ایلخانان ؛ شکست خلافت ۵۰۰ ساله عباسی

چنگیز از قبیله قیات بود که پس از غلبه بر اونگ‌خان، رئیس قبیله کرائیت به چنگیزخان معروف شد. مغولان از چند جهت به خاک ایران حمله کردند. بخارا که غنی‌ترین شهر ماوراءالنهر بود در سال ۶۱۶ هجری و سمرقند در سال ۶۱۷ هجری قمری به‌وسیله چنگیزخان فتح شد. تولی پسر چنگیز، مرو و نیشابور را فتح کرد. تغاجار نویان داماد چنگیز در محاصره نیشابور بود که کشته شد. مرو نیز بعد از تصرف، تخریب و در زمان شاهرخ تیموری دوباره آباد شد. اترار را جغتای و اکتای فتح کردند و غایرخان حاکم آنجا کشته شد. خوارزم نیز به دست جوجی پسر دیگر چنگیز افتاد و هرات به دست تولی پسر دیگر چنگیز فتح شد.

اوکتای جانشین چنگیز شد. در زمان او جنگ بین مغولان و جلال‌الدین خوارزمشاه رخ داد که در این جنگ، جرماغون توانست با شکست جلال‌الدین، بقایای خوارزمشاهیان را از بین ببرد.

آنچه باید درباره ایلخانان مغول بدانید:

مختصری از تاریخ سلسله ایلخانان

بعد از اکتای، کیوک روی کار آمد. در دوره او سلاجقه روم منقرض شدند و تماس با مغرب زمین برقرار شد. سپس منگو به قدرت رسید. با انتخاب او به مقام خانی، شعبه اول خاندان چنگیز برافتاد. منکو به چین حمله کرد و سلسله یوان چین را بنیان‌گذاری کرد.

هلاکو

_{منبع عکس:wikipedia}

هلاکو اولین خان مغولی بود که برای خود لقب ایلخان را انتخاب کرد. به جانشینان هلاکو تا انقراض این سلسله در ایران، ایلخانان می‌گویند. هلاکو از جانب برادرش منکو مامور تصرف قلاع اسماعیلی و بغداد پایتخت خلافت، شده بود. هلاکو، مراغه را به‌عنوان پایتخت خود انتخاب کرد و در مسیر خود برای انجام ماموریتش، بسیاری از حکومت‌های محلی را به اطاعت خود درآورد. ملوک شبانکاره آخرین خاندانی بودند که سر به اطاعات هلاکو گذاردند و به این شکل، تمام ایران به اطاعت مغولان درآمدند. مهم‌ترین حوادث دوره هلاکو عبارت‌اند از انقراض اسماعیلیان، انقراض عباسیان و نبرد عین‌الجالوت.

آباقا

_{منبع عکس:wikipedia}

آباقا فرزند هلاکو، جانشین او شد. در دوره او جنگ‌های درونی قبایل مغول و درگیری ایلخانان ایران و همسایگان شمالی آن‌ها شدت گرفت. اباقا در سال ۶۶۸ هجری قمری توانست آرامش را به مرزهای شرقی ایران بازگرداند. او با مریم دختر میخاییل هشتم شاه بیزانس ازدواج کرد و بین پاپ و سلاطین اروپا بر ضد مسلمانان، اتحاد ایجاد کرد.

سلطان احمد تکودار

_{منبع عکس:wikipedia}

بعد از اباقا، برادرش سلطان احمد تکودار به تخت سلطنت ایلخانان نشست. او در ابتدا مذهب نسطوری داشت؛ اما بعد از آن، اسلام آورد و نام خود را احمد گذاشت. آباقا برخلاف پیشینیان خود، دشمنی با مغولان و مملوکان را ادامه نداد و برای سلطان مملوک، پیام صلح فرستاد. این کار سبب سست شدن جایگاه او نزد مغولان شد. ارغون که از همان ابتدا ادعای تاج و تخت داشت سر به شورش برآورد و با دفاع از بزرگان قبایل مغول، احمد تکودار را کنار گذاشت و خود بر تخت سلطنت نشست. ریاست امور اوقاف و شیخ‌الاسلامی ممالک ایران و عراق در روزگار احمد تکودار بر عهده کمال‌الدین عبدالرحمن رافعی بود که به قطب‌الاقطاب شهرت داشت.

