بازی مشترک روسیه و ترکیه در زمین آذربایجان/ جنگ غزه چه تأثیری بر مناقشات قفقاز دارد؟

رسول سلیمی: حمله ۷ اکتبر حماس به اسرائیل و عملیات نظامی متعاقب آن توسط اسرائیل در نوار غزه، آذربایجان را در موقعیت پیچیده ای قرار داده است. آذربایجان که شریک اقتصادی-نظامی اسرائیل است تلاش می‌کند در روابط خود با کشورهای با نفوذ مسلمان در سراسر خاورمیانه با احتیاط عمل کند.

چه آنکه اگر سلاح‌های پیشرفته اسرائیلی مانند هواپیماهای بدون سرنشین نبود، علی‌اف نمی‌توانست در عملیات نظامی اخیر خود در قره‌باغ، این سرزمین را به آذربایجان ضمیمه کند. افزایش محموله‌های هوایی درست قبل از عملیات نظامی نهایی سپتامبر علیه نیروهای ارمنستان در قره‌باغ کوهستانی نشان داد که سلاح‌های اسرائیلی نقشی تعیین‌کننده در موفقیت نظامی آذربایجان داشته است.

همچنین موضع جمهوری آذربایجان با این واقعیت پیچیده مواجه است که مهم‌ترین متحدان، یعنی ترکیه، حامی فعال آرمان فلسطین است که در مواضع اخیر خود انتقادات تندی را به اسرائیل روانه کرده است. اما بازیگری آذربایجان در زمین روابط خارجی نیز تاکنون با حفظ منافع کشورش در ارتباط با اسرائیل همراه بوده است. به‌عنوان نشانه‌ای از این بازی، آذربایجان در اجلاس کشورهای مسلمان به میزبانی عربستان سعودی که در ماه گذشته برگزار شد شرکت نکرد، جایی که در بیانیه پایانی آن اسرائیل محکوم شده بود.

بیشتر بخوانید:

سودای اردوغان و علی‌اف در قفقاز/ پایان جنگ یا آتش زیرخاکستر؟

علی‌اف: ارمنستان باید عدم بروز جنگ با باکو را تضمین دهد

پیوندهای نظامی مقدمه قراردادهای اقتصادی

همراهی آذربایجان با اسرائیل صرفاً در ابعاد نظامی نبوده و اسرائیل تلاش کرده پاسخ همراهی‌های آذربایجان را در پیوندهای اقتصادی جبران کند. در ماه نوامبر، اسرائیل ۱۲ مجوز جدید برای اکتشاف گاز طبیعی در دریای مدیترانه به شش شرکت صادر کرد. در میان اینها شرکت نفت دولتی آذربایجان سوکار – SOCAR- است که شمال میدان گازی لویاتان در سواحل حیفا را کشف خواهد کرد.

از سوی دیگر با وجود تنش روابط بین اسرائیل و ترکیه و فشار بر اسرائیل از سراسر خاورمیانه، تجارت نفت با آذربایجان ادامه دارد. تانکر نفتی Seaviolet که در مالت ثبت شده است، اخیراً یک میلیون بشکه نفت خام آذربایجانی را از بندر سیهان ترکیه در مدیترانه به بندر ایلات اسرائیل منتقل کرده است. حقیقت این است که تانک‌ها و هواپیماهای جنگی اسرائیلی با کمک سوخت ارسالی از آذربایجان به عملیات نظامی اقدام می‌کنند و بیش از نیمی از نفت خام آن از آذربایجان و قزاقستان تأمین می‌شود.

بازی متناقض اما مشترک روسیه و ترکیه در زمین آذربایجان

تحلیلگران روابط بین‌الملل معتقدند ایران، مانند متحد روسیه، از راهبُرد منطقه‌گرایی حمایت می‌کند که به‌موجب آن باید کشورهای غیر منطقه‌ای از قفقاز جنوبی و دریای خزر خارج شوند. اگرچه ایران نگرانی عمیق خود را از روابط جمهوری آذربایجان و اسرائیل آشکارا بیان کرده؛ اما در مقابل روسیه تا حد زیادی در مورد نقش اسرائیل در قفقاز جنوبی سکوت کرده است و نشست‌های مشترک رؤسای جمهور دو کشور نیز تاکنون نتوانسته بر موضع مسکو در برابر تل‌آویو اثرگذار شود.

چه آنکه برابر اعلام رسانه‌های نزدیک به دولت سیزدهم، در دیدار اخیر ابراهیم رئیسی و ولادیمیر پوتین درباره جنگ غزه و توقف فوری بمباران مطرح کرد و حتی دو روز پس از آنکه وزیر امور خارجه در اجلاس همسایگان خزری در مسکو، سخنان مشروحی درباره لزوم اقدام در واکنش به اسرائیل داشته پیشنهادهای همچون تحریم این کشور را مطرح کرد، اما روسیه برای تحریم اسرائیل واکنش رسمی نداشته است.

چه آنکه فشار روسیه به اسرائیل، موضع جمهوری آذربایجان را نیز در برابر ایران تضعیف خواهد کرد و به نظر می‌رسد استمرار این معادله که به تقویت ایران در قفقاز منتهی می‌شود، مطلوب روس‌ها نیست. در مقابل جنگ غزه و تمرکز اسرائیل بر درگیری خود با فلسطینی‌ها، نقش این کشور را به‌عنوان تأمین‌کننده اصلی تسلیحات آذربایجان محدود کرده است تا آنجا که باعث شده باکو از فکر اقدام نظامی بیشتر علیه ارمنستان عقب‌نشینی کند.

دلیل استقبال دوست و دشمن اسرائیل از حضور در قفقاز

ناظران سیاسی می‌گویند روابط آذربایجان و اسرائیل هر دو طرف را تقویت کرده و آنها برای حفظ آن هزینه خواهند داد در چنین شرایطی پیش‌بینی می‌شود، مشارکت راهبُردی بین آذربایجان و اسرائیل در حوزه منابع انرژی و تسلیحات نظامی ادامه خواهد یافت تا ترکیه، روسیه و آذربایجان بتوانند با ایفای نقش اسرائیل به‌عنوان بازیگر پنهان، ایران را در منطقه قفقاز کنترل کنند. هدفی که به نظر می‌رسد در ماهیت راهبُردی آن با امریکا اشتراک نظر دارند.