بارش شهابی چیست و چه زمانی اتفاق می‌افتد؟

بارش شهابی رویدادی علمی است که بارها در طول سال رخ می‌دهد. این پدیده در چرخش زمین به دور خورشید و بر اثر برخورد توده‌های فضایی با جو زمین اتفاق می‌افتد. بسیاری از پدیده‌های علم نجوم مانند کسوف و خسوف برای گردشگران و عموم مردم جذاب هستند؛ اما بارش شهابی یکی از زیباترین رخدادهای علم نجوم است و علاقه‌مندان به این رویداد می‌توانند با چشم غیر مسلح آن را ببینند.

برای تماشای بارش شهابی به ابزار خاصی ندارید و انتخاب مکان مناسب کافی است. با آگاهی از چگونگی این رویداد و کسب اطلاعات لازم برای رصد این پدیده، امکان لذت بردن از تماشای آسمانی پر از شهاب نورانی را خواهید داشت. در این مقاله ما اطلاعات مناسبی از بارش شهابی و مکان مناسب رصد آن به شما ارائه می‌‌کنیم. با ما همراه شوید.

آنچه می‌خواهید درباره بارش شهابی بدانید:

بارش شهابی چیست؟

_{منبع عکس: سایت cincinnati enquirer، عکاس نامشخص}

حتما نام شهاب آسمانی بارها به گوش شما خورده است یا شاید در داستان‌های تخیلی نامی از آن‌ را شنیده باشید. شهاب‌ها بقایای برخورد توده‌ ذرات موجود در فضا با جو زمین هستند. این برخورد در طول گردش زمین به دور خورشید اتفاق می‌افتد و به‌محض تماس این توده‌ها با جو زمین، آن‌ها می‌سوزند. از توده ذرات معلق در فضا با نام شهاب‌واره و درخشش پس از سوختن آن‌ها با نام شهاب یاد می‌شود.

شهاب‌واره‌ها در بیشتر موارد برخورد با جو زمین، جز رد نور از خود چیزی به جا نمی‌گذارند؛ اما در موارد معدود و برخورد شهاب‌واره‌های بزرگ، بخش‌هایی از آن‌ها جدا می‌شوند و پس از عبور از جو، به سطح زمین می‌رسند. شهاب‌واره‌ها بقایای ستاره‌های دنباله‌دار از بین رفته یا سیاره‌های کوچک هستند و برخورد تعداد زیادی از این توده‌ها با جو زمین، بارانی از نور در کهکشان ایجاد می‌کند که این پدیده را بارش شهابی می‌نامند.

_{منبع عکس: سایت randrhife.co، عکاس نامشخص}

در زمان وقوع بارش شهابی آنچه روی زمین دیده می‌شود، در واقع رد باقی مانده از سوختن شهاب‌واره‌ها است. نمونه‌هایی از برخورد شهاب‌سنگ‌ها با زمین در ایران نیز اتفاق افتاده است. در موزه کاخ نیاوران و گنبد مینا در پارک آب و آتش، شهاب سنگ‌هایی نگهداری می‌شوند که در بخش‌های مختلف کشور ما به زمین برخورد کرده‌اند. بازدید از این شهاب‌سنگ‌ها برای علاقه‌مندان به علم نجوم جالب توجه خواهد بود.

شدت و تعداد بارش‌های شهابی در یک ساعت را با پارامتر ZHR نشان می‌دهند. محققان در سال‌های اخیر دنباله‌دارهای ۴,۰۰۰ ساله را منشا اصلی وقوع بارش‌های شهابی شناسایی کرده‌اند. بقایای این ذرات در مدارهای اطراف زمین در بازه‌های زمانی مشخص توجه کارشناسان را به خود جلب کرده است و بررسی‌های دانشمندان نتایج جالب‌توجهی ارائه می‌کنند. برخی آثار به جا مانده در مدارهای اطرف زمین بسیار کم سو و برخی شفاف و کاملا قابل تشخیص هستند.

