اگر دیپلماسی از روی میز کنار رود؟

مهسا مژدهی: از سیزدهم ژانویه تا امروز هنوز دولت بایدن اقدامی برای جبران تحریم های ایران یا حداقل گام ملموسی برای لغو آن برنداشته است. پیش از آنکه رییس جمهور تازه آمریکا به کاخ سفید برود، به نظر می رسید که او مشتاق است تا هر چه زودتر برای بازگشت حیثیت از دست رفته ایالات متحده در حوزه سیاست خارجی، دست به اقدامات فوری برای بازگشت به توافق هسته ای با ایران بزند. اما این روند آنقدر طول کشیده که کارشناسان مدام به واشنگتن هشدار می دهند که بایدن تا ابد وقت برای تلف کردن نخواهد داشت.

 تحریم های جدید بایدن 

هفته گذشته دولت بایدن برای اولین بار دست به تحریمی علیه ایران زد. این در حالیست که انتظار می رفت که او به فکر تعلیق تحریم های پیشین بیافتد. در پی این تصمیم عجیب دولت ایالات متحده،‌  وزارت خارجه آمریکا در بیانیه‌ای اعلام کرده علی همتیان و مسعود صفدری را به دلیل آنچه «نقض حقوق بشر» خوانده شده در فهرست تحریم‌ها قرار داده است.  «آنتونی بلینکن»، وزیر خارجه آمریکا که مسئولیت اعلام این تحریم ها را بر عهده داشت، در بیانیه‌ای گفت: «امروز در نشست شورای حقوق بشر در ژنو ما نگرانی‌هایمان را درباره بدرفتاری‌های حکومت ایران با شهروندانش از جمله بازداشت ناعادلانه عده زیادی از شهروندان در شرایط اسفناک را بیان کردیم.» بلینکن بر اساس همین ادعا گفته نام دو مقام سپاه پاسداران به نام‌های «علی همتیان» و «مسعود صفدریان» را به دلیل آنچه «نقض فاحش حقوق بشر» خوانده شده در فهرست تحریم‌ها قرار داده است. وزیر خارجه آمریکا گفته این افراد و بستگانشان  قادر به ورود به خاک ایالات متحده نخواهند بود.

این اقدام دولت ایالات متحده باعث شد تا ناظران به حرف های او در مورد بازگشت دیپلماسی و میل به گفتگو با ایران بر سر مسائل مورد اختلاف پرداخته و بپرسند که رییس جمهور 78 ساله آمریکا چطور در حالی که سیاست های مشابه با ترامپ را در پیش می گیرد، دم از گفتگو و حکمرانی دیپلماسی بین تهران و واشنگتن می زند.

اما این تنها اقدام دولت بایدن علیه ایران نبود. پیش از آن  جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا با امضای فرمانی “وضعیت اضطراری ملی” علیه ایران را برای یک سال دیگر تمدید کرد. با امضای این فرمان تحریم‌های همه‌جانبه علیه کشورمان به قوت خود باقی خواهد ماند. رییس جمهور آمریکا در فرمانی که امضا کرد مدعی شد: اقدامات و سیاست‌های دولت ایران، از جمله گسترش و توسعه موشک‌ها و سایر ظرفیت‌های تسلیحاتی نامتقارن و متعارف، شبکه و کمپین تهاجمی منطقه‌ای آن [این کشور]، حمایتش از گروه‌های تروریستی و فعالیت‌های بدخیم سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و نیروهای نیابتی آن‌ همچنان تهدیدی غیرمعمول و فوق‌العاده برای امنیت ملی، سیاست خارجی و اقتصاد ایالات متحده است.

چرا آمریکا از برداشتن تحریم ها امتناع می کند؟

دولت بایدن در مقابل همکاری با ایران برای بازگشت به برجام مقاومت می کند. این در حالیست که هم خود او و هم دیگر دموکرات ها پیش از این از ضرورت بازگشت به توافق هسته ای گفته بودند. با این حال با گذشت زمان، امیدها به حل بحران بین تهران و واشنگتن کم رنگ شده است.

در داخل کشور، مقامات می گویند تنها در صورتی که همه تحریم ها علیه کشورمان لغو شود، به تعهدات برجامی خود باز می گردند. واشنگتن هم می گوید تا زمانی که ایران به همه تعهداتش باز نگردد تحریم ها را لغو نخواهد کرد. این وضعیت در حال حاضر بن بستی را ایجاد کرده است.