ارغون

_{منبع عکس:wikipedia}

ارغون که پسر آباقا و برادرزاده احمد تکودار بود، روابط خارجی قلمرو خود را با دولت‌های مهم شرق و غرب توسعه داد. ارغون مانند دیگر ایلخانان ایران احترام زیادی برای قوبیلای‌قاآن قائل بود و او را نسبت به خود، بزرگ و آقا می‌شمرد. از مهم‌ترین حوادث دوره شاهی ارغون، می‌توان به کشته شدن شمس‌الدین جوینی وزیر باتدبیر او اشاره کرد که به اتهام اختلاس به دست ارغون کشته شد. بعد از آن، وزارت ارغون را سعدالدوله یهودی عهده‌دار شد. او دخالت مسلمانان را از دربار و امور اداری دستگاه ایلخانان قطع کرد. در دوره شاهی ارغون، بوداییان قدرت بسیار زیادی در دربار ایلخانان به دست آوردند.

گیخاتو

_{منبع عکس: نامشخص}

گیخاتو، برادر ارغون، به‌جای او نشست. وقتی ارغون به سلطنت رسید، حکومت بغداد را به بایدو نوه هلاکو و حکومت روم را به برادرش گیخاتو سپرد. بعد از مرگ ارغون، گیخاتو در رجب ۶۹۰ هجری قمری به تخت نشست؛ اما از همان ابتدا با شورش ترکمانان مواجه شد و برای رفع شورش آن‌ها به روم لشکرکشی کرد و فتنه را فرونشاند.

پول کاغذی چاو در زمان گیخاتو چاپ و منتشر شد

گیخاتو وزارت خود را به صدرالدین زنجانی سپرد و به او لقب صدرجهان داد. گیخاتو دست صدرجهان را باز گذاشته بود، حتی اختیار عزل و نصب شاهان و امیران را به او سپرده بود. خالی شدن خزانه گیخاتو به‌دلیل نبود درایت او برای جبران هزینه‌های اضافه و اسراف در دربار بود. او دستور داد پول کاغذی به نام چاو چاپ کنند؛ اما این پول به‌دلیل نبود پشتوانه و ضمانت لازم در پرداخت، رونق نگرفت.

بایدو

_{منبع عکس: نامشخص}

بایدو به‌عنوان ششمین شاه ایلخانی به تخت نشست. او گیخاتو را به قتل رساند و خود جای او را گرفت. دوره سلطنت بایدو چندان زیاد نبود و فقط هشت ماه به طول انجامید، چون ضعف اراده او مانع از دوام وی در سلطنت می‌شد. در جنگی که بین بایدو و غازان رخ داد، آن‌ها صلح کردند؛ اما اطرافیان غازان او را بر ضد بایدو تحریک کردند. بایدو اهل جنگ نبود و همچنان بر صلح با غازان پافشاری داشت؛ اما غازان به آذربایجان حمله برد و بایدو فرار کرد. بایدو در نزدیکی نخجوان به چنگ سپاهیان غازان افتاد و همان جا به قتل رسید.

غازان

_{منبع عکس:wikipedia}

سلطان محمود مشهور به غازان خان نوه اباقا بود و کودکی خود را نزد پدربزرگش سپری کرده بود. غازان از ابتدا تحت تعلیمات بودایی قرار گرفت. او در سال ۶۸۴ هجری قمری ولایت خراسان، قومس و مازندران را از آن خود کرد و نیابت سلطنت خود را به امیر نوروز سپرد.

