باداراک چیست و در کجا برگزار می‌شود؟

باداراک یکی از مهم‌ترین مراسم اقلیت‌های مذهبی در ایران است که هر سال در اوایل مرداد ماه در قره کلیسای چالدران و از جاهای دیدنی آذربایجان غربی، برگزار می‌شود؛ مراسمی سه روزه که ارامنه را از شهرهای مختلف ایران و جهان به‌سمت این کلیسا می‌کشاند. مراسم باشکوه و مهم باداراک در میراث فرهنگی ناملموس یونسکو به ثبت رسیده و شرکت در آن، فرصتی‌ برای آشنایی بیشتر با دین ارامنه در منطقه فرهنگی ایران و ارمنستان است. نکته قابل‌توجه اینکه شرکت در این مراسم صرفا برای ارامنه مجاز است.

در ادامه با ما همراه باشید تا شما را با باداراک، مکان و زمان برگزاری و آداب و رسوم آن آشنا کنیم.

هرآنچه باید درباره مراسم باداراک بدانید:

باداراک چیست؟

_{منبع عکس: باشگاه خبرنگاران جوان. عکاس: پوریا ترابی}

باداراک، عشای ربانی یا زیارت تادئوس مقدس یکی از آیین‌ها و رسوم مذهبی است که توسط گروهی از اقلیت‌های مذهبی در ایران برگزار می‌شود. هر سال، ارامنه برای شرکت در این مراسم از سراسر جهان به قره کلیسا، یکی از کلیساهای جهانی ایران، در استان آذربایجان غربی می‌روند؛ کلیسایی که به باور برخی، نخستین یا قدیمی‌ترین کلیسای جهان است.

باداراک هر سال در هفته اول مرداد ماه برگزار می‌شود و در زمان برگزاری این آیین مذهبی، ارمنیان ایرانی و کشورهای دیگر، تعدادی از سفرای کشورهای مسیحی در ایران و همچنین عده کمی از آشوریان و همین طور معدود افرادی از خانواده‌های مسیحیان کاتولیک در قره کلیسا گرد هم جمع می‌شوند.

_{منبع عکس: alikonline.ir. عکاس: ناشناس}

آیین مذهبی باداراک در فهرست میراث ناملموس جهانی یونسکو به ثبت رسیده است

باداراک جشنی است که مجموعه‌ای از انگیزه‌های اعتقادی، قومی و سنتی را در بر می‌گیرد و علاوه بر این، با انگیزه‌هایی نظیر دیدارهای خانوادگی، تفریح، سفر و استفاده از آب و هوای مطبوع و ییلاقی درآمیخته است.

آیین و مراسم زیارتی کلیسای تادئوس در تاریخ ۲۷ آذر ماه ۱۳۹۹، تحت عنوان پرونده‌ای مشترک با ارمنستان در اجلاس کمیته جهانی میراث ناملموس یونسکو مطرح شد و به ثبت رسید. به این ترتیب باداراک شانزدهمین میراث ناملموس ایران به شمار می‌رود که در یونسکو به ثبت رسیده است.

میراث فرهنگی ناملموس به تولیدات فرهنگی نظیر ترانه، موسیقی، رقص، درام، توانمندی، آشپزی، هنر صنایع دستی، رویدادهای مذهبی و جشنواره‌های گوناگون اطلاق می‌شود که در طول تاریخ از نسل‌های گذشته به یادگار مانده‌اند و نمی‌توان آن‌ها را به‌صورت فیزیکی در محلی مانند موزه به نمایش گذاشت.  

باداراک کجا برگزار می‌شود؟

• آدرس: استان آذربایجان غربی، ۲۰ کیلومتری شمال شرقی چالدران، روستای قره کلیسا (مشاهده روی نقشه)

_{منبع عکس: باشگاه خبرنگاران جوان. عکاس: پوریا ترابی}

باداراک در قره کلیسا در ۲۰ کیلومتری شمال شرقی چالدران در استان آذربایجان غربی و در روستایی به همین نام برگزار می‌شود؛ کلیسایی با سنگ‌های سفید و سیاه و گنبدهای زیبا که با نام‌های ماکو، تاده مقدس، کلیسای تادئوس مقدس یا کلیسای طاطاووس نیز شهرت دارد. در مسیر دسترسی به قره کلیسا با تابلویی روبه‌رو می‌شوید؛ تابلویی که تلاش‌های مردم این منطقه برای نزدیکی میان ادیان مختلف را به ما نشان می‌دهد و روی آن نوشته شده است:

ما اینجا سرود وحدت ادیان را می‌سراییم.