_{منبع عکس: سایت silive، عکاس نامشخص}

دنباله‌دارها، گلوله‌های سرد و برفی در کیهان هستند که گاهی بزرگی آن‌ها به‌اندازه یک شهر کوچک است. این ذرات بزرگ هسته دارند و از گازهای منجمد، سنگ و گرد و غبار تشکیل شده‌اند. این توده‌ها به‌صورت دوره‌ای و غیردوره‌ای در مدارهای سهمی و بیضی شکل به دور خورشید می‌گردند. عمر دوره‌ای‌ها بیش از ۲۰۰ سال است و عمر توده‌های غیردوره‌ای از ۲۰ تا ۲۰۰ سال افزایش می‌یابد.

بارش‌های شهابی در زمان‌های مختلفی از سال اتفاق می‌افتند و در صورت صافی و پاکیزگی هوا و نبود آلودگی‌های نوری، شانس تماشای این پدیده‌ها وجود دارد؛ اما ماه‌های آذر و مرداد بهترین زمان برای تماشای بارش‌های شهابی هستند. این پدیده در نواحی مختلفی از آسمان رخ می‌دهد و مرکز وقوع آن را کانون بارش می‌نامند. جهت حرکت شهاب‌ها متغیر است؛ اما امتداد مسیر آن‌ها به کانون بارش شهابی ختم می‌شود.

_{منابع عکس‌ها: سایت‌های syfy، susitv، daily sabah و earthsky، عکاسان نامشخص}

بهترین راه برای مطالعه بر بارش‌‌های شهابی به‌صورت گروهی است؛ زیرا امکان رصد بخش‌های بیشتری از آسمان وجود دارد. در سال‌های اخیر محققان در سراسر دنیا به‌صورت مشترک در زمینه ماهیت‌شناسی و تاریخچه بارش‌های شهابی، برای دسترسی به الگوی مشخص بارش تحقیق کرده‌اند و نتیجه رصدهای گروهی را در اختیار جهان قرار می‌دهند تا به نتایجی قابل استناد برسند.

بر اساس تحقیق کارشناسان، برخی بارش‌های شهابی با شدت بالا به مرور زمان به شهاب‌های کوچک و کوچک‌تر تقسیم می‌شوند و دوباره به مدار زمین باز می‌گردند. قدیمی‌ترین بارش‌های شهابی، پراکنده‌ترین آن‌ها هستند و از شهاب‌های کوچک تشکیل می‌شوند. اگر این پدیده در روزهای پایانی ماه‌های قمری اتفاق بیفتد، به‌دلیل تاریکی آسمان در نبود ماه وضوح بیشتری خواهد داشت. معروف‌ترین بارش‌های شهاب به دو دسته برساووشی و جوزایی تقسیم می‌شوند که در ادامه به معرفی آن‌ها خواهیم پرداخت.

بارش شهابی برساووشی

_{منبع عکس: سایت theconversation، عکاس نامشخص}

شهاب‌واره‌هایی که در در برخورد با مدار زمین می‌سوزند، ماهیت‌های متفاوتی دارند. بارش شهابی برساووشی از سوختن ذرات باقی مانده از دنباله‌دارها است. ستاره دنباله‌دار «سویفت تاتل» منشا شکل‌گیری این پدیده به شمار می‌رود. بارش‌های کیهانی برساووشی در ایران در فصل تابستان اتفاق می‌افتند.

بارش شهابی برساووشی هر سال بین روزهای ۲۱ و ۲۲ مرداد ماه به اوج خود می‌رسد

بارش های شهابی برساووشی از روز ۲۷ تیر آغاز می‌شوند و تا سومین روز از شهریور ماه ادامه دارند؛ اما اوج این پدیده در شب‌های ۲۱ و ۲۲ مرداد ماه رخ می‌دهد. این پدیده نجومی از پرطرفدارترین رویدادهای علمی در کشور ما است و در مناطق مختلفی دیده می‌شود.

