امپراطوری ساسانی؛ میراثدار شکوه هخامنشیان

امپراتوری ساسانی، آخرین سلسله ایران باستان است که با پیروزی اردشیر بابکان به اردوان پنجم ساسانی، در سال ۲۲۴ یا ۲۲۶ میلادی بنیان گذاشته شد. اردشیر بابکان حکومت ساسانی را تاسیس کرد و شاپور ساسانی با رشادت‌های خود، آن را به اوج شکوفایی رساند. بعدها با روی کار آمدن دیگر شاهان سلسله ساسانی این حکومت رو به ضعف گرایید و سرانجام در دوره یزدگرد سوم ساسانی، با حمله اعراب به ایران، حکومت ایرانی ساسانی تسلیم شد.

آنچه باید درباره سلسله ساسانی بدانید:

مختصری از تاریخ سلسله ساسانی

ساسانیان از سرزمین پارس برخاستند و با پیروزی بر حکومت ملوک‌الطوایفی اشکانی، یک سلسله ملی و متکی بر دو پایه وحدت و تمرکز دین و دولت را ایجاد کردند. ساسانیان خود را وارث دودمان هخامنشی می‌دانستند و در اوج فرمانروایی خود، با ثبات و اقتدار در سه جبهه خارجی شرق با کوشانیان، غرب با روم و شمال با ارمنستان، برتری امپراتوری را نشان دادند. ساسانیان در درون قلمرو خود با تلاش علیه استقرار مجدد ملوک‌الطوایفی و بحران‌های سیاسی داخلی، یکپارچگی ایران را دوام بخشیدند.

چگونگی تشکیل سلسله ساسانی با افسانه در هم تنیده شده است. طبق روایات، ساسان جد اردشیر، مقام بالایی در معبد اناهید استخر داشت. او با دختر یکی از امرای محلی ازدواج کرد و بر قدرت خود افزود و با انجام یک کودتا، زمام امور را به دست گرفت. بعد از او بابک به‌جای ساسان نشست و بر قدرت خود در پارس افزود. بابک دو پسر به نام‌های شاپور و اردشیر داشت که شاپور در حادثه‌ای از بین رفت و نوبت جانشینی به اردشیر رسید. اردشیر به‌جای پدر حاکم پارس شد و در سه نبرد پی‌درپی، اردوان پنجم اشکانی را شکست داد و به‌جای او نشست. اتحادیه‌ای که به‌وسیله خسرو اول، شاه ارمنستان با یاری سکاها، کوشانیان و کمک رومی‌ها برپا شد، از نابودی حکومت اشکانی جلوگیری نکرد و فرمانروایی ایران دوباره به دست قوم پارس افتاد و ساسانیان خود را جانشین بلامنازع هخامنشیان معرفی کردند.

اردشیر با تاسیس سلسله ساسانی، خود را جانشین بلامنازع هخامنشیان دانست

اردشیر با تثبیت قدرت، شهرهای نصیبین و حران را از دست نیروهای روم درآورد. او ارتشی منظم تشکیل داد و به‌وسیله آن پایه‌های امپراتوری خود را تثبیت و اهداف خود را یکی پس از دیگری دنبال کرد و سپس با انتخاب پسرش شاپور به جانشینی، از سیاست کناره گرفت.

_{منبع عکس: نامشخص}

شاپور اول ساسانی به‌جای پدر نشست. در دوره شاهی اردشیر، حملات خارجی، ایران را تهدید می‌کرد. کوشانیان که قدرت قابل توجهی در شرق داشتند از یک سو و ارمنستان و روم از سوی دیگر، تهدیداتی جدی علیه دولت ساسانی محسوب می‌شدند. شاپور ابتدا توجه خود را به‌سمت کوشانیان مبذول کرد و به قلمرو آن‌ها حمله کرد. شاپور با یک لشکرکشی مفصل موفق شد بساط دولت کوشانیان را برچیند و سپس به سراغ غرب رفت.

