برنامه مذاکراتی ایران؛ شروع از نقطه صفر یا توافق مجزا ؟

ابوالفضل خدائی: شاید هدف اصلی آغاز گفتگوها از نقطه صفر باشد و اینکه دولت سیزدهم بخواهد به طور مجزا از دولت قبل توافقی را دنبال کند. این احتمال از آنجا قوت می گیرد که در روزها و هفته های اخیر مقامات وزارت خارجه آلمان و فرانسه تاکید کردند که مذاکرات باید از همان نقطه قبل از سر گرفته شود. سناریوی بعدی را شاید بتواند ایجاد تغییراتی در مفاد برجام دانست که در این حالت نیز اگر مورد موافقت گیرد در آن صورت باید منتظر افزایش انتظارات طرف های برجامی نیز بود. به هر روی هر دو سناریو حدس و گمانه زنی است و باید دید با آغاز مذاکرات، گفتگوها چه شکل و قالبی به خود خواهند گرفت.

لغو تحریم ها نقطه شروع مذاکرات آتی

دور جدیدی از سفرهای دیپلماتیک به کشورهای اروپایی برای احیای برجام صورت گرفته است. علی باقری کنی معاون سیاسی وزارت امور خارجه نقطه شروع مذاکرات آتی که در هشتم آذرماه برگزار خواهد شد را  لغو تحریم‌های غیرقانونی آمریکا دانست و یکی از اهداف مذاکره را دستیابی به ضمانتی برای عدم نقض مجدد یک توافق بین المللی تلقی کرد. باقری همچنین موضوع راستی آزمایی لغو تحریم های ایران را نیز حل نشده توصیف کرد اما در عین حال ابراز امیدواری کرد که بدهی ۴۰۰ میلیون پوندی انگلیس هر چه سریعتر به ایران پرداخت شود؛ مساله ای که طرفین برای نحوه پرداخت آن در حال رایزنی هستند. در آستانه دور جدید مذاکرات در وین سفر باقری کنی به آلمان، انگلیس، فرانسه و اسپانیا می تواند تحرک و اراده جدیدی را بین طرف های برجامی بوجود آورد.

با توجه به خسارتی که ایران در نتیجه خروج آمریکا از توافق هسته ای متحمل شده علی باقری نیز بر همین موضوع تاکید کرده است. به گزارش روزنامه گاردین علاوه بر این موضوع، ایران خواستار آن است که طرف های اروپایی صرفنظر از مواضع آمریکا با ایران تجارت داشته باشند. باقری همچنین هر گونه مذاکره با طرف‌های غربی بر سر قابلیت‌های دفاعی و امنیتی ایران را رد کرد.

یکی از زمینه‌های اختلاف در این مذاکرات اصرار آمریکا بر حفظ برخی از تحریم‌هایی است که دولت ترامپ پس از خروج از برجام علیه ایران اعمال کرده است. ضمن آنکه دولت جو بایدن اعلام کرده که هیچگونه ضمانتی درباره عدم خروج دوباره دولت‌های بعدی آمریکا از برجام نمی‌دهد. موضوعی که بر پیچیدگی ها روند نیز افزوده و از همین حالا سناتورهای تندروی آمریکایی نیز شمشیرها را از رو بسته و اعلام می کنند که هر گونه توافق بین ایران و دولت جو بایدن در آینده از بین خواهند برد یا اینکه تنها با تصویب سنا تضمین عدم خروج دوباره آمریکا از برجام ممکن است.

مضاف بر این مصوبه مجلس شورای اسلامی نیز سبب شده تا کار احیای برجام دشوارتر شود. موضوعی که چندی پیش حسین امیرعبداللهیان وزیر امورخارجه کشورمان نیز بدان اشاره کرد و گفت این مصوبه دست ایران را بسته است. با این وجود امیرعبداللهیان گفته که جمهوری اسلامی ایران قصد ندارد در بن‌بست‌های باقی‌مانده از گفت‌وگوهای پیشین بماند و حصول یک توافق خوب را مستلزم لغو موثر و قابل راستی‌آزمایی تحریم‌ها و بازگشت طرف‌های مقابل به تعهدات کامل دانست.

تنش تنها طرفین را از رسیدن به توافق دور می کند

به هر صورت آنچه که هم اکنون بیش از پیش اهمیت دارد برقراری و حفظ کانال های دیپلماتیک بین اعضای برجام است. اریک بروئر کارشناس مسائل ایران و مدیر پروژه امور هسته‌ای در مرکز مطالعات بین‌المللی و استراتژیک در مقاله ای نوشت: منافع قابل توجه و خطر کمی برای ایالات متحده وجود دارد که تمایل خود را برای دیدار با ایران در هر کجا و هر زمان برای از سرگیری دیپلماسی و تلاش برای دستیابی به توافق حفظ کند، حتی اگر ایران فعلا از پذیرش این پیشنهاد خودداری کند. . با توجه به اینکه بسیاری از درخواست‌های مذاکره‌کنندگان ایران فراتر از محدوده توافق هسته‌ای است، ایالات متحده ممکن است بخواهد در ازای درخواست‌های ایران برای کاهش تحریم‌ها و تضمین‌های مرتبط به دنبال امتیازات هسته‌ای «بزرگ‌تر» باشد و اگرچه ایران قبلا پیشنهادات برای یک توافق موقت کوچکتر را رد کرده بود، محاسبات آن ممکن است دوباره تغییر کند و گزینه یک توافق کوچکتر را دوباره روی میز بگذارد. دستیابی به یک توافق جدید به‌ویژه پس از فروپاشی برجام فوق‌العاده دشوار خواهد بود.