کانون بارش در بارش‌های برساووشی، صور فلکی برساوش است و شهاب‌ها در آسمان دور این مدار مشترک می‌چرخند و در نهایت به این کانون می‌رسند. به همین دلیل از این بارش‌ها با نام بارش شهابی برساووشی یاد می‌کنند. در صورت صاف بودن آسمان و پاکیزگی نوری محیط، در این پدیده امکان تماشای ۶۰ تا ۷۰ شهاب در هر ساعت وجود دارد. ذرات دنباله‌دار سویفت تاتل گرچه بسیار کوچک هستند، امکان مشاهده این رویداد با چشم غیر مسلح نیز وجود دارد.

بارش شهابی جوزایی

_{منبع عکس: سایت kids.britannica}

بارش شهابی جوزایی نوعی دیگر از رویدادهای بارش شهابی هستند که در آن‌ها منشا ذرات برخورد کننده با جو زمین بقایایی از یک سیارک هستند. برخلاف ستاره‌های دنباله‌دار، این سیارک دنباله‌داری خاموش است که تاکنون دانشمندان نتوانسته‌اند اطلاعات زیادی از ماهیت و چگونگی سوختن ذرات آن به دست بیاورند.

بارش شهابی جوزایی هر سال بین روزهای ۲۳ تا ۲۷ آذر ماه به اوج خود می‌رسد

کانون بارش در بارش شهابی جوزایی صور فلکی جوزا است و شهاب‌ها در امتداد مسیر خود به این کانون می‌رسند؛ به همین دلیل این رویداد را به این نام می‌شناسند. بارش شهابی جوزایی در فصل پاییز رخ می‌دهد. از روز ۱۶ آذرماه این بارش‌ها آغاز می‌شوند و بین شب‌های ۲۳ تا ۲۷ آذر ماه به اوج خود می‌رسند.

با توجه به رخداد بارش شهابی جوزایی در فصل سرد و احتمال بالای ابری بودن آسمان، بعضی شب‌ها تنها شهاب‌های پرنور دیده می‌شوند؛ اما شدت بارش شهابی جوزایی بالا است و اگر در محلی مناسب قرار بگیرید، امکان تماشای ۱۰۰ شهاب در هر ساعت را خواهید داشت. از این رویداد با عنوان آخرین پدیده نجومی سال یاد می‌شود.

بارش های شهابی سال 1400

_{منبع عکس: سایت inews.co، عکاس نامشخص}

در سال ۱۴۰۰ نیز مانند سایر سال‌ها بارش شهابی برساووشی در فاصله زمانی ۲۶ تیر ماه تا دوم شهریور ماه به وقوع می‌پیوندد. این بارش یکی از پربارترین بارش‌ها در طول سالیان اخیر خواهد بود و در هر ساعت بین ۵۰ تا ۱۰۰ شهاب به جو زمین برخورد می‌کنند. این پدیده را با چشم غیر مسلح و بدون دوربین و تلسکوپ نیز می‌توان دید.

شهاب سنگ‌ها با سرعت ۵۹ کیلومتر در ساعت در فاصله ۷۰ تا ۱۰۰ کیلومتری از بالای سطح زمین می‌سوزند و در فاصله چند ثانیه ردی از خود به جا می‌گذارند. در نیم‌کره شمالی از ساعت ۱۰ شب تا پیش از طلوع آفتاب امکان تماشای این پدیده وجود دارد.

بارش شهابی برساووشی در تاریخ ۲۱ و ۲۲ مرداد ماه سال ۱۴۰۰ در ایران رخ می‌دهد. شدت  این بارش شهابی پیش از طلوع خورشید به اوج خود می‌رسد

در ایران بارش شهابی برساووشی سال ۱۴۰۰ در روزهای ۲۱ و ۲۲ مرداد ماه قابل‌مشاهده خواهد بود. این پدیده از ساعت ۳۰ دقیقه بامداد آغاز می‌شود و تا ظهر هنگام ادامه دارد. زمان اوج بارش‌ها پیش از طلوع خورشید است و در نقاط مرتفع وضوح بالایی دارد.  برای عکاسی یا تماشا کردن این رویداد به‌صورت واضح باید در حدود ۱۵ دقیقه لنز دوربین یا نگاه خود را در محیط تاریک ثابت کنید و سپس به عکسبرداری یا رصد بارش شهابی بپردازید.

