهنگی و گروه امانی و دفتر فنی اداره کل میراث فرهنگی استان، راسته‌بازار اصلی و بناهای تاریخی است که دچار نم‌زدگی شده‌اند و این موضوع به‌طورجدی در حال انجام است، افزود: درمجموع با بارش اخیر، مرمت‌ها و حفاظت‌های اضطراری در راسته‌بازار انجام‌شده؛ کل سطح نایلون کشیده شد و ناودان‌ها را به‌صورت موقف لوله‌گذاری کردیم تا بتوانیم حجم آب را کنترل کنیم. این مسئله در دستور کار قرار دارد و باید به‌طور اصولی مرمت شود.

او در خصوص آسیب واردشده در چهارسو مقصود یا بازار مقصود بیک نیز اظهار کرد: یک مقدار از نمای کاه‌گلی یکی از حجره‌ها ریخته بود و مشکل خاصی آن را تهدید نمی‌کند. در سایر بخش‌ها نیز به‌غیراز یک مقدار رطوبت و نم‌زدگی، مشکل دیگری وجود ندارد، ضمن اینکه پایش‌ها به‌طورمرتب در حال انجام است و اگر اتفاق غیرمنتظره‌ای نباشند بناهای ما مشکل خاصی ندارند.

اله‌یاری تصریح کرد: عوامل طبیعی و انسانی، دو عامل تهدیدکننده بناهای تاریخی هستند و البته بیشترین تهدید از سوی نزولات است و لذا اگر پشت‌بام‌ها و ناودان‌ها به‌طور مرتب پایش و اصلاح شوند، شیب‌بندی، عایق و ایزوله درستی در بناهای تاریخی داشته باشیم و ناکش‌ها را اصلاح کنیم شاید ۷۰ تا ۸۰ درصد از آسیب بناهای تاریخی در برابر نزولات آسمانی جلوگیری خواهیم کرد. از سوی دیگر با گسترش فضاهای شهری، باید در نظر داشته باشیم که سیستم فاضلاب شهری و لوله‌کشی‌ها به بناهای تاریخی وارد نشوند.

او اضافه کرد: یکی دیگر از معضلات در بناهای تاریخی به‌خصوص در راسته اصلی بازار، دخل و تصرفاتی است که توسط بازاریان و اداره‌های برق و مخابرات انجام‌شده است، درحالی‌که باید با نظارت میراث فرهنگی انجام شود و در این خصوص باید دقت کرد تا مسیر پشت‌بام و مسیر ناودان‌ها توسط لوله‌ها و کابل‌ها بسته نشود. ما نیز در گروه امانی اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان این موضوع را رصد می‌کنیم تا به بهترین نحو اجرا شود و مداخله کمتری با بناهای تاریخی داشته باشد.

مدیر گروه امانی مرمت بنا و تزئینات اداره کل میراث فرهنگ استان اصفهان گفت: بازاریان از گذشته‌های دور همیشه به حفظ و مرمت بناهای تاریخی کمک می‌کردند، اما درحال حاضر این همکاری کمتر شده و این موضوعی ضروری است که بین اداره کل میراث فرهنگی استان و بازاریان و هیئت‌های امنای بازارها و همچنین نهادهایی مانند اداره کل نوسازی بهسازی شهرداری تعامل ویژه‌ای وجود داشته باشد. بازار چندین کیلومتر است و ما باید باهم کار کنیم و دست‌به‌دست هم دهیم و میراث ایران بزرگ را حفظ کنیم.

انتهای پیام