غازان بعد از مدتی، مسلمان شد و مغولان زیادی بعد از او، مسلمان شدند. بسیاری از مغولان  که در حدود ۱۰هزار نفر بودند به‌همراه غازان مسلمان شدند. غازان پس از گرایش به اسلام دستور تخریب بسیاری از بناهای مذهبی مسیحی و زرتشتی را صادر کرد. او دستور داد پیروان ادیان دیگر لباس خاصی بپوشند که در جامعه قابل تشخیص باشند. در دوره غازان، اقلیت‌های دینی در فشار قرار گرفتند و از رونق افتادند. گرایش غازان به اسلام سبب شد که از سوی هسته اصلی مغولان موانع زیادی برای او ایجاد شود.

غازان بودایی بود و سپس به دین اسلام درآمد

بعد از مدتی امیر نوروز علیه او شورش کرد و برخی درباریان را نیز با خود همراه ساخت. او جنگی را علیه غازان خان به راه انداخت و در چند قدمی پیروزی قرار گرفت؛ اما وقتی متوجه شد لشکریان بایدو و دیگر سرداران مغول به کمک غازان آمده‌اند؛ ترجیح داد عقب نشینی و صلح کند و غازان نیز او را بخشید. بعدها به‌دلیل ارتباط امیر نوروز با مملوکان مصر، امیر آل کرت او را دستگیر کرد و سردار غازان او را به قتل رساند.

الجایتو

_{منبع عکس:wikipedia}

بعد از غازان خان، اولجایتو جایگزین او شد. در دوره اولجایتو، ارمنستان از قلمرو مغولان جدا شد. اولجایتو به گیلان حمله کرد؛ سردار اولجایتو در جریان حمله به گیلان، کشته شد و امیر چوپان جایگزین او شد. اولجایتو در سال ۷۰۶ هجری قمری موفق شد گیلان را تصرف کند. اولجایتو دستور ساخت بنای سلطانیه را صادر کرد و بعد از تکمیل بنا، آن را پایتخت خود قرار داد. سلطانیه که مغولان به آن، قنقورآلانگ می‌گفتند به دست تیمور گورکانی تخریب شد.

ابوسعید

_{منبع عکس:wikipedia}

آخرین ایلخان مغول، ابوسعید بود. ابوسعید به‌علت سرکوب فتنه و طغیان امرای سپاهش، به بهادر لقب گرفت. در دوره او یساور که حاکم ماوراءالنهر بود به قلمرو ابوسعید حمله کرد؛ اما شکست خورد و کشته شد. تیمورتاش نیز که حاکم آسیای صغیر و پسر امیر چوپان بود بر ضد ابوسعید شورش کرد. امیر چوپان که امیرالامرایی سپاه ابوسعید را بر عهده داشت، تیمورتاش را شکست داد و دوباره حکومت آسیای صغیر به او داده شد. بعد از این واقعه، امیر چوپان که مورد سوء‌ظن ابوسعید قرار گرفت، از ترس، به هرات فرار کرد؛ اما حاکم هرات او را کشت و سرش را برای ابوسعید فرستاد.

ایلخانان بعد از ابوسعید، دچار ضعف شدند و سلسله ایلخانان را از بین بردند

ابوسعید فوت کرد و او را نزد اولجایتو در سلطانیه دفن کردند بعد از او، امپراتوری ایلخانان از هم پاشید و هر گوشه‌ای از قلمرو آن‌ها به دست یکی از خوانین افتاد. آل کرت در هرات، آل مظفر در مرکز ایران و آل جلایر در غرب، به قدرت رسیدند. بزرگان نیز، شاهزاده‌ای به نام آرپاگون را به ایلخانی برگزیدند و خواجه غیاث‌الدین محمد وزیر او شد. موسی خان و محمد خان نیز بعد از آرپاگون ایلخان شدند؛ اما قلمرو حکومت آن‌ها هر روز کمتر می‌شد. ساتی‌بیگ و انوشیروان عادل را می‌توان آخرین ایلخانان مغول دانست. انوشیروان عادل آخرین ایلخان مغول بود که با کمک اشرف چوپانی به حکومت رسید. جانی بیک که حاکم دشت قبچاق بود با کشتن ملک اشرف برای همیشه دودمان ایلخانان را از بین برد.