وی می افزاید: اگر یک دهه یا بیشتر از کارشناسان امنیت ملی نظرسنجی می‌کردید، احتمالاً تعداد کمی باور می‌کردند که ایران می‌تواند بدون پاسخ نظامی تا ۶۰ درصد غنی‌سازی کند. با این حال در این نقطه قرار داریم. این بدان معنا نیست که ایالات متحده یا اسرائیل باید برای جلوگیری از آن باید حمله نظامی انجام می دادند، بلکه فقط باید درک کنند که قواعد بازی می توانند تغییر کنند.

وی در مورد هر گونه اقدام نظامی هشدار داد و نوشت: خطرات حمله نظامی علیه برنامه هسته‌ای ایران بی‌اهمیت نیست: ایران احتمالاً علیه ایالات متحده یا متحدانش در منطقه تلافی می‌کند و درگیری می‌تواند به یک جنگ در مقیاس بزرگ تبدیل شود. ایران همچنین ممکن است از ان.پی.تی خارج شود و برنامه هسته ای خود را به طور مخفیانه و به دور از بازرسان بین المللی به حالت اول برگرداند.

لزوم مهار رژیم صهیونیستی از جانب واشنگتن

در همین حال بخش سردبیری روزنامه داون نیز با اشاره به سفرهای اروپایی باقری کنی و اینکه تلاش‌ها برای احیای توافق هسته‌ای ایران در مرحله حساسی است و تحرکات دیپلماتیک و آینده‌نگری از همه طرف‌ها برای کمک به بازگرداندن توافق تاریخی مورد نیاز است نوشت: هفته های پیش رو در رابطه با برقراری مجدد اعتماد بین طرفین بسیار مهم خواهد بود. با این حال، شکاف گسترده ای بین ایران و ایالات متحده و متحدان اروپایی اش که گروه ۱+۵ را تشکیل می دهند، که روسیه و چین را نیز شامل می شوند، بر سر موضوع هسته ای باقی مانده است.

این روزنامه نوشت: با این حال سیگنال های بلوک غرب چندان مثبت به نظر نمی رسد. علاوه بر این، صحبت‌های بی‌ملاحظه اسرائیل تهدیدی برای از بین بردن همه شانس‌های حل و فصل است. به عنوان مثال، به نقل از رئیس ستاد ارتش اسرائیل گفته شده است که نیروهای وی آماده “مقابله با ایران و تهدید نظامی هسته ای” هستند. چنین اظهارات غیرمسئولانه ای خطر از بین بردن دائمی این معامله را دارد و بر نوسانات در خاورمیانه می افزاید.

مقاله تاکید کرد: اگر جو بایدن در مورد احیای توافق جدی است، دولت او باید به ایرانی ها نشان دهد که با حسن نیت در حال مذاکره هستند. مهم ترین گام برداشته شدن تحریم ها در این راستا خواهد بود که اقتصاد ایران متحمل فشارهای زیادی کرده است. بنابراین دولت بایدن باید قبل از شروع مذاکرات هسته ای، سیاستمداری نشان دهد و اقدامات اعتمادسازی را ارائه کند.

به همین ترتیب، باید از خراب کردن جو توسط اسراییل جلوگیری کند. باید پیام روشنی به تل آویو فرستاده شود که جامعه جهانی هیچ گونه ماجراجویی ناگواری را که بتواند توافق را از بین ببرد و آتش تنش ها در خاورمیانه را شعله ورتر کند، تحمل نخواهد کرد.

به هر روی آنچه که مسلم است نیاز آمریکا به سرانجام رساندن برجام و همچنین ایران برای لغو تحریم ها است که با وجود این اراده نوعی توافق ممکن است امکان پذیر باشد. ضمن آنکه شرایط از سال ۲۰۱۵ به این سو کاملا تغییر کرده است. همانگونه که کارشناسان و مقام های اسبق و کنونی آمریکا اذعان می کنند تهدید نظامی دیگر جوابگو نخواهد بود و ایران در میدان عمل نشان داد که ترسی از مقابله نظامی ندارد و از سوی دیگر واشنگتن نمی تواند به تیغ کُند تحریم ها متوسل شود. دولت بایدن هر تصمیمی درباره مذاکرات آتی داشته باشد قادر به نادیده گرفتن نیازهای ایران نخواهد بود تنها راه احیای برجام لغو موثر تحریم ها و پایبندی همه طرف ها به این توافق خواهد بود.

>>> این مطالب را هم بخوانید:
آیا اختلاف چین و روسیه مذاکرات برجامی را به تأخیر انداخته است؟
پلن B بایدن چیست؟/ خطر جنگ از ابتدای مناقشه هسته ای بیشتر است
آیا غربی‌ها به شرط تازه ایران جواب مثبت خواهند داد؟
ایران با چه راهبرد جدیدی پا به مذاکرات وین می‌گذارد؟
 

23311