نخستین بارش شهابی در سال ۱۴۰۰ در تاریخ پنجشنبه دوم اردیهشت ماه رخ داد. این بارش، چنگی یا شلیاقی نام داشت و منشا آن ستاره دنباله‌دار بود. زمان اوج این رویداد در ایران در طول روز اتفاق افتاد، اما بارش تا پاسی از شب نیز ادامه داشت و علاقه‌مندان به رصد بارش‌های شهابی توانستند در طول شب این رویداد را ببینند. در این بارش شهابی بین ۱۰ تا ۲۰ شهاب در هر ساعت از جو زمین عبور کردند.

نخستین بارش شهابی سال ۲۰۲۱ میلادی نیز در چهاردهم دی ماه سال ۱۳۹۹ شمسی اتفاق افتاد. این بارش از شدیدترین پدیده‌های شهاب باران در سال ۲۰۲۱ میلادی بود و در هر ساعت بین ۱۱۰ تا ۱۲۰ شهاب در آسمان قابل رصد بودند.

_{منبع عکس: سایت time-of-india، عکاس نامشخص}

بارش شهابی دیگری موسوم به «اتا دلوی» در بازه زمانی ۱۵ تا ۱۷ اردیبهشت ماه رخ داد که شدت آن در روز شانزدهم اردیبهشت دیده شد. در این پدیده در هر ساعت بین ۵۰ تا ۶۰ شهاب قابل رصد بودند و بیشترین بارش‌ها از ساعت سه صبح تا پیش از طلوع خورشید اتفاق افتادند. رصدخانه‌های مختلفی مانند گنبد مینا در نیاسر کاشان این رویداد علمی را رصد و بررسی کردند.

دیگر بارش شهابی در سال ۱۴۰۰ در تاریخ ششم مرداد ماه به وقوع پیوست. این بارش نیز از نوع اتا دلوی بود و اوج آن در ساعت هفت و ۳۰ دقیقه صبح اتفاق افتاد که به‌دلیل وجود نور، امکان رصد این رویداد در این ساعت وجود نداشت؛ اما شدت پایین‌تری از بارش‌ها در نیمه شب دیده شدند. این پدیده در نیم‌کره جنوبی وضوح بیشتری داشت؛ اما در بخش‌هایی از عرض‌های میانی و نیم‌کره شمالی از جمله کشور ما نیز قابل‌رؤیت بود.

فیلم بارش شهابی

بهترین مکان برای دیدن بارش شهابی

_{منبع عکس: سایت ناسا، عکاس نامشخص}

علاقه‌مندان به رویدادهای نجوم و ستاره شناسی برای تماشای بارش‌های شهابی به‌خصوص در تاریخ های ۲۱ و ۲۲ مردادماه و از ۲۳ تا ۲۷ اذر ماه به مناطق مناسب می‌روند. بهترین مکان برای رصد بارش شهابی منطقه‌هایی با میدان دید وسیع و آلودگی نوری محدود هستند. مناطق کوهستانی و شهرهای با ساختمان‌های بلند مناسب برای رصد بارش‌های شهابی نیستند و در این نواحی برای تماشای این پدیده باید به بلندترین نقاط بروید.

برای تماشای بارش شهابی با وضوح بالا باید به نقاط با افق دید گسترده بروید. آلودگی‌های نوری نیز مانع از تشخیص شهاب‌ها می‌شوند

کویرهای ایران بهترین گزینه‌ها برای تماشای بارش شهابی به شمار می‌روند. این مناطق به‌دلیل زاویه دید گسترده و هوای پاک و صاف، امکان تماشای این پدیده را با بالاترین وضوح میسر می‌کنند. اگر به کویر دسترسی ندارید، شهرهای کوچک و روستاها را انتخاب کنید و به نقاط مرتفع بروید؛ البته در بسیاری از این مناطق، رصدخانه یا ساختمان‌هایی برای اسکان منجمان و گروه‌های مختلف علاقه‌مند به رصد آسمان تعبیه کرده‌اند. در این مراکز امکان رصد گروهی و بهره‌مندی از نظر کارشناسان را خواهید داشت.

