بازی درمانی؛ انواع، تکنیک‌ها و فواید آن

بازی درمانی نوعی روان‌درمانی است که ممکن است برای حل مشکلات رفتاری و عاطفی کودکان مؤثر باشد. گرچه بازی‌درمانی معمولا برای کودکان ۳ تا ۱۲ساله استفاده می‌شود، ممکن است برای بزرگ‌سالان نیز مفید باشد. هرآنچه لازم است درباره بازی‌درمانی بدانید، در این مقاله خواهید خواند. با ما همراه باشید.

بازی درمانی چیست؟

هدف اصلی بازی درمانی کمک به کودکانی است که ابراز احساسات و صحبت‌کردن درباره مسائل احساسی برایشان دشوار است. بازی‌درمانگر از طریق بازی‌درمانی محیطی امن و راحت برای کودک ایجاد می‌کند و با بازی‌های مختلف به احساسات درونی کودک پی می‌برد. گاهی اوقات ممکن است بازی‌درمانگر از سایر اعضای خانواده هم بخواهد که در فعالیت‌های بازی‌درمانی شرکت کنند.

این رویکرد مبتنی بر این ایده است که کودکان ناخودآگاه از طریق بازی ارتباط برقرار می‌کنند؛ یعنی هنگام بازی، بدون اینکه خودشان متوجه باشند، چیزهایی را درباره خود و احساساتشان آشکار می‌کنند. کودکان از طریق بازی یاد می‌گیرند چطور با جهان تعامل و مهارت‌های خود را تقویت کنند. بنابراین می‌توانیم بگوییم بازی ابزاری مفید برای ابراز وجود و بیان احساسات کودکان است.

انواع بازی درمانی

۱. بازی‌درمانی دستوری

در بازی درمانی دستوری، درمانگر به کودک کمک می‌کند از طریق بازی‌های هدایت‌شده احساسات خود را بیان کند. درمانگر در این نوع بازی‌درمانی، معمولا دستورالعمل‌های خاصی به کودک می‌دهد و حین انجام آنها بر رفتار کودک نظارت می‌کند.

۲. بازی‌درمانی غیردستوری

در بازی درمانی غیردستوری و غیرمستقیم، درمانگر کودک را آزاد می‌گذارد تا بازی دلخواهش را انجام دهد و با دخالت‌های محدود در بازی به کودک کمک می‌کند احساساتش را بیان کند.

تکنیک‌های بازی‌درمانی

ممکن است درمانگر از تکنیک‌های مختلفی هنگام بازی درمانی استفاده کند. تکنیک استفاده‌شده در جلسه بازی‌درمانی تا حد زیادی به نیازهای کودک و نوع بازی منتخب بستگی دارد.

یک جلسه بازی درمانی معمولا ۳۰ تا ۴۵ دقیقه طول می‌کشد. در جلسه بازی‌درمانی، درمانگر محیطی راحت و امن را برای بازی کودک ایجاد می‌کند، سپس تعاملات کودک با اسباب‌بازی‌های ارائه‌شده را مشاهده می‌کند. درمانگر به‌تدریج از بازی‌های خاص‌تری استفاده می‌کند که مسائل کودک را هدف قرار می‌دهند. رایج‌ترین بازی‌های بازی‌درمانگران در سراسر جهان عبارت‌اند از:

• بازی فکری؛
• قایم‌باشک؛
• بازی با لگو؛
• بازی با شن؛
• بازی‌های هنری؛
• بازی‌های رومیزی؛
• بازی‌های کارتی؛
• بازی با عروسک‌ها؛
• بازی با بلوک‌های خانه‌سازی؛
• بازی‌های راهبردی مانند شطرنج.

بازی درمانی برای چه افرادی مفید است؟

بازی‌درمانی برای افرادی مفید است که در برقراری ارتباط و ابراز وجود به شیوه‌ای مثبت و سالم مشکل دارند. این رویکرد درمانی شاید برای کودکانی که آزار و اذیت یا دچار حوادث آسیب‌زا یا استرس‌زا شده‌اند نیز مفید باشد. معمولا درمانگران برای کودکان مبتلا به اختلالات خاصی که بیان عاطفی و اجتماعی را مختل می‌کنند، بازی‌درمانی را پیشنهاد می‌کنند. بر اساس پژوهش‌ها، بازی درمانی ممکن است برای بهبود رفتار کودکان مبتلا به این اختلالات مفید باشد:

بازی درمانی این شرایط را «درمان» نمی‌کند، بلکه حمایتی عاطفی ایجاد می‌کند و مهارت‌هایی را آموزش می‌دهد که یادگیری و اجتماعی‌شدن کودک را راحت‌تر می‌کنند.