پادشاهان معروف ایلخانان

هلاکو

_{منبع عکس: نامشخص}

هلاکو اولین خان مغولی با لقب ایلخان بود. او در سال ۶۵۴ هجری قمری قلعه میمون دژ را که رکن‌الدین خورشاه، رئیس اسماعیلیان، در آن ساکن بود، فتح و رکن‌الدین را اسیر کرد. هلاکو قلعه‌های اسماعیلی بویژه قلعه الموت را تصرف و اسماعیلیان را منقرض کرد. هلاکو بعد از تصرف قلعه‌های اسماعیلی به بغداد لشکر کشید. در بغداد خلیفه المستعصم‌بالله و وزیر شیعه مذهب او، ابن العلقمی، قدرت را در دست داشتند. بغداد در سال ۶۵۶ سقوط کرد و خلیفه عباسی اسیر و کشته شد. هلاکو بعد از فتح بغداد، اداره آن را به علاالدین عطاملک جوینی سپرد. هلاکو در نبرد عین‌الجالوت با ممالیک مصر جنگید؛ اما از آن‌ها شکست خورد. این اولین شکست هلاکو در زمان حکومت او بود که سبب شد سوریه از دست مغولان خارج شود.

غازان خان

_{منبع عکس:wikipedia}

غازان خان وقتی به حکومت رسید، به دین اسلام درآمد و نام محمد را برای خود انتخاب کرد. او مکتب حنفی را برگزید و در دوره حکومت خود، به تقویت آن همت گماشت. غازان خان اگرچه سنی مذهب بود، تلاش کرد با شیعیان روابط خوبی برقرار کند. او بین یاسای مغولی و شریعت اسلامی هماهنگی‌ ایجاد کرد.غازان خان تعلق ایران به سرزمین قاآن را منکر شد و هیچ ایلخانی بعد از او، در صدد برنیامد از خان‌بالیغ تایید فرمانروایی بگیرد. تشرف غازان به دین اسلام، مرگ قوبیلای و عدم صلاحیت جانشینان او و تمرکزگرایی غازان، عوامل جدایی ایران از قلمرو قاآن را فراهم کردند.

غازان خان، اصلاحات اجتماعی و اقتصادی در قلمرو حکومت خود ترتیب داد

غازان اصلاحات اساسی را در قلمرو خود انجام داد. او فحشا را ممنوع و برای رسیدگی به اوضاع مالکیت، دفتر ثبت املاک را ایجاد کرد. او سکه‌ای به نام دینار رابح را به‌طور مساوی در قلمرو خود ضرب کرد، امتیاز ضرب سکه به‌وسیله شاهان محلی را لغو کرد. روی سکه‌ها و اسناد و مهرها عناوین اسلامی حک کرد. اعقاب حضرت علی را از پرداخت مالیات معاف کرد و اماکن مقدس شیعیان را تعمیر و تزیین کرد.

اولجایتو

_{منبع عکس:wikipedia}

اولجایتو به کیش اسلام درآمد و به راهنمایی فردی به نام تاج‌الدین آوجی از مذهب شافعی به مذهب تشیع اثنی عشری روی آورد و به خدابنده شهرت یافت. وزرای او سعد‌الدین ساوجی، رشیدالدین فضل‌الله همدانی و تاج‌الدین علیشاه بودند. سعدالدین به اتهام اختلاس کشته شد و بین رشیدالدین فضل الله و تاج‌الدین رقابت پیش آمد. اولجایتو امور شرق را به رشیدالدین فضل‌الله و امور غرب را به تاج‌الدین داد. در زمان اولجایتو، هیئت‌هایی از جانب فلیپ چهارم پادشاه فرانسه و ادوارد اول شاه انگلستان برای اتحاد با مغولان به ایران آمدند.

