با حیرت آورترین جاهای باستانی غرب ایران آشنا شوید

_{نسخه اولیه این مقاله در تاریخ ۱۳۹۸/۰۳/۰۷ منتشر شده و در تاریخ ۱۳۹۹/۱۱/۱۴ به‌روزرسانی شده است.}

علاوه بر جاهای دیدنی اصفهان و شیراز که هر سال پذیرای گردشگران زیادی هستند، محوطه‌های باستانی متعددی در ایران وجود دارد که مطمئناً ارزش بازدید دارند. از کوه‌های مملو از برف شمال گرفته تا بیابان‌های سوزان جنوب، دره‌های رودخانه‌ای باستانی، قلعه‌های فراموش‌شده و… گنجینه‌های پنهان ایران هستند که برخی از آن‌ها در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌اند. در این مقاله قصد داریم، تعدادی از این جاذبه‌های باستانی را به شما معرفی کنیم تا آن‌ها را در برنامه‌ ایرانگردی خود قرار دهید.

تخت سلیمان

آتشکده‌ آذرگُشنَسپ که به تخت سلیمان شهرت یافته، نام محوطه‌ تاریخی بزرگی در نزدیکی تکاب در استان آذربایجان غربی و در محدوده‌ زمین‌های لم‌یزرع و متروکه‌ غرب زنجان قرار دارد. این مجموعه‌ تاریخی ۱۵۰۰ ساله که زمانی آتشکده‌ زرتشتیان بوده است، تخت سلیمان نیز نامیده می‌شود؛ زیرا مردم محلی برای در امان‌ماندن آن از حمله‌ اعراب در قرن هفتم میلادی، این نام را روی این آتشکده گذاشتند. مجموعه بناهای تاریخی تخت سلیمان در اطراف یک چشمه‌ رسوبی داغ ساخته شده‌اند که آب این چشمه که از عمق بیش از ۱۲۰ متری درون زمین به سطح می‌آید و به زمین‌های اطراف می‌ریزد، املاح زیادی دارد و آتشفشانی‌بودن این منطقه را بیشتر نشان می‌دهد. تعدادی سازه‌ سنگی نیز به‌صورت پراکنده در این مجموعه دیده می‌شود که در مراحل مختلف بازسازی به‌سرمی‌برند. کوه بلقیس و زندان سلیمان در نزدیکی تخت سلیمان از آثار دوره‌ ساسانیان هستند که از فراز زندان سلیمان می‌توان چشم‌اندازی زیبا از دهانه‌ آتشفشانی و تعدادی چشمه‌ کوچک آب‌گرم در مجاورت آن را مشاهده کرد.

کلیساهای ارمنی

مجموعه آثار رهبانی ارامنه ایران شامل سه کلیسای ارمنی قره کلیسا، کلیسای استفانوس مقدس و کلیسای زور زور هستند که در استان‌های آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی قرار دارند. اعتقاد براین است که بِرتولُما و تادئوس مقدس در قرن اول بعد از میلاد مسیحیت را به ارمنستان و شمال ایران آورند و میراث آن‌ها همین سه کلیسای دورافتاده و باشکوه هستند که در کوهستان‌های مرزی ایران واقع شده‌اند. این کلیساها در دوره‌ زمانی میان سده‌های هفتم تا چهاردهم میلادی ساخته شده‌اند، ‌در طول قرن‌ها فجایع طبیعی، دیکتاتورهای بی‌کفایت و بازسازی‌های غیراصولی را پشت سر گذاشته‌اند و همچنان به‌عنوان محل عبادت جامعه‌ ارمنی استفاده می‌شوند. مجموعه کلیساهای ارمنی ایران در ۸ ژوئیه ۲۰۰۸ در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شدند.

مجموعه آثار رهبانی ارامنه ایران شامل سه کلیسای ارمنی قره کلیسا، کلیسای استفانوس مقدس و کلیسای زور زور می‌شود

کل محوطه‌ کلیسای استفانوس مقدس در قلب کوه‌ها و دره‌ای قرمزرنگ بالاتر از رود ارس و در میان طبیعت سبز منطقه مرزی جلفا و جمهوری آذربایجان قرار گرفته ‌است و دسترسی به آن راحت‌تر از دو کلیسای دیگر است. با اینکه گنبد سنگی زیبای این کلیسا، حجاری‌های بیرونی و سازه‌های مجاور آن بازسازی شده‌اند؛ اما کار احیای فضای داخلی همچنان ادامه دارد.