دلیل ایران برای گذاشتن این شرط این است که ایالات متحده به رهبری ترامپ، طرفی بوده که بی توجه به قول و قرارهایی که در برابر جامعه جهانی گذاشته بود،‌زیر میز زد و از توافق با ایران خارج شد. مقامات کشورمان بارها اعلام کرده اند که از واشنگتن توقع دارند که خود اولین کسی باشد که به برجام برگردد و در صورت راستی ازمایی ایران هم تمام و کمال به تعهداتش عمل خواهد کرد.

به نظر می رسد که آنچه واشنگتن را واداشته تا با بدقلقی خلاف دیپلماسی عمل کند، امید این کشور برای رسیدن به توافقی جامع تر با ایران است. با این حال در ایران این ایده به هیچ وجه قابل قبول به نظر نمی رسد. مقامات کشورمان می گویند تنها در قالب 5+1 و در مورد برجام با ایالات متحده گفتگو خواهند کرد. چرا که در این توافق در مورد همه آنچه که لازم بوده گفتگو شده است.

رفتار دولت بایدن نشان می دهد که سیاست خارجی او تفاوت نسبتا زیادی با دوران اوباما دارد. پیش از این انتظار می رفت با توجه به اعتماد سازی ها در دوران اوباما، بخشی از مسیر از پیش رفته شده باشد و دو طرف بپذیرند که برجام بهترین توافق ممکن برای همه طرف هاست که منافع همه را تامین کرده است. با این حال دولت بایدن هر چند به بازگشت به توافق با ایران نیاز دارد اما به دنبال بلندپروازی و بهره گیری از شرایط به سود خود است.

از سوی دیگر به نظر می رسد که دولت دموکرات ها در داخل کشور و در خاورمیانه نیاز به جلب اعتماد مخالفان بایدن دارد. در داخل ایالات متحده، هم جمهوری خواهان که حالا پایگاه 70 میلیون نفری دارند با بازگشت بایدن به برجام مخالفند و هم گروه های وابسته به رژیم صهیونیستی که پول و قدرت فراوانی دارند، تمام تلاش خود را برای توقف این روند می کنند. 

در خاورمیانه دو مخالف جدی با تعامل واشنگتن و تهران وجود دارد. نتانیاهو حتی در دوران اوباما هم دشمن اصلی توافق هسته ای بود. در ریاض هم اوضاع مشابهی وجود دارد. ولیعهد سعودی که دل خوشی از ایران ندارد به دنبال سنگ اندازی هرچه بیشتر بر سر راه بازگشت به برجام است. بن سلمان از اینکه دموکرات ها به دنبال نزدیک شدن به تهران و قدرت یافتن ایران در خاورمیانه هستند، ترس زیادی دارد و دست به هر عملی برای متوقف ساختن این روند خواهد زد. برخی کارشناسان معتقدند که حالا ریاض و تلاویو برای بازنگشتن بایدن به برجام دست به دست هم داده اند و با یکدیگر همکاری می کنند.

به نظر می رسد که رییس جمهور آمریکا برای اینکه دست به هر نوع تصمیمی در مورد ایران بزند، باید از سد این موانع گذر کند. او به دنبال راهی است که بتواند همه طرف ها را به نوعی راضی کند و برای اینکه صدای اعتراضات از این بلندتر نشود، دست به لغو تحریم ها نمی زند و شرط خود برای اینکار را بازگشت ایران به تعهدات اولیه گذاشته است. انتظار می رود که این وضعیت تا زمانی که در واشنگتن مراعات اسراییل و عربستان از اولیت بیشتری نسبت به بازگشت به دیپلماسی برخوردار باشد، وضعیت به همین شکل پیش برود.

حال اینکه در هفته گذشته علی ربیعی سخنگوی دولت اعلام کرد که ایران آماده تبادل زندانیان است که این نیز بازتاب گسترده ای در محافل سیاسی و رسانه ای داشت.

صبر ما نامحدود نیست!