اوج قدرت سیاسی ایلخانان مغول

شاید بتوان اوج قدرت سیاسی ایلخانان مغولان را در زمان موسس این سلسله یعنی هلاکو دانست. غازان نیز با قدرت زیادی داشت و اصلاحاتی که انجام داد دوره باشکوهی از حکومت ایلخانان را به خود اختصاص می‌داد؛ اما هلاکو با شکست اسماعیلیه و در هم کوبیدن قلاع آن‌ها از یک سو و فتح بغداد و پایان دادن به خلافت ۵۰۰ ساله عباسیان از سوی دیگر، اتفاقات بزرگی را رقم زد و سلسله ایلخانان را به اوج قدرت سیاسی رساند. او خواجه نصیرالدین طوسی دانشمند و اخترشناس ایران را به‌عنوان وزیر خود برگزید و توانست پیشرفت‌های فرهنگی بسیاری را نصیب ایلخانان کند. عطاملک جوینی و شمس‌الدین جوینی از دیگر وزرای هلاکوخان بودند.

فرهنگ و اعتقادات ایلخانان

در زمان فتح مغول، ایرانیان، مسلمان و سنی مذهب بودند. علاوه بر مسلمانان، اقلیتی زرتشتی نیز در ایران زندگی می‌کردند. مسیحیان و یهودیان نیز با جمعیتی بسیار کم در ایران زندگی می‌کردند. با فتح بغداد به دست هلاکو و از بین رفتن خلافت ۵۰۰ ساله عباسی، برای اولین بار، بخش‌های زیادی از قلمرو اسلامی به زیر سلطه غیرمسلمانان رفت. هلاکو در ابتدا اسلام‌ستیز بود و با نابودی قدرت سیاسی اسماعیلیه و فتح خلافت عباسی توسط مغول‌ها، قدرت اسلام را تضعیف کرد.

_{منبع عکس: نامشخص}

ایلخانان در ابتدا زندگی چادرنشینی داشتند. آن‌ها تا نیمه دوم سده هفتم به‌جز بناهایی معدود از یک معماری غیرمذهبی، دستاورد دیگری نداشتند. بناهایی که آن‌ها در تبریز، سلطانیه، بغداد و مراغه ساختند با تاثیر از فرهنگ ایرانی بود که بعدها در اثر فرسایش و حوادث طبیعی از بین رفتند. مختصات این بناها نشان می‌دهد که در دوره ایلخانی، معماری باشکوهی وجود داشت و آن‌ها در این راه از شیوه‌های معماری باستانی ایران الهام می‌گرفتند.

در دوره ایلخانان، مساجد جامع با صحن‌های چهار ایوانی و گنبدخانه به اوج خود رسیدند. این نقشه در بناهای مذهبی مدرسه، خانقاه، بناهای غیرمذهبی و کاروان‌سراها به کار گرفته شدند. روی مقبره‌ها، بقعه‌هایی چهارگوش و مقبره‌های چند ضلعی ساخته شد. تزیینات معماری این دوره با آجر، گچ‌بری، کاشی‌های معرق و سفال‌های لعاب‌دار بنا شدند. در این دوره، مقرنس‌کاری جنبه تزیینی به خود گرفت و با گچ و تخته ساخته شد.

تاسیس رصدخانه یکی از اقدامات ایلخانان در جهت توسعه علم نجوم بود که در دوره هلاکو و با نظارت خواجه نصیرالدین توسی ساخته شد

از مهم‌ترین اقدامات ایلخانان بعد از فتح بغداد، تاسیس رصدخانه بود. رصدخانه مراغه در پایتخت تابستانی ایلخانان بنا شد. بنای آن در بالای یک تپه ۵۰۰ متری در شمال شهر بود. کاوش‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد در آن منطقه در حدود ۱۶ واحد معماری بوده که شامل برج، کارگاه ساخت ابزار نجوم، برخی برج‌های مستقل و چندین بنای بزرگ بوده‌ است.