با قتل گردیانوس، امپراتوری روم، شانس بزرگی برای شاپور اول ایجاد شد. او توانست از دوره فترت بعد از قتل امپراتوری روم، استفاده کند و بین‌النهرین و ارمنستان را از رومی‌ها باز پس بگیرد. شاپور بعد از گذشت پانزده سال دوباره با رومی‌ها درگیر شد و توانست موفقیتی چشمگیر را به دست بیاورد. تسخیر شهرهای انطاکیه و سوریه و اسارت والرین، امپراطور روم، به‌همراه ۷۰ هزار سرباز رومی در نزدیکی الرها، حاصل نبردی بود که شرح آن در نقش برجسته بیشاپور آمده است.

شاپور اول در درگیری با روم، روم را شکست داد و والریانوس را به زانو درآورد

بعد از شاپور اول، پسران او هرمزد اول و بهرام اول حکومتی کوتاه مدت را دست گرفتند؛ اما اطلاعات چندانی درباره زندگی و فعالیت‌های آن‌ها در دست نیست. بهرام دوم در جنگ با روم شکست خورد و ارمنستان و بین‌النهرین را دوباره به رومی‌ها واگذار کرد. بهرام سوم نیز چند ماه حکومت کرد و به دست نرسی از بین رفت. نرسی در جنگ با روم شکست خورد و بخشی از ارمنستان را از دست داد. بعد از این، تا ۴۰ سال بین ایران و ارمنستان، جنگی رخ نداد. بعد از نرسی، هرمز دوم شاه شد؛ اما خیلی زود درگذشت و حکومت به شاپور دوم ساسانی رسید.

_{منبع عکس: نامشخص}

شاپور دوم ساسانی از سال ۳۷۹-۳۰۹به مدت ۷۰ سال، بر امپراتوری ساسانی تکیه زد. او در ابتدا بساط کوشانیان را برچید و سپس بلخ را ضمیمه ایران کرد. شاپور دوم نبردی را با روم آغاز کرد و در آن، یولیانوس، امپراطور روم، را شکست داد. ارمنستان نیز در این دوره، مجددا به دست ایران افتاد. در دوره شاپور دوم ساسانی ایران به اوج اقتدار خود رسید و با مرگ شاپور، ایران به‌مدت یک قرن در دست پادشاهانی بی‌لیاقت افتاد که به‌تدریج حکومت قدرتمندی که شاپور ساخته بود را به سوی ضعف و انحطاط پیش راندند.

از تحولات مهم دوره یزدگرد اول، اعطای آزادی دینی به مسیحیان بود؛ اما نفوذ روزافزون روحانیون زردشتی به این آزادی‌ها خاتمه داد. یزدگرد اول با تهدیدات دولت هیاطله خیونی که جایگزین کوشانیان در شرق بودند روبه رو بود. بعد از یزدگرد اول نزاع بر سر جانشینی او بین پسران وی ایجاد شد. سرانجام بهرام پنجم با حمایت امیر عرب حیره واقع در غرب فرات، به حکومت رسید.

بهرام پنجم ساسانی، با حمایت اعراب به پادشاهی رسید

بهرام پنجم به‌دلیل ویژگی‌های اخلاقی خود در میان مردم، محبوب بود. او به شکار، موسیقی و شعر توجهی خاص داشت. یزدگرد دوم در آغاز به مسیحیان توجه داشت، اما نفوذ روحانیون نظر او را تغییر داد. شورش ارمنستان بار دیگر اوضاع حکومت یزدگرد را دچار وخامت کرد؛ اما او به آرام کردن این سرزمین توفیق یافت. پیروز از ۵۵۹-۴۸۴ میلادی بعد از یزدگرد، به حکومت رسید و با مشکلات بسیاری مواجه شد. خشک‌سالی و قحطی پیاپی و اخذ مالیات از دشواریهای عمده دوره او بود. اختلافات مذهبی مسیحیان، یهودیان و زرتشتیان را به جان هم انداخت. علاوه بر این، شکست پیروز در جنگ با هیاطله و اسارت او به وخامت اوضاع افزود.