کلیسای تادئوس مقدس یا قره کلیسا، قدیمی‌ترین کلیسای این مجموعه است که قدمتش به قرن هفتم میلادی می‌رسد. این کلیسا به‌تنهایی در منطقه‌ کوهستانی چالدران، مرتفع‌ترین منطقه‌ استان آذربایجان غربی، قرار دارد. این سازه‌ سنگی، حجاری‌‌هایی دارد که نشانه‌های مذهبی و مقدس را به تصویر کشیده‌اند و یک برج دوقلو بر بالای آن خودنمایی می‌کند. هر ساله در سوم مرداد، مسیحیان زیادی جهت انجام مراسم خاص این روز از سراسر جهان به آن سفر می‌کنند و در اطراف کلیسا چادر زده و اقامت می‌کنند.

کلیسای زور زور یا کلیسای مریم مقدس در نزدیکی روستای بارون و ۴۰ کیلومتری ماکو، بر بالای رودخانه زنگی مار بنا شده است. پس می‌بینید که رفتن به این کلیسا به کمی دل‌و‌جرأت نیاز دارد و باید با یک راهنمای خوب به بازدید از این کلیسا بروید.

دره رود ارس

دره‌ باشکوه رود ارس در مرز آذربایجان و ارمنستان قرار دارد که عملاً همچنان بر سر منطقه‌ مورد مناقشه‌ ناگورنو قره‌باغ اختلافاتی وجود دارد. این دره از دوران مسیح میزبان تجار، جاسوسان و ارتش‌های متجاوز بوده است. کرانه‌ جنوبی آن در ایران به‌صورت مارپیچی از درون روستاهای خشتی، خرابه‌ها و قله‌های ناهموار عبور می‌کند و برج‌های دیده‌بانی در این مسیر به‌چشم می‌خورد. رودخانه‌ ارس در سال ۱۸۱۳ میلادی در پی عهدنامه ترکمنچای به‌عنوان مرز ایران و امپراتوری روسیه برگزیده و تمامی مناطق شمال این رود از ایران جدا و به خاک روسیه افزوده شد. کرانه‌ شمالی دره‌ ارس به‌دلیل ایستگاه‌های بمب‌گذاری‌شده، قطارهای رهاشده و تونل‌های مسدود، مطمئناً منطقه‌ زیبایی نیست.

یکی از جاذبه‌های دره رود ارس را می‌توان حمام کردشت نامید؛ این حمام باستانی زیرزمینی در نزدیکی ارمنستان قرار دارد که در زمان سلطنت شاه عباس صفوی و به دستور وی احداث شد و فقط پادشاهان حق استفاده از آن را داشتند. پل‌های خداآفرین در شهرستان خداآفرین و روی رودخانه‌ ارس ساخته شده‌اند و از دو پل مجزا تشکیل می‌شوند. قدمت این پل‌ها به قرن سیزدهم میلادی می‌سد و با اینکه یکی از پل‌ها شکسته شده و تنها نیمی از آن باقی‌مانده است؛ اما پل دیگر کاملا سالم به‌نظر می‌‌رسد. در حالی که گشت‌وگذار در این دره از بخش ایرانی کاملاً امن است؛ اما گردشگران باید مراقب عکس‌برداری‌های خود باشند، چراکه نگهبانان مرزی نسبت به نیت گردشگران برای عکاسی با شک و تردید برخورد می‌کنند.

بازار تبریز

_{عکاس: سینا عباس‌نژاد}

بازار تبریز یکی دیگر از جاهای باستانی ایران است و ازآنجا که همچنان برای کسب‌وکار باز است، به‌راحتی می‌توان از آن دیدن کرد. این بازار یکی از بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین بازارهای سرپوشیده‌ دنیا به شمار می‌رود که شامل مسیرهای طاق‌دار، غرفه‌ها، کارگاه‌های هنری، قهوه‌خانه و کاروان‌سرا می‌شود و به‌دلیل قرارگیری در مسیر جاده‌ ابریشم، همیشه مرکز تجاری مهمی برای مسافران و بازرگانان بوده است. تبریز زمانی پایتخت ایران بوده است و اکنون این شهر مدرن، حدود دو میلیون نفر جمعیت دارد. بخش‌های مختلف این سازه‌ آجری قرمزرنگ به فروش کالای خاصی نظیر طلا و جواهرات، کفش، ادویه، مس، نقره، لباس، لوازم‌خانگی و… اختصاص دارد. درست مانند تسئوس (پادشاه، قهرمان و حامی شهر آتن در اساطیر یونانی) که برای مبارزه با مینوتور (هیولایی با سر گاو و بدن انسان) وارد یک هزارتو می‌شود و از نخ برای گم‌نکردن راه استفاده می‌کند، گردشگران نیز در گشت‌و‌گذار در بازار تبریز نیز باید همین کار را انجام دهند.