در دوره ایلخانان، نقاشی پیشرفت قابل ملاحظه‌ای داشت. انتقال سنت‌های هنری چین و ایران که منبعی برای نگارگران بود، نوعی هنر گروهی در کتابخانه‌ها و کارگاه‌های سلطنتی ایجاد کرد. کتاب جامع التواریخ خواجه رشید‌الدین فضل‌الله همدانی، وزیر وقت ایلخانان نیز با نقاشی‌های مصور، تزیین شده بود. در محیط جدید فعالیت نقاشان در عرصه ساخت کتاب و نگارگری رونق قابل‌توجهی گرفت. این وضع در دوره‌های بعد تداوم یافت و سبب شکل‌گیری سبکی جدید در نگارگری ایرانی در دوره‌های آل مظفر، آل جلایر و آل اینجو شد.

_{منبع عکس: نامشخص}

جاهای دیدنی به‌جای مانده از سلسله ایلخانان مغول

از دوره ایلخانان جاذبه‌های گردشگری بسیاری به‌جای مانده است که با معماری منحصربه‌فرد، شواهد ارزشمندی را از آن دوره تاریخی به‌دست می‌دهند.

گنبد سلطانیه

_{منبع عکس: نامشخص}

گنبد سلطانیه را مقبره اولجایتو نیز می‌گویند. شهر سلطانیه در دوره اولجایتو، پایتخت ایلخانان بود. این بنا به‌شکل مسجدی زیبا ساخته شده که معماری جذابی دارد. گنبد سلطانیه در پنج فرسخی شرق زنجان است و هشت ضلع دارد که طول هر یک از اضلاع آن ۸۰ متر است. گنبد بنا، آبی رنگ است و هشت مناره در اطراف آن دیده می‌شود. گنبد سلطانیه را قدیمی‌ترین گنبد دوپوش جهان می‌دانند. گنبد سلطانیه یکی از بزرگترین گنبدهای آجری جهان است. این گنبد از لحاظ مساحت، سومین گنبد بزرگ جهان شناخته می‌شود. گنبدهای کلیسای سانتاماریا در فلورانس و گنبد مسجد ایاصوفیا در ترکیه دو گنبدی هستند که از گنبد سلطانیه بزرگ‌تر هستند.

گنبد سلطانیه یکی از بزرگ‌ترین گنبدهای آجری جهان است

گنبد سلطانیه زیبایی‌هایی خاص دارد که نشان از درایت و هوشمندی سازندگان بنا دارد. برای مثال بزرگترین کتیبه اسلامی از نظر بعد و اندازه در گنبد سلطانیه واقع شده است. این کتیبه به‌دلیل نگارش به خطوط درشت، شهرت زیادی دارد. جذابیت دیگر این بنا، کاشی‌های ظریف به کار رفته در آن است که در ضلع مقابل ورودی گنبد قرار دارند. گنبد بنا از کاشی‌های آبی رنگ ساخته شده که سقف داخل اتاق‌های آن با گچ‌بری و آجرهای رنگارنگ تزیین شده است. در حاشیه طاق‌ها آیات قرآن نوشته شده و حکاکی‌هایی نیز در آجرها، دیوارها و سقف رنگین بنا مشاهده می‌شد. ساخت بنای گنبد به دستور اولجایتو در شهر سلطانیه، پایتخت ایلخانان در سال ۷۱۲ هجری قمری به پایان رسید.

آدرس: سلطانیه، میدان علامه حلی، بلوار علامه حلی، خیابان اریباد (مشاهده در نقشه)

گنبد غازان

_{منبع عکس: نامشخص}

گنبد غازان به شنب غازان و آرامگاه غازان نیز شهرت دارد. سلطان محمود خان غازان شاه مقتدر ایلخانان در نوروز به تخت سلطنت نشست. او در ابتدا دین اسلام را پذیرفت و در دوره حکومت خود، اصلاحات اقتصادی بسیاری را در جهت بهتر کردن اوضاع، انجام داد. در دوره او، تبریز مرکزی برای ارتباط دولت‌های خارجی محسوب می‌شد. در این شهر، رده‌های شغلی متفاوتی از پزشک، تاجر، منجم و… فعالیت داشتند.