بعد از پیروز، نزاع بر سر حکومت او در گرفت و بلاش به قدرت رسید؛ اما خیلی زود جایش را به قباد داد. مشکلات اقتصادی، ویژگی سلطنت قباد بود. قحطی، پرداخت باج به هیاطله و دریافت مالیات‌های سنگین، تاثیری نامطلوب بر حکومت قباد گذاشت. اختلافات طبقاتی که در این دوره ایجاد شد، سبب به وجود آمدن نهضت برابری خواهی مزدک شد. مزدک خواهان تقسیم ثروت شد و قباد به آیین او گروید؛ اما خیلی زود زندانی شد. قباد از زندان گریخت و به هیاطله پناه برد و از آنجا با لشکری به ایران تاخت و حکومت خود را بازپس گرفت.

_{منبع عکس:wikipedia}

بعد از قباد، خسرو اول، انوشیروان به تخت سلطنت ساسانیان تکیه زد. او اصلاحات قباد را پی گرفت و به جلب حمایت طبقات جامعه پرداخت. اصلاحات خسرو اول در زمینه استرداد اراضی غصب شده به صاحبان آن‌ها به‌وسیله مزدکیان، بازسازی روستاها، جاده‌ها، پل‌ها، قنا‌ت‌ها و تصویب قوانین تازه در اصلاح امور مالی و تحول در نظام ساختار ارتش، روح تازه‌ای به کالبد امپراتوری داد. خسرو انوشیروان در سال ۵۴۰ پیش از میلاد به سوریه حمله کرد و انطاکیه را به تصرف خود درآورد و سپس اهالی آن شهر را به تیسفون کوچانید.

خسرو انوشیروان، به دادگر و نیکخواه شهرت داشت

انوشیروان با قدرت تازه‌ای که داشت از پرداخت خراج به هیاطله سر باز زد. از سوی دیگر رومی‌ها که از توسعه امپراتوری ایران وحشت کرده بودند، اتحادیه‌ای علیه دولت ساسانی تشکیل دادند؛ اما بدون نتیجه، به مذاکرات صلح، تن دادند. خسرو انوشیروان بعد از ۵۰ سال سلطنت بر ایران، درگذشت، او را روشنگر، نیکخواه و دادگر لقب داده‌اند.

_{منبع عکس:wikipedia}

هرمزد چهارم، شاهی مدبر و کاردان بود و سیاست پدر خود را دنبال می‌کرد، اما به‌دلیل قدرت روحانیون زرتشتی به رعایای مسیحی اتکا کرد و همین امر، وضعیت او را با مشکل روبه‌رو کرد. هرمزد در برابر رومی‌ها تاب نیاورد و یکی از سرداران بزرگ ایرانی بهرام چوبین با هونها مقابله کرد و به پیروزی رسید، اما در برابر روم شکست خورد و مورد بی‌مهری هرمزد قرار گرفت. شاهزادگان ساسانی هرمزد را به قتل رساندند و پسرش خسرو دوم را به‌جای او نشاندند.

خسرو پرویز، علارغم اینکه فردی خوش‌گذران بود؛ اما تلاش‌های زیادی برای پیروزی در جنگها داشت

خسرو دوم ساسانی (خسرو پرویز) شاهی بدخو، بدبین و حریص بود. او با وجود ضعف شخصیت و اخلاق برای مدتی به پیروزی‌های نظامی دست پیدا کرد. خسرو پرویزدر مقابله با روم، ارمنستان را پس گرفت و سپس الرها را فتح کرد. او بعد از یک سال، سوریه، انطاکیه، بیت‌المقدس و دمشق را تسخیر کرد. با فتح اسکندریه و مصر، محدوده متصرفات امپراتوری به وسعتی بیشتر از دوره هخامنشی رسید. در این زمان، هرقل در روم به قدرت رسید و به مقابله با خسرو پرویز پرداخت. او توانست در برابر خسرو پرویز به پیروزی برسد. در این زمان، خسرو به دست اطرافیانش کشته شد و سرزمین ایران با مشکلات و فشارهای مالی زیادی دست به گریبان شد.