قره کلیسا یکی از قدیمی‌ترین کلیساهای جهان است که به‌عنوان نماد همزیستی ادیان و اولین کلیسای جهان مسیحیت نیز شناخته می‌شود. طبق نوشته‌های «موسس خورناتسی» (Movses Khorenatsi)، مورخ مشهور ارمنی در سده پنجم میلادی، تاریخ احداث قره کلیسا به اوایل دوره مسیحیت بازمی‌گردد. این مورخ معتقد است بنای کلیسا روی آرامگاه طاطاووس مقدس، یکی از مبلغان دین مسیحیت، بنا شده است. خورناتسی بر این باور است که وجود نام کلیسای طاطاووس مقدس در آثار و کتب مختلف، به‌خصوص مجامع مذهبی ارمنیان از سال ۱۲۴۳ میلادی، پیشینه طولانی این کلیسا را ثابت می‌کند.

_{منبع عکس: toptourist.ir. عکاس: ناشناس}

قره کلیسا یکی از زیباترین و پرنقش‌ونگارترین کلیساهای ارمنیان در ایران است که پلانی بازیلیکی شکل دارد. این کلیسا برخلاف دیگر کلیساهای ارامنه (که به‌شکل مربع هستند)، به‌صورت مستطیلی شکل ساخته شده است و تمام بنای آن در قالب یک سازه واحد در زمینی به ابعاد ۱۵۰ در ۲۰۰0 متر قرار دارد؛ کلیسایی که از نظر تاریخی به دو بخش قدیمی سیاه‌رنگ و بخش جدید سفیدرنگ تقسیم می‌شود. 

قره کلیسا دو حیاط شرقی و غربی و ۴۷ اتاق دارد. هر یک از این اتاق‌ها به راهبان، طلبه‌ها، محققان و نویسندگان آن دوراه تعلق داشته است. بخش‌های دیگر این کلیسا نیز در زیر زمین و شامل فضای کوچکی برای ناهارخوری، آشپزخانه، عصارخانه و دخمه‌ای برای نگهداری غذا می‌شده است. در محوطه داخلی کلیسا چندین سنگ قبر، یک حوض سنگی و محلی برای روشن کردن شمع روی دیواردیده می‌شوند. دیوارهای بیرونی کلیسا نیز منقش به نقش برجسته‌های فراوان هستند. سقف محراب کلیسا با سنگ‌های مرمر سیاه و سفید و دیوارهای آجری و گچی از زیباترین بخش‌های قره کلیسا هستند.

_{منبع عکس: visitiran.ir. عکاس: ناشناس}

قره کلیسا به‌دلایل متعددی چون زلزله، آتش‌سوزی و غیره در دوره‌های مختلف تاریخی آسیب‌دیده است

ساختمان اصلی کلیسا در گذشته پوشیده از از سنگ‌های سیاه بود. در حال حاضر آثار باقی‌مانده از کلیسای اصلی تنها در قسمت شرقی ابن بنا به چشم می‌خورد؛ تنها بخشی که از زلزله ۱۳۹۱ میلادی محفوظ ماند و شامل محراب و اتاق‌های جانبی و محوطه جلو محراب و گنبدی کوچک می‌شود. قره کلیسا در دوره‌های مختلف تاریخی مورد عملیات مرمت و بازسازی قرار گرفته است. در طول این بازسازی‌ها قسمتی از سنگ‌های سیاه با تخته سنگ‌هایی از مرمر سفید جایگزین و بنایی جدید با الهام از کلیسای جامع اچمیادزین ارمنستان به کلیسای سیاه اضافه شده است.

قره کلیسا به جهت دارا بودن ویژگی‌های منحصربه‌فرد در تاریخ ۱۱ بهمن ۱۳۳۴ با شماره ثبت ۴۰۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. مجموعه قره کلیسا (شامل سه کلیسای اصلی با نام‌های قره کلیسا یا سنت تادئوس، سن استپانوس جلفا و زور زور ماکو) همچنین برای حفظ قدیمی‌ترین و برجسته‌ترین نمادهای معماری ارامنه جهان، در تاریخ ۱۷ تیرماه ۱۳۸۷ (هفت ژوئیه سال ۲۰۰۸) به‌عنوان نهمین اثر تاریخی ایران در سی و دومین کمیته میراث جهانی یونسکو در کبک کانادا ثبت جهانی شد.

_{منبع عکس: باشگاه خبرنگاران جوان. عکاس: پوریا ترابی}

آخرین پروژه مرمت قره کلیسا از چند سال قبل آغاز شده است. طبق گفته‌های جلیل جباری، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی، ساماندهی محوطه و فضای سبز مجموعه، مرمت سکوها و دیوارهای تخریب شده در زمستان، مرمت سنگ‌فرش‌های فرسوده، ساماندهی و آماده‌سازی و سیم‌کشی سرویس‌های بهداشتی، تعویض شیرآلات و لوله‌کشی‌های فرسوده، تعویض آبگرمکن‌های قدیمی و همچنین افتتاح مقبره ثبت جهانی ساندخت چالدران و عصارخانه قره کلیسا و بخش روغن‌کشی از جمله اقداماتی هستند که در جهت تقویت و ایجاد زیر ساخت‌های گردشگری در این مجموعه انجام شده‌اند و قرار است در زمان برگزاری مراسم باداراک ۱۴۰۱ از آن‌ها رونمایی شود.