مزایای بازی درمانی

معمولا افراد بازی‌درمانی را خیلی جدی نمی‌گیرند و فکر می‌کنند «فقط بازی‌کردن» تأثیر زیادی بر حل مشکلات رفتاری کودک ندارد، اما واقعیت این است که کودکان از این روش درمانی بسیار استقبال می‌کنند و این رویکرد معمولا اثربخش است. کودکی که در خانه با خشونت با اسباب‌بازی‌هایش بازی می‌کند، ممکن است کودکی پرخاشگر تلقی شود، در حالی که در واقعیت ممکن است این کار کودک منعکس‌کننده موقعیت خشونت‌آمیزی باشد که کودک در خانه و بین اعضای خانواده شاهدش بوده است.

برخی از مزایای بازی درمانی عبارت‌اند از:

• کودکانی که برقراری ارتباط کلامی برایشان مشکل است، می‌توانند از طریق بازی احساسات خود را بیان کنند. بنابراین بازی درمانی برای کودکان خجالتی هم مفید است.
• بازی درمانی اضطراب کودکان را کاهش می‌دهد و فضایی امن و راحت برای ابراز وجود و ابراز احساسات در اختیار کودک می‌گذارد.
• کودکان می‌توانند روند درمانی خود را به عهده بگیرند. بازی‌درمانی مؤثر باعث می‌شود کودکان از اسباب‌بازی‌ها و وسایلی استفاده کنند که با آنها راحت‌ترند.
• علائم اختلال کم‌توجهی و بیش‌فعالی مانند مشکل تمرکز را کاهش می‌دهد.
• کودکان به‌کمک آن می‌توانند احساسات خود را بشناسند و به‌خوبی آنها را درک کنند.
• بازی درمانی کودکان اوتیسم باعث می‌شود بهبود چشمگیری در مهارت‌های رفتاری و رشدی داشته باشند.
• مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی کودکان به‌مرور زمان تقویت می‌شود. پس از چندین جلسه، کودکی که پیش از این صحبت نمی‌کرد، شروع به صحبت‌کردن و بیان چندین عبارت می‌کند.

اثربخشی بازی درمانی

در پژوهشی که سال ۲۰۰۹ درباره اثربخشی بازی درمانی بر کودکان پرخاشگر انجام شد، محققان گروهی از دانش‌آموزان با سابقه رفتار پرخاشگرانه را به ۲ گروه تقسیم کردند. یکی از گروه‌ها گروه کنترل بود و برای گروه دیگر بازی‌درمانی انجام شد. محققان با انجام این پژوهش دریافتند که رفتارهای پرخاشگرانه کودکانی که در بازی درمانی شرکت کرده بودند، در مقایسه با کودکان گروه کنترل بهبود چشمگیری یافته بود.

محققان بر اساس تجزیه‌وتحلیل ۹۳ پژوهش انجام‌شده بین سال‌های ۱۹۵۳ تا ۲۰۰۰ درباره اثر بازی درمانی بر کودکان به این نتیجه رسیدند که بازی درمانی روشی مؤثر برای کودکان است.

نکاتی که باید بدانید

• هرچند بازی‌درمانگر موقع بازی‌درمانی بر رفتارهای کودک نظارت می‌کند، والدین یا سرپرست کودک نیز نقش مهمی در این فرایند درمانی ایفا می‌کنند.
• درمانگر معمولا یک جلسه مشاوره مشترک و جلسات مشاوره جداگانه با والدین و کودک برگزار می‌کند. این کار برای درک کامل نیازهای کودک انجام می‌شود.
• اگر به دنبال بازی‌درمانگر برای رفع مشکلات رفتاری کودک خود می‌گردید، مهم است اول از همه مطمئن شوید که فرد مدنظر تجربه و تخصص لازم را داشته باشد.
• راحتی کودک با درمانگر موضوع مهم دیگری است که باید به آن توجه کنید. اگر متوجه شده‌اید کودک با درمانگر راحت نیست یا نتیجه‌ای معکوس از جلسات بازی‌درمانی می‌گیرید، لازم است با مداخله به‌موقع به این مسئله رسیدگی کنید.

کلام پایانی

بازی درمانی نوعی روان‌درمانی است که به کودکان فرصت می‌دهد با استفاده از بازی احساسات یا چیزهایی را که بیان آنها از طریق کلمات برایشان دشوار است، بیان کنند. بر اساس آمار، ۷۱درصد از کودکانی که بازی‌درمانی برایشان انجام می‌شود، رفتارشان بسیار بهبود می‌یابد.

تابه‌حال از روش بازی درمانی در منزل یا در حضور درمانگر استفاده کرده‌اید؟ برای حل چه مشکلی این روش را انتخاب کرده‌اید؟ آیا نتیجه‌بخش بوده است؟ لطفا نظرات و تجربیات ارزشمندتان را با ما و کاربران عزیزمان در میان بگذارید.

مهم‌ترین و سخت‌ترین وظیفه پدران و مادران تربیت فرزند است

تربیت کودکان شاد و سالم امروز، و انسان‌های موفق فردا