قلعه بابک

بابک خرم‌دین، قهرمان ایرانی و سردار آذری است که قلعه‌ باشکوه خود را در قرن نهم میلادی روی پرتگاه‌های صخره‌ای در کوه‌های شمالی و بالای شهر کلیبر بنا کرد. امروزه با چندین ساعت کوهنوردی طاقت‌فرسا می‌توان به قلعه بابک رسید. مسافت راه کلیبر به قلعه با اینکه از ۳ کیلومتر تجاوز نمی‌کند ولی بسیار دشوار است و به هنگام عبور باید گردنه‌ها و گذرهای خطرناکی را پشت سر گذاشت. در سمت شمال‌غربی دژ، پلکان‌هایی سرتاسری وجود داشته که اکنون ویران‌ شده و تنها راه صعود به بخش‌های مرتفع‌تر بنا است و کسانی که موفق به صعود به بالای قلعه شوند با چشم‌اندازی ۳۶۰ درجه از مناظر خیره‌کننده‌ اطراف مواجه می‌شوند که در اواخر پاییز و اوایل بهار تصاویری خارق‌العاده را پیشکش بازدیدکنندگان می‌کند. مطمئناً به‌دلیل نبود سایه در تابستان و گرمای هوا، صعود به این قلعه در این فصل توصیه نمی‌شود. در سفر به این شهر زیبا می‌توانید از سایر جاهای دیدنی کلیبر نیز دیدن کنید و سفری خوش را برای خود رقم بزنید.

آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی

آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی یکی از مکان‌های تاریخی و باستانی شهر اردبیل است که شیخ صفی، یکی از پدران مورد احترام صوفیان، در اینجا دفن شده است که آن را صدر، پسر شیخ صفی، پس از مرگ پدر در سال ۱۳۳۴ بنا کرد و بعد صفویان آن را در قرن ۱۶ گسترش دادند. این مکان ارزشمند و تاریخی در سال ۱۳۸۹ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید و کاشی‌کاری‌های فیروزه‌ای زیبا، سقف‌های طاقی‌شکل فضای داخلی، کاشی‌کاری‌های حیاط، باغ‌های تشریفاتی، آشپزخانه‌ها، حمام‌ها و سایر سازه‌های آن توسط یونسکو به‌عنوان نمونه‌ای از معماری سنتی ایرانی به‌رسمیت شناخته شد.

با اینکه بازسازی این بقعه همچنان ادامه دارد؛ اما این موضوع مانع از حضور زائران صوفی، دانشجویان هنرهای اسلامی و گردشگران در این مکان نشده است. متأسفانه بخش اعظمی از مجموعه‌ سفال‌ها و نسخ خطی کتابخانه‌ این مجموعه اکنون در سن پترزبورگ نگه‌داری می‌شود.

قلعه رودخان

قلعه رودخان در نزدیکی روستای معروف ماسوله، در فومن قرار دارد و نمونه‌ای عالی از یک قلعه‌ دوران سلجوقی است که در کوه‌های البرز جای گرفته است. برخی کارشناسان، ساخت قلعه را در دوران ساسانیان (دوران قبل از اسلام) و مقارن با حمله عرب‌ها به ایران می‌دانند، هرچند ۸۰۰ سال بعد سلجوقی‌ها آن را به‌شکل فعلی درآورند. این قلعه دیوارهای سنگی ضخیمی به طول ۱۵۰۰ متر دارد که برج‌های متعدد نفوذناپذیر آن را به‌هم وصل کرده است و پنجره‌های طاق‌دار و روزنه‌هایی برای ریختن مواد مذاب و تیراندازی در آن به‌چشم می‌خورد. دسترسی به این دژ سنگی از طریق پله‌های سنگی مخروبه امکان‌پذیر است که از میان مه جنگل‌های سرسبز بالا می‌رود تا به دروازه‌ باشکوه آن برسد. درطول راه می‌توانید یک فنجان چای با مردم خون‌گرم محلی نوش جان کرده و نفس تازه کنید.