هرچه آسمان تاریک‌تر باشد و آلودگی‌های نوری کمتری به چشم بخورد نیز بارش شهابی را با کیفیت بیشتر خواهید دید. در سال‌هایی که زمان وقوع بار‌ش‌ها با اواخر ماه‌های قمری مصادف می‌شوند، به‌دلیل تاریکی آسمان، بارش شهابی را به وضوح می‌توان دید.

_{منبع عکس: سایت nypost، عکاس نامشخص}

کاروانسرای قصر بهرام و کاروانسرای شاه عباسی ده نمک در نزدیکی گرمسار، ایستگاه هفت تله کابین توچال، منطقه شهمیرزاد و خانقاه علاالدوله در سمنان، پایگاه نجوم دامغان، منطقه حفاظت شده خارتوران در نزدیکی شاهرود، کویر مصر در نزدیکی خور و بیابانک، منطقه نیاسر در نزدیکی کاشان، کویر مرنجاب اصفهان، کویر متین آباد در نزدیکی نطنز، پارک ملی گنو در بندر عباس، رصدخانه شیراز و رصدخانه ابن صلاح همدانی در همدان از مناطق مناسب برای رصد بارش شهابی هستند.

برای رصد بارش شهابی چه چیزهایی با خودمان ببریم؟

_{منبع عکس: سایت the donalsonville news، عکاس نامشخص}

اگر برای رصد بارش شهابی به مناطق کویری سفر می‌کنید، لباس گرم را فراموش نکنید. بارش شهابی برساووشی در فصل تابستان رخ می‌دهد و تنها یک لباس اضافه برای سرمای احتمالی شب کویر کافی است؛ اما بارش شهابی جوزایی در سردترین روزهای فصل پاییز اتفاق می‌افتد و هوای کویر در این زمان بسیار سرد و پر سوز است؛ پس لباس‌های گرم و مناسب بپوشید.

برای تماشای بارش شهابی بدون دوربین، در حدود ۱۰ تا ۱۵ دقیقه به آسمان تاریک خیره شوید. پس از عادت کردن چشم‌های شما به تاریکی، شهاب‌ها را یکی یکی می‌توانید تشخیص دهید

برای تماشای آسمان در کویر زیرانداز کوچکی همراه داشته باشید. دوربین و عینک مناسب نیز به رصد بهتر بارش شهابی کمک می‌کنند، اما اگر این وسایل را در اختیار ندارید یک ورقه طلق نازک قرمز رنگ تهیه کنید و به هیچ عنوان از چراغ قوه با نور سفید استفاده نکنید. نور قرمز به‌دلیل طول موج کوتاه اثر آلودگی‌های نوری محیط را خنثی می‌کند.

برای پیاده روی شبانه در کویر نیز کفش مناسب بپوشید تا از گزش حشرات و خزندگان در امان باشید. در سفرهای گروهی ابزار و وسایل پیشرفته‌ای مانند دوربین‌های حرفه‌ای در اختیار راهنما و کارشناسان گروه قرار دارد که امکان استفاده از آن‌ها برای سایر همراهان نیز وجود دارد. دوربین‌های عکاسی با کیفیت بالا امکان ثبت زیباترین تصاویر از آسمان شهاب باران را دارند.

در این مقاله به معرفی پدیده بارش شهابی و انواع مختلف آن پرداختیم. شما نیز تجربه‌های خود در سفرهای نجومی از رصد آسمان در شب‌های شهاب باران را با ما و دیگر کاربران کجارو در میان بگذارید تا ما نیز از آن‌ها بهره‌مند شویم.