نیوزویک دراینباره نوشت: وزارت خارجه آمریکا، روز دوشنبه پس از رویگردانی مکرر تهران از گفتگو با دولت بایدن، هشدار داد که صبرش ‘نامحدود’ نیست.
دو طرف می توانند چند زمینه را بعنوان مقدمه و یا عنصری به کار گرفته، در مسیر احیای برجام پیش بروند. یکی از این زمینه ها، وجود حداقل 4 آمریکایی زندانی در ایران و چندین ایرانی زندانی شده در آمریکا است که با اتهام های مختلفی از جمله جاسوسی بازداشت هستند.
روز سه شنبه، سخنگوی دولت ایران، علی ربیعی پیشنهاد مبادله زندانیان را تکرار کرد. وی به خبرنگاران در تهران گفت:” تبادل زندانیان موضوع تازه ای نیست؛ ما برای مبادله تمامی زندانی ها آماده هستیم. اگر تاکنون چنین نشده، به دلیل عدم آمادگی دولت آمریکا بوده است.”
وی بار دیگر از بایدن خواست :” تا بی قید و شرط به میز گفتگوی هسته ای بازگردد و مسیر رسیدن به دیپلماسی را پیچیده نکند.”. وی افزود: “در چهار سال گذشته این ایران بود که مسیر دیپلماسی را باز نگه داشت و حال نوبت آنهاست تا نخستین گام برای دیپلماسی را بردارند.”
دولت بایدن حتی با وجود سنگ اندازی های  سیاسی در ایران، مخالفت های محافظه کاران در آمریکا و نیز متحدان آمریکا در منطقه مانند اسرائیل و عربستان سعودی، در تلاش است راهبرد دیپلماتیک خود برای احیای برجام را به پیش برد.
در همین حال، متحدان ایران به حملات خود به نیروهای آمریکایی و متحدان آن در یمن و عراق ادامه می دهند که این کار، ریسک افزایش تنش و به خطر افتادن احیای برجام را در پی دارد. روز دوشنبه، ند پرایس سخنگوی وزارت خارجه آمریکا گفت:” به دلیل ذات این چالش، صبر ما نمی تواند نامحدود باشد. به همین دلیل هر یک روزی که بدون چاره کردن مشکل می گذرد، نگرانی های ما هم بیشتر می شود.”
 پرایس در باره زندانیان در ایران گفت:” اولویت ما بازگرداندن سالم تمامی آمریکایی هایی است که بطور ناعادلانه در خارج کشور بازداشت شده اند. این موضوع شامل آمریکایی های بازداشت شده در ایران نیز می شود. ایرانی ها دقیقا موضع ما را می دانند.

هفته گذشته در همین باره ولی نصر در فارن افرز نوشت: واشنگتن باید سریعا توافق هسته ای را زنده کند یا با خطر یک بحران تمام عیار در خاورمیانه روبرو شود.

فرصت اندک بایدن در موضوع ایران

رویکرد فشار حداکثری دونالد ترامپ، یک شکست عینی بود و رهبران ایران را بر آن داشت تا فعالیت های غنی سازی اورانیوم را گسترش دهند. نتیجه کار، شکنندگی بیشتر اوضاع منطقه و تشدید خطر رویارویی مستقیم واشنگتن و تهران بود.

جو بایدن می داند که باید این چرخه خطرناکِ نزولی را وارونه کند… ایران هم در واکنش به قصد واشنگتن برای بازگشت به برجام، تهدید خود به اختلال در کار بازرسان هسته ای را به تاخیر انداخت. بسیار خوب.
اما ترمیم آسیبی که دولت پیشین آمریکا وارد کرده، در عمل دشوار است. اعتماد اندکی میان ایران و ایالات متحده باقی مانده و شرایط سیاست داخلی دو کشور هم راه بازگشت به برجام را ناهموار می کند. برای آنکه امیدی به نجات این توافق باشد، دولت تازه آمریکا باید به سرعت دست به کار شود.

اولویت تهران، بازگشت به شرایط پیش از ترامپ است. تهران از واشنگتن می خواهد که همه تحریم های تازه ای را که دولت پیشین آمریکا وضع کرد، بردارد. از جمله اینها، تحریم بر فروش نفت ایران و دسترسی به سامانه مالی بین المللی است. اما واشنگتن خواهان تاییدی قابل راستی آزمایی است که ایران به پایبندی باز می گردد. برخی از دست اندرکاران سیاست خارجی در آمریکا و اروپا می گویند که واشنگتن، پیش از بازگشت به برجام، باید بر پایبندی کامل ایران و حتی کسب امتیازات بیشتر، پافشاری کند.