نصب تابلوهای معرفی، بندکشی، سیم کشی و نورپردازی آن، طراحی، ساخت و نصب تابلوهای اطلاع‌رسانی در مسیر ورودی مجموعه و فضاهای داخلی، ساماندهی بوفه قره کلیسا، نصب دکل‌های عظیم برق برای نورپردازی محوطه در شب، ساخت و نصب غرفه‌های پرتابل چوبی برای ارائه و فروش محصولات صنایع دستی در طول برگزاری مراسم باداراک، خرید و نصب دو عدد چادر بزرگ در محوطه برای برگزاری مراسم، سمپاشی محوطه اسکان چادرها و تسطیح زمین در محل استقرار چادرها از دیگر اقدامات اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی برای آماده‌سازی مجموعه قره کلیسا برای برگزاری شصت و هشتمین مراسم سالانه باداراک هستند.

_{منبع عکس: visitiran.ir. عکاس: ناشناس}

میراث فرهنگی آذربایجان غربی همچنین برنامه ساخت ۲۰ واحد هتل بومی‌گردی با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در هزار متر  مربع زمین در محدوده جهانی قره کلیسا را دارد؛ قرار است این پروژه پس از برگزاری باداراک ۱۴۰۱ آغاز شود و تا پایان سال به اتمام برسد. با ساخت هتل قطعا گردشگران بیشتری به این مجموعه جهانی جذب خواهند شد.

آداب و رسوم باداراک

_{منبع عکس: alikonline.ir. عکاس: ناشناس}

آیین باداراک هر سال در تاریخ ۲۶ ژوئن (اوایل مرداد)، مصادف با قتل طاطاووس یا تادئوس مقدس و پیروان مسیحی او، برگزار می‌شود. قدمت این مراسم به سال ۱۹۵۴ میلادی بازمی‌گردد؛ زمانی که برای اولین بار گروهی از خلیفه‌‎گری ارامنه تبریز به قره کلیسا آمدند و مراسم مذهبی خود را در این مکان برگزار کردند؛ از آن زمان به بعد باداراک هر سال با حضور ارامنه کشورهای مختلف جهان در قره کلیسا برگزار می‌شود.

طبق آداب و رسوم باداراک، شرکت‌کنندگان باید سه روز (از پنجشنبه تا شنبه) در کلیسا بمانند؛ البته تصمیم‌گیری برای تعداد روزهای توقف در کلیسا به خود خانواده‌ها منوط است و گاهی ممکن است این توقف بیش از سه روز به طول بیانجامد. خانواده‌های ساکن شهرهای نزدیک فقط روز آخر را به قره کلیسا می‌روند و سپس به خانه‌‌های خود باز می‌گردند.

در روزهای پیش از شروع جشن باداراک، ارمنیان از شهرهای تبریز، ارومیه، تهران، اصفهان، قزوین و دیگر شهرها و کشورهای همسایه نظیر ارمنستان، سوریه، لبنان، هلند، فرانسه، اتریش، آلمان و کانادا به‌صورت گروهی و خانوادگی به قره کلیسا می‌آیند تا در این جشن شرکت کنند. برپایی چادرهای مسافرتی در اطراف کلیسا از مهم‌ترین نشانه‌های این مراسم به شمار می‌آید؛ زیرا هیچ ساختمانی در نزدیکی کلیسا برای اسکان وجود ندارد و شرکت‌کنندگان باید با تجهیزات اقامتی به این مکان سفر کنند.

_{منابع عکس‌ها: خبرگزاری ایسنا. عکاس: سهیل فرجی}

آیین دعای کلیسا در دو روز اول مراسم باداراک، در دو نوبت صبح و عصر برگزار می‌شود. به‌علاوه رویدادهایی نظیر غسل تعمید نوزادان و کودکان، برگزاری عروسی، نذر شمع و غیره نیز در همین دو روز در کلیسا و محوطه اطراف انجام می‌شوند.