گنبد غازان به دستور غازان خان در تبریز ساخته شد

تاجران ونیزی در شهر تبریز تجارتخانه داشتند. رفت و آمدها به تبریز سبب شد غازان خان در سال ۷۰۳ هجری قمری قلعه تبریز را از نو بسازد و بارویی نیز در اطراف شهر بنا کند. عرض بارویی که غازان خان ساخت در حدود ۱۰ متر بود. این بارو بر تمامی باغهای اطراف، غلبه داشت او پنج دروازه بزرگ برای آن بارو در نظر گرفته بود که هرکدام از آن‌ها به یک سمت باز می‌شد. نام این دروازه‌ها به نام شهرهایی نام گذاری شده بود که درهای بارو به‌سمت آن‌ها باز می‌شد.  

رصدخانه مراغه

_{منبع عکس: نامشخص}

رصدخانه مراغه از مهم‌ترین بناهای بازمانده از دوره ایلخانان مغول در ایران است. این بنا با تلاش‌های خواجه نصیرالدین طوسی در سال ۶۵۷ هجری قمری ساخته شد. در حال حاضر تنها بخش‌های کمی از این رصدخانه بر جای مانده است. این رصدخانه در روزهایی ساخته شد که ابزار مدرن برای رصد ستارگان وجود نداشت. آنچه از ابزار نجوم در دوره ایلخانان در رصدخانه مراغه مورد استفاده قرار می‌گرفت، حاصل نبوغ دانشمندان و منجمان ایرانی آن زمان بود. ساخت رصدخانه مراغه ۱۵ سال طول کشید و خواجه نصیرالدین طوسی تلاش بسیاری کرد تا توانست ادوات نجومی آن را فراهم کند. در آن دوره، مراغه جزو مراکز مهم علمی در جهان اسلام به شمار می‌رفت.

ساخت رصدخانه مراغه ۱۵ سال به طول انجامید

رصدخانه مراغه برای سال‌ها به‌عنوان رصدخانه بزرگ جهان شناخته می‌شد. این مرکز بزرگ و باشکوه، الگویی برای بسیاری از مردم جهان بود. رصدخانه مراغه تا زمان حکومت احمد تکودار نیز فعال بود؛ اما بعدها در سال ۷۲۰ هجری قمری آن را ویران کردند. در دهه ۵۰ خورشیدی بخش‌هایی از بنا تعمیر شد و گنبدی سفید روی بنا ساخته شد تا از تخریب بیشتر آن پیشگیری کنند.

• آدرس: استان آذربایجان شرقی، مراغه، غرب مراغه، نزدیکی روستاهای «طالب‌ خان» و «حاجی‌ کُرد» (مشاهده روی نقشه)

ربع رشیدی

_{منبع عکس: نامشخص}

ربع رشیدی در محله‌ای خوش آب و هوا و در دامنه‌های کوه بیلانکوه قرار داشت. این بنا توسط خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی که به وزارت غازان خان رسید، ساخته شد. وزیر اعظم غازان خان خدمات زیادی برای غرب و منطقه آذربایجان انجام داد. بنای ربع رشیدی از مهم‌ترین یادگارهای او محسوب می‌شود. خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی فرزند یک پزشک یهودی بود. پدربزرگ او نیز یهودی بود و به شغل عطاری مشغول بود. او به‌همراه خواجه نصیرالدین طوسی در قلعه الموت در نزد اسماعیلیان بود که با حمله هلاکو و شکست اسماعیلیله به خدمت وی درآمدند.

خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی به‌دلیل اختلافات سیاسی کشته شد و بعد از او، ربع رشیدی از رونق افتاد و ویران شد. ربع رشیدی مجموعه بنایی شامل مسجد، کتابخانه، مدرسه، حمام، مهمانسرا و بیمارستان بود. خواجه برای تامین هزینه‌های این مدرسه، املاکی را که در ایران و دیگر کشورها داشت، وقف کرد.

