انرژی، مزیت نسبی یا گلوگاه رشد اقتصادی-راهبرد معاصر

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ همواره گفته شده یکی از مزیت‌های اقتصاد ایران دسترسی به منابع فراوان و ارزان قیمت و از جمله آن‌ها دسترسی به انرژی فراوان و ارزان قیمت است. در دنیای امروز که شرکت‌ها با رقابت شدید از سوی رقبا روبرو هستند، داشتن چنین مزیت‌هایی نقش ویژه‌ای در موفقیت شرکت‌ها به طور خاص و کشورها به طور عام دارد. به عنوان مثال، در دهه‌های گذشته یکی از مزیت‌های اقتصاد چین دسترسی به نیروی کار فراوان و ارزان‌ قیمت عنوان می‌شده است که سبب شده بود قیمت تمام شده بسیاری از محصولات صنعتی تولیدی در این کشور پایین‌تر از رقبا باشد و همین شرایط سبب شد که اقتصاد چین برای چند دهه رکوردهای بالای رشد اقتصادی را تجربه کند، هر چند در شرایط فعلی اقتصاد چین مزیت‌های رقابتی بسیار سطح بالاتری را کسب کرده است.

اگر الگوهای گذشته در خصوص سیاست انرژی کشور تغییر نکند، رشد اقتصادی کشور کاهش خواهد یافت

دسترسی به منابع انرژی ارزان‌قیمت و فراوان با توجه به اینکه ایران در رده‌های بالای ذخایر نفت و گاز جهان است، امری قابل انتظار و اصولا گزاره‌ای نادرست نبوده است. با این حال در چند سال اخیر به نظر می‌رسد که شرایط در حال تغییر در جهتی عکس است. قطع برق صنایع عمدتا در تابستان و قطع گاز آن‌ها در زمستان عملا به معنای تغییر شرایط از دسترسی به منابع فراوان انرژی به دسترسی محدود است. درواقع اگرچه قیمت‌های مصوب انرژی برای صنایع کشور پایین‌تر از متوسط‌های جهانی است، اما وقتی دسترسی به انرژی محدود می‌شود، هزینه فرصت انرژی برای صنایع کشور بسیار بالاتر از نرخ‌های مصوب در دفاتر حسابداری صنایع خواهد بود.

به بیان دیگر، برای صنایع کشور گزینه دسترسی به جریان امن و مستمر انرژی با قیمت‌هایی بالاتر نسبت به دسترسی محدود و نامستمر به منابع انرژی ارجحیت دارد. این شرایط به معنای افزایش هزینه فرصت هر واحد انرژی است که صنایع به آن دسترسی دارند.

در شرایط فعلی دو سوال مهم پیش می‌آید که آیا انرژی هنوز هم برای صنایع کشور مزیت نسبی مهمی محسوب می‌شود یا اینکه در شرایط فعلی عدم دسترسی مستمر و امن به آن به گلوگاهی برای کسب و کارها و به طور کلی اقتصاد کشور تبدیل شده است؟ سوال دوم این است که اگر وضعیت تغییر کرده، راهبرد مناسب برای صنایع کشور چیست؟

در خصوص سوال اول باید گفت که قیمت‌گذاری نامناسب انرژی، و شرایط تحریمی سبب شده است که زیرساخت‌های انرژی کشور به روزرسانی نشوند و توان تولید آن‌ها پاسخ‌گوی رشد سریع مصرف نباشند. از سوی دیگر، قیمت‌گذاری غیراقتصادی انرژی (به هر دلیلی که انجام شده است) سبب شده است مصرف انرژی رشدی بسیار سریع داشته باشد و در واقع الگوی مصرفی که هم در بخش خانگی و هم در بخش‌های تجاری، صنعتی و کشاورزی شکل گرفته است، با شرایط محدود فعلی سازگار نباشد. بنابراین، باید پذیرفت که انرژی در الگوی گذشته آن دیگر مزیت نسبی اقتصاد ایران نیست، هر چند همچنان صنعت انرژی اصلی‌ترین مزیت اقتصاد ایران است.

 یکی دیگر از پایه‌های راهبرد جدید برای اقتصاد ایران در زمینه انرژی، حرکت به سمت متنوع سازی منابع انرژی از جمله بهره‌برداری از مزیت بسیار ویژه جغرافیای ایران در زمینه انرژی‌های خورشیدی است

به بیان دیگر، اگر الگوهای گذشته در خصوص سیاست انرژی کشور تغییر نکند، رشد اقتصادی کشور کاهش خواهد یافت، چون دسترسی کافی به منابع انرژی وجود نخواهد داشت، اما اگر الگوی جدیدی از سیاست‌گذاری در خصوص انرژی و همچنین سیاست صنعتی اتخاذ شود، انرژی همچنان مهمترین مزیت نسبی اقتصاد ایران خواهد بود. اینجا است که سوال دوم نیز نمایان می‌شود، راهبرد مناسب برای کشور در شرایط جدید چیست؟

به نظر می‌رسد که راهبرد مناسب برای اقتصاد ایران به صورت کلی حرکت به سمت افزایش بهره‌وری انرژی چه در بخش خانگی، صنعتی، تجاری و کشاورزی است. حتی با رفع مشکلات مرتبط با انرژی در خصوص صنایع کشور، به نظر منطقی نیست که این میزان ناکارایی در مصرف انرژی در صنایع کشور همچنان رواج داشته باشد. از سوی دیگر، روند جهانی نیز به سمت صنایع کم مصرف و دوست‌دار محیط زیست است که در حال تبدیل شدن به یکی از الزامات رقابت در بازار جهانی است.

 یکی دیگر از پایه‌های راهبرد جدید برای اقتصاد ایران در زمینه انرژی، حرکت به سمت متنوع سازی منابع انرژی از جمله بهره‌برداری از مزیت بسیار ویژه جغرافیای ایران در زمینه انرژی‌های خورشیدی است که خود می‌تواند به یکی از پایه‌های جدید رشد اقتصادی ایران باشد. علاوه بر این، اقدامات اساسی دیگری نیز به صورت مکمل حتما باید در دستور کار اقتصاد ایران قرار بگیرند، از جمله هدایت پس‌اندازهای مردم به سمت نوسازی صنعت انرژی کشور، اعم از تولید و توزیع انرژی، اصلاح قیمت‌های انرژی و سرمایه‌گذاری در منابع جدید انرژی است. در مجموع شرایط گذشته قابل تداوم نیست و شاید همین شرایط بتواند عامل و انگیزه حرکت به سمت و سوی صحیح و تبدیل تهدید‌ها به فرصت‌ها است.