به آسانی می توان درخواست های مکرر ایران را برای برداشتن فوری تحریم ها دید و شاید واشنگتن وسوسه شود که به دنبال امتیازگیری باشد اما تاخیر، تنها دست بایدن را ضعیف خواهد کرد و خطر سقوط کامل توافق 2015 را با خود دارد. اگر اینگونه شود، ایران می تواند تهدیدهای خود برای افزایش غنی سازی اورانیوم و تسریع در برنامه تسلیحات هسته ای را دنبال کند و بحران عمده ای پیش بیاید که می تواند آمریکا و ایران را در مسیر جنگ قرار دهد.
مقامات ایران می دانند که باید بنیه اقتصاد کشور را تقویت کنند اما همچنین زیر فشار سیاسی سنگینی برای ایستادگی در برابر آمریکا هم هستند. تحریم های آمریکا، ترور(شهادت) ژنرال سلیمانی و محسن فخری زاده، تنها به محکمتر شدن جایگاه تندروها در رهبری ایران انجامید.
ایران در واکنش به فشار حداکثری ترامپ، به “صبر راهبردی” روی آورد اما هرچه بایدن بیشتر تاخیر کند، رهبران ایران بیشتر درصدد برمی آیند که از تنش های منطقه ای و برنامه هسته ای کشور و توانمندی ساخت بمب اتمی، برای فشار بر آمریکا استفاده کنند. به همین دلایل است که بایدن باید ابتکار عمل را به دست گرفته و در سریع ترین زمان ممکن، رسما به برجام بازگردد و از طرح درخواست راستی آزمایی پرهیز کند تا گفتگوگرهای ایران و آمریکا بتوانند درباره سلسله گام هایی که دو کشور را به پایبندی کامل باز می گرداند، به توافق برسند.

به نظر می رسد که فشار حداکثری به همراه یک همه گیری مرگبار، افکار عمومی ایران را در برابر قدرت نرم آمریکا، ایمن سازی کرده باشد و هرچه که ایرانیان، آمریکا را تهدید بیشتری ببینند، احتمال حمایت آنان از برنامه هسته ای بعنوان یک بازدارنده ضروری، بیشتر می شود.
در حال حاضر، آیت الله خامنه ای رهبر عالی این کشور بر این نظر است که ایران و آمریکا باید به سرعت و همزمان به پایبندی بازگردند. او که تصمیم گیرنده نهایی در ایران است، اکنون نقش اساسی را در بازکردن مسیر باریکی دارد که دولت باید دنبال کند.
بایدن باید سریعا و بطور کامل به توافق 2015 بازگردد. سپس در یک فضای کمتر هراس آلود، می تواند بر سر گام های بازگشت ایران به تناسب رفع تحریم ها گفتگو کند، فرایندی که از لغزش در یک بحران بزرگتر با ایران جلوگیری می کند.
همزمان با اعلام پایبندی دوباره به توافق هسته ای، بایدن باید تدابیری یکجانبه را اعلام کند که زندگی و رفاه ایرانیان را بهبود می بخشد، اقدامی که می تواند حمایت عمومی مردم ایران از تعامل سازنده با ایالات متحده را زنده کند. از دیگر تدابیر اعتمادساز می تواند رفع موانع صدور ویزا برای ایرانیان، ارائه معافیت هایی برای فروش نفت ایران، رفع انسداد منابع ایران در بانک های آسیایی و چراغ سبز به صندوق بین المللی پول برای پرداخت وام پنج میلیارد دلاری ایران برای مبارزه با کووید19 باشد.
بازگشت سریع به برجام، خالی از ریسک نیست. دولت بایدن احتمالا با مخالفت شدید کنگره روبرو خواهد شد بویژه اگر ایران، سریعا گام های متقابل را بر ندارد. با اینحال، سقوط کامل توافق هسته ای، خطر بزرگتر یک بحران تمام عیار در خاورمیانه را به همراه داد. اگر دیپلماسی از روی میز کنار رود، ایران و آمریکا به آسانی به جنگی کشیده می شوند که هیچ یک از دو طرف، خواهان آن نیست.

>>> این مطالب را هم بخوانید:
ثانیه‌های حساسی که بی‌نتیجه سپری می‌شود؛ هدف بایدن از وقت‌کشی چیست؟
بهترین راهی که شرایط را به سود ایران تغییر می‌دهد
امکان بازگشت پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت وجود دارد؟

312 310