شوش

برای بازدید از محوطه‌ باستانی شوش که بقایای آن در قله‌ مسطح تپه‌ مرکزی قرار دارند، نیازی نیست به خارج از شهر بروید، چراکه شهر شوش امروزی در اطراف همین منطقه‌ باستانی ساخته شده است. شهر شوش در بیش از ۶ هزار سال قبل مسکونی بوده است. داریوش بزرگ شوش را به‌عنوان پایتخت خود انتخاب کرد و در این دوره شهر شوش شکوه گذشته‌ خویش را بازیافت و چهارراه شرق و غرب شد. داریوش علاقه‌ زیادی به سالن‌های ستون‌دار بدون دیوار داشت و کاخ آپادانای او در شوش نمونه‌ اولیه و کوچک‌تر آپادانای تخت جمشید بود. در این محوطه می‌توان کلیه‌ کلیشه‌های باستان‌شناسی کلاسیک از نمایشگاه‌های گردوخاکی و ستون‌های شکسته گرفته تا کانال‌های خفاری‌شده، گرمای سوزان و حس‌و‌حال عجیب بیابان را مشاهده کرد. این شهر نیز از دست حمله‌ مغول‌ها درامان‌ نماند و ویران شد. علاوه بر شهر باستانی شوش، از سایر جاهای دیدنی‌‌ شوش نیز دیدن کنید که هر یک به‌نوعی گردشگران را به خود جذب می‌کنند.

آرامگاه اولجایتو

سازه‌ آجری با گنبد فیروزه‌ای آرامگاه اولجایتو در منطقه‌ سلطانیه زنجان قرار دارد که روزگاری تحت حکومت مغول‌ها بود. گنبد سلطانیه آرامگاه اولجایتو است که بین سال‌های در ۱۳۰۲ تا ۱۳۱۲ میلادی به دستور خودش در شهر سلطانیه ساخته شد و از آثار مهم معماری ایرانی و اسلامی به شمار می‌رود. گنبد دو پوسته‌ نوآورانه‌ آن با ارتفاع تقریبی ۵۰ متر، روی بنایی هشت ضلعی با هشت مناره و هست ایوان مطمئناً فراتر از مهندسی قرن چهاردهم میلادی بوده، به‌طوری که یونسکو آن را شاهکار معماری دوره‌ خود عنوان کرده است و حتی گفته می‌شود که در معماری تاج محل که سه قرن بعد ساخته شد،‌ از معماری گنبد سلطانیه الهام گرفته‌اند. در فضای داخلی آن هنوز داربست‌ها به‌چشم می‌خورند، از طریق راه‌پله‌های باریک داخل می‌توان به‌سمت بالکن‌های قوسی‌شکل بالا رفت که با کاشی‌کاری‌های زیبا تزئین شده‌اند و چشم‌اندازی بی‌نظیر از محوطه‌های اطراف را مشاهده کرد.

زیگورات چغازنبیل

چغازنبیل بزرگ‌ترین زیگورات آجری دنیا  محسوب می‌شود که در جنوب‌غربی ایران، در استان خوزستان و بین شهرستان شوش و شوشتر واقع شده‌ است و بهترین نمونه‌ به‌جامانده از عصر ایلامی به‌حساب می‌آید. در واقع زیگورات به سازه‌ای مربع‌شکل چندطبقه می‌گویند که هر طبقه کوچک‌تر از طبقه‌ پایینی است و شکل هرم پیدا می‌کند. این نیایشگاه پنج طبقه‌ ۳۰۰۰ ساله توسط اونتاش ناپیراش (حدود ۱۲۵۰ پ.م)، پادشاه بزرگ ایلام باستان و برای ستایش ایزداینشوشیناک، الهه نگهبان شهر شوش، در پنج طبقه ساخته و در حمله سپاه خونریز آشور ناپال به‌همراه تمدن ایلامی ویران شد. در حال حاضر امکان ورود به داخل طبقه‌ اول آن وجود دارد و می‌توان نوشته‌ای به خط میخی روی دیوار و اثر انگشت کودکی روی کف سازه را مشاهده کرد. نظرات و تجربیات خود را در خصوص بازدید از جاهای باستانی غرب ایران با ما و سایر کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.

_{عکس کاور از  محمدرضا دومیری گنجی}