دروازه سنگی خوی

_{منبع عکس: نامشخص}

دروازه سنگی خوی از بناهای تاریخی شهر است که ارزش بسیار زیادی داشت. این دروازه یک نمونه از دوازده حصار تدافعی است که در جنوب شرق شهر خوی واقع شده و برای پیشگیری از تهاجم دشمن و کنترل شهر کاربرد دارد. در گذشته مردم از طریق این دروازه به شهر ارومیه می‌رفتند؛ اما امروزه به‌دلیل گسترش شهر، این بنای تاریخی در بافت جدید شهر واقع شده و بخش شمالی آن به بازار قدیمی خوی وصل است. ضلع شمالی دروازه، آجری است و ضلع جنوبی آن در میان سنگ‌هایی خاکستری و سیاه واقع شده که قوس‌هایی نیم‌دایره دارند.

جنس مصالح دروازه سنگی خوی از سنگ و آجر است

در اطراف شهر خوی علاوه بر این دروازه، دروازه‌های دیگری نیز وجود داشت که با نام‌های مختلف بین مردم شهر شهرت داشتند. دروازه شهانق، دروازه چورس، دروازه تبریز و… نمونه‌هایی از این دست بودند. از بین این دروازه‌ها، تنها دروازه سنگی توانست روزهای سخت را پشت سر بگذارد و در برابر سختی‌های زمانه دوام بیاورد.

جنس دروازه همان طور که از نامش پیدا است، از جنس سنگ است و در برخی جاهای آن از آجر نیز استفاده شده است. این دروازه با دو نوع مصالح ساخته شده است. ضلع شمالی دروازه سنگی که در امتداد بازار خوی قرار دارد با آجر ساخته شده؛ اما قسمت جنوبی آن از سنگ تراش سیاه و خاکستری است که با ترکیباتی هماهنگ، ساخته شده است.

بازار تاریخی نایین

_{منبع عکس: نامشخص}

بازار تاریخی نایین در دوره ایلخانان مغول بنا شد و در طول دوره‌های مختلف تاریخ، توسعه یافت. بیشترین رونق این بازار تاریخی در عهد صفویه بود. طول این بازار در حدود ۱۰۰۰ متر بود و در حدود ۱۷۰ مغازه داشت. بازار نایین دو کاروان‌سرا داشت که کاروانسرای بزرگ آن در سمت راست بازار قرار داشت و در حال حاضر تنها سردر ورودی آن باقی مانده است. این بازار همانند یک کوچه سرپوشیده است که یک سقف گنبدی و طاق زیبا با نورگیرهایی به‌شکل دایره دارد که در وسط طاق‌ها قرار دارند. مغازه‌های اطراف بازار با درهای چوبی، چشم‌انداز زیبایی به بازار داده‌اند.

بازار تاریخی نایین از مهم‌ترین جلوه‌های تاریخی شهر نایین است

موقعیت جغرافیایی نایین و قرار گرفتن آن در یک مرکز تجاری سبب شده بود که این کاروان‌سراها بسیار پررونق باشند و کاروان‌هایی که از سمت شرق به‌سمت غرب و از سمت شمال به جنوب می‌رفتند به مبادله کالا و استراحت بپردازند. بازار تاریخی نایین هنوز هم یکی از مهم‌ترین جلوه‌های شهر است و هر گردشگری وارد شهر می‌شود از این بازار دیدن می‌کند.

سلسله ایلخانان را جانشینان چنگیزخان مغول در ایران تشکیل دادند. موسس این سلسله هلاکو خان بود. او توانست با شکست اسماعیلیان و خلافت عباسی که در آن زمان از قدرت‌های بزرگ محسوب می‌شدند، قدرت سیاسی خود را افزایش داده و بر قلمرو حاکمیت خود بیفزاید. ایلخانان مغول با به کار گرفتن وزرای دانشمند ایرانی، توانستند معماری، علم و هنر ایرانی را به خدمت خود بگیرند و از لحاظ فرهنگی و اجتماعی رشد قابل ملاحظه‌ای بکنند. ایلخانان در حدود ۱۰۰ سال بر ایران حکومت کردند و از خود آثار بسیاری بر جای نهادند که برخی از آن‌ها از بین رفتند و برخی هنوز پا برجا هستند. شما هم نظر خود را درباره ایلخانان با کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.