غسل تعمید نوزادان و کودکان از مهم‌ترین برنامه‌های آیین مذهبی باداراک است

غسل تعمید یکی از  مهم‌ترین آداب گردهمایی سه روزه باداراک است. عده‌ای بر این باورند که تعمید نوزادشان در نخستین کلیسای حضرت مسیح و محل شهادت حواری آن حضرت (تادئوس مقدس)، تا آخر عمر، خیر و برکتی بی‌پایان را برای آن‌ها به‌همراه می‌آورد. علاوه بر نوزادان، برخی خانواده‌ها فرزندان خود را به قصد نذر، غسل تعمید می‌دهند؛ به همین علت، سن غسل تعمیدگیرندگان گاهی به ۱۵ و ۲۰ سال نیز می‌رسد.

روز سوم، مهم‌ترین روز آیین باداراک است؛ در این روز، آیین دعای کلیسا تنها یک بار و با آیین ویژه عید به‌وسیله اسقف اعظم اجرا می‌شود. مراسم باداراک در روز سوم ساعت ۱۰ صبح آغاز می‌شود و با تبرک نان و آب مقدس همراه است؛ تبرک‌هایی که بین شرکت‌کنندگان و زوار پخش می‌شوند. مراسم اصلی آیین باداراک توسط اسقف خلیفه‌گری شمال‌غرب ایران برگزار و با نواختن ناقوس کلیسا شروع می‌شود. روحانیان کلیساهای ارومیه، جامع ایروان، اصفهان و تهران نیز در برگزاری این مراسم به کمک اسقف اعظم می‌روند.

_{منبع عکس: خبرگزاری ایلنا. عکاس: ناشناس}

شرکت در آیین باداراک برای ارامنه اجباری نیست و بسیاری از افراد، تنها برای شرکت در دیگر برنامه‌های این جشن مانند تهیه غذا، خوردن و آشامیدن، سرگرمی عمومی خانواده‌ها و دیدار با دوستان و آشنایان در قره کلیسا حضور به هم می‌رسانند.

تاریخ برگزاری باداراک ۱۴۰۱

شصت و هشتمین مراسم سالانه باداراک در روزهای ۶ تا هشت مرداد ۱۴۰۱ با حضور ارامنه ایران و جهان در قره‌کلیسا چالدران برگزار خواهد شد. این مراسم هم‌زمان با چهاردهمین سالگرد ثبت جهانی کلیساهای آذربایجان غربی و شرقی و همچنین دومین سالگرد ثبت ناملموس مراسم مذهبی قره‌کلیسا چالدران است؛ بنابراین برنامه‌های خاصی برای اجرای آن از طرف وزارت میراث فرهنگی در نظر گرفته شده است.

تاتائوس مقدس که بود؟

تاتائوس مقدس (St. Thaddeus) یا طاطائوس (طاطاوس) و بارتلیموس مقدس (St. Bartholome) از حواریون عیسی مسیح بودند که به قصد تبلیغ دین مسیحیت در سال‌های ۴۰ تا ۴۳ میلادی (در دوره حکومت اشکانیان) از شمال‌ غرب، وارد ایران و شهری به نام آرداز یا آرتاز (محدوده فعلی شهرستان چالدران) شدند. این شهر در زمان ورود آن‌ها تحت سلطه آبکار، پادشاه ارامنه، بود. در آن زمان بسیاری از ارامنه از دین زرتشت پیروی می‌کردند و برخی نیز به آیین مهرپرستی روی آورده بودند. 

_{منبع عکس: dreamstime.com. عکاس: ناشناس}

قره کلیسا روی آرامگاه تاتائوس مقدس بنا شده است

با تبلیغات تاتائوس و بارتلیموس مقدس، بسیاری از مردم و پادشاه به دین مسیحیت گرویدند. پس از درگذشت آبکار، سانتروک یا سنادوک بر تخت سلطنت نشست و دیری نپایید که مخالفت پادشاه جدید با حواریون و پیروان آیین مسیحیت آغاز شد. آبکار در سال ۶۶ میلادی دستور داد تمام پیروان مسیحیت (حدود ۳۵۰۰ نفر)‌ به‌همراه ساندخت (دختر خود پادشاه) کشته شوند؛ افرادی که در محدوده قره کلیسای فعلی به خاک سپرده شدند.

پس از گذشت سال‌ها از وقوع فاجعه قتل مسیحیان در سال ۳۰۲ میلادی و در زمان پادشاهی تیرداد (یکیاز پادشاهان اشکانی تبار ارمنیان)، مسیحیت به‌عنوان دین رسمی این کشور اعلام شد. در قرن‌های سوم تا ۶ میلادی برای بزرگداشت طاطاووس و یارانش در مسیر فرار آن‌ها از دست پادشاه ظالم، کلیساهایی با سنگ‌های سیاه و سفید بنا شدند که قره کلیسا یکی از آن‌ها است. ارامنه بر این باورند که جسد تاتائوس مقدس در سرداب سمت راست محراب کلیسای فعلی دفن شده است.

_{منبع عکس کاور: alikonline.ir. عکاس: ناشناس}