«ایران حماسی»؛ جلوه‌ پنج هزار سال شکوه کشورمان در لندن

فرزاد مظفری: اگر می‌خواهید پنج هزار سال فرهنگ و هنر ایران را در یک گردش جذاب تماشا کنید، باید سری به نمایشگاه «ایران حماسی» در موزه «ویکتوریا&آلبرت»  بزنید. 

جاناتان جونز از گاردین، این نمایشگاه را ایده‌ای بسیار بلندپروازانه می‌داند که هدفش معرفی فرهنگ ایران از هزاره سوم پیش از میلاد تا امروز است. 

این نمایشگاه به خوبی نشان می‌دهد که در هزاران سال با تمام فراز و فرودها، هیچگاه هنر و فرهنگ ایرانی از میان نرفته و تا امروز در شکل‌های گوناگون به زندگی ادامه داده است. 

بخش‌های گوناگون نمایشگاه

«ایران حماسی»، ۱۰ بخش با طراحی‌های مسحورکننده دارد. بخش نخست «سرزمین ایران» است که تماشاگران با تنوع اقلیمی کشوری کهن و پهناور آشنا می‌کند. 

از پی آشنایی با چشم‌اندازهای بی‌نظیر، سفر با «سربرآوردن ایران» ادامه می‌یابد. در این بخش می‌بینیم که قرن‌ها پیش از ظهور امپراطوری هخامنشی، تمدن ایرانی چیزی از بزرگترین تمدن‌های آن روزگار، از مصر گرفته تا میان‌رودان کم ندارد. 

پس از آن، «امپراتوری پارسی» است که به دوران هخامنشیان اختصاص دارد و از ۵۵۰ پیش از میلاد آغاز می‌شود. منشور کوروش بزرگ از جمله آثاری است که در این بخش به نمایش گذاشته شده‌اند. 

«آخرین امپراتوری‌های باستان»، چهارمین بخش نمایشگاه است که به دوران پس از هخامنشیان می‌پردازد و با نمایش آثاری از دوران سلوکی،‌ پارتی و ساسانی به پایان می‌رسد. مجسمه‌ها، زیورآلات طلا و نقره در کنار شمایل زرتشتی در این بخش به نمایش گذاشته شده‌اند. 

«کتاب پادشاهان»، در ادامه سفر خودنمایی می‌کند. این‌جا فهم مردمان از تاریخ گذشتگانشان را می‌بینیم. شاهنامه، بزرگ‌ترین منظومه حماسی تاریخ، ستاره درخشان این بخش است. 

در ادامه مسیر به «تغییر مذهب» می‌رسیم که جایگاه اسلام در فرهنگ ایرانی را به خوبی نمایان می‌کند. قرآن مجید بنیان بسیاری از آثار هنری این دوران است و نقش زبان عربی پررنگ. قرآن‌های نفیس در کنار سجاده‌های زیبا، لباس‌های رزم و نگارگری‌های بی‌نظیر از جمله «زیج اسکندر سلطان» در این بخش خودنمایی می‌کنند. 

برای گفتن از فرهنگ ایرانی باید جایگاه ویژه‌ای را به ادبیات اختصاص داد. اینجا هم «تعالی ادبیات» به این مهم می‌پردازد. ادبیات فارسی که از قرن دهم میلادی با الفبای عربی می‌رود تا یکی از درخشان‌ترین بخش‌های فرهنگ ایرانی شود، بر سایر هنرها تاثیر می‌گذارد و نقش‌های نگارگری حتی تار و پود فرش را شکل می‌دهد. 

«سایه همایونی»، قرن سیزدهم میلادی به این سو که نشانه‌های بازگشت سنت‌های پادشاهی در ایران پس از اسلام قابل مشاهده است را پوشش می‌دهد. 

دوران سلطنت قاجار و بروز نخستین نشانه‌های تجدد در «کهن و نو» دیده می‌شود. نخستین نمونه‌های هنر عکاسی از جمله آثار مهم این بخش است. 

از دهه ۱۹۴۰ میلادی تا امروز در آخرین بخش نمایشگاه با عنوان «ایران مدرن و معاصر» پایان این سفر پنج هزار ساله است. 

نظر منتقدان چیست؟

«پنج هزار سال عظمت عرفانی» عنوانی است که جاناتان جونز، نویسنده گاردین برای مطلبش درباره این نمایشگاه برگزیده است. جونز می‌نویسد: «این‌جا فرهنگی وجود دارد که مردمان امروز ایران را به ساکنان این سرزمین در پنج هزار سال پیش متصل می‌کند. برای مقایسه، این‌جا در بریتانیا، باید تاریخ را از ماقبل برپا شدن استون‌هنج تا امروز روایت کنیم و امیدوار باشیم که اتصال برقرار بماند. در فرهنگ ایرانی این اتصال پس از پنج هزار سال همچنان برقرار است.»

راشل کمپل از نشریه تایمز از تجربه مکاشفه‌گونه‌اش می‌نویسد و درباره «ایران حماسی» می‌گوید: «ایران محل تکثرگرایی فرهنگی شگفت‌انگیزی است.» او با اشاره به حرکت مداوم فرهنگی از پنج هزار سال پیش تا کنون تاکید می‌کند که این‌ سرزمین، هیچ‌گاه به ماندابی برای فرهنگ تبدیل نشده است.

آلستر سوک از دیلی‌تلگراف، گنجاندن حجمی عظیم از تاریخ و فرهنگ در این نمایشگاه را تا حدودی «گیج‌کننده‌» توصیف کرده است: «در فاصله‌ای کوتاه، کوروش بزرگ، امپراتوری پرعظمت اشکانیان و پیچیدگی‌های آئین‌ زرتشتی از آتشکده تا برج سکوت از برابر چشم‌مان می‌گذرد. دوران قاجاریه در مکانی کوچک نزدیک به انتهای نمایشگاه گنجانده شده است و بسیاری از نکات مربوط به این دوران ناگفته باقی مانده است.» 

۵۸۵۸