_{منبع عکس: ناشناس}

با وجود دلاوری‌های خسرو دوم؛ اما او شخصیتی عیاش و اسراف‌کار داشت و همین امر سبب شد که حکومت ساسانی رو به ضعف و افول برود. بعد از مرگ خسرو پرویز، ده پادشاه به تخت سلطنت نشستند که آخرین آن‌ها یزدگرد سوم بود. یزدگرد سوم در برابر حملات عرب‌ها شکست خورد و ایران را به آن‌ها واگذار کرد. رستم فرخزاد با وجود رشادت‌های زیاد، در قادسیه شکست خورد و جان باخت. یزدگرد نیروهایش را آرایش داد و در نهاوند با اعراب درگیر شد؛ اما این بار نیز شکست خورد و با خانواده خود به مشرق گریخت و سرانجام در حوالی مرو کشته شد. امپراتوری ساسانی در سال ۶۵۱ میلادی، سقوط کرد.

پادشاهان معروف ساسانی

سلسله پادشاهان ساسانی از سال ۶۵۱ تا ۲۲۴ میلادی حکومت کردند. در طول این مدت، پادشاهان زیادی بر سر کار آمدند؛ اما معروفترین آن‌ها اردشیر بابکان موسس سلسله ساسانی، شاپور اول ساسانی، شاپور دوم، خسرو انوشیروان و خسرو پرویز بودند.

اردشیر بابکان

اردشیر بابکان موسس سلسله ساسانی در سال ۲۲۴ میلادی با شکست اردوان پنجم اشکانی، سلسله ساسانیان را بنیاد نهاد. او در طول مدت حکومت خود، تلاش کرد تا شهرهای مختلف را که در دوره ضعف اشکانیان، اعلام استقلال کرده بودند را یک به یک تسخیر و ضمیمه حکومت ساسانیان کند. اردشیر ساسانی در سال ۲۲۸ میلادی با حمله روم به این کشور مواجه شد و به‌راحتی آن را شکست داد. او بعد از آن به ارمنستان لشکرکشی کرد و آن را ضمیمه قدرت خود کرد.

اردشیر بابکان پایه حکومت خود را در تمرکز دینی و سیاسی گذاشت

اردشیر در دوره پادشاهی خود، دین زرتشت را آیین رسمی ایران معرفی کرد و پیروی از ادیان دیگر را ممنوع دانست. در دوره او اوستا به زبان پهلوی نوشته شد و نام آن را زند گذاشتند و شرحی نیز بر آن نوشتند که به نام پازند شهرت یافت.

اردشیر برای به دست آوردن قدرت، به مشروعیت نیاز داشت. او این مشروعیت را بر دو پایه استوار کرد. ابتدا فره ایزدی و تعلق به خاندان سلطنتی هخامنشی و دیگری، ایجاد زمینه مذهبی برای جلب نظر مردم و روحانیت آن زمان. به این ترتیب، او تمرکز سیاسی و دینی را دو اصل حاکمیت خود دانست.

_{منبع عکس:wikipedia}

شاپور اول ساسانی

شاپور اول ساسانی، اولین شاه از دودمان ساسانیان بود که بعد از مرگ اردشیر، در سال ۲۴۰ میلادی به پادشاهی رسید. او در زمانی که نائب‌السلطنه بود، نبردهای زیادی علیه اشکانیان انجام داد. بعد از مرگ اردشیر، شاپور به قدرت رسید. در دوره شاپور، مانی ظهور کرد. شاپور به‌دلیل تسامح مذهبی که داشت، ابتدا از او حمایت کرد و از آموزه‌های او برای ایجاد وحدت در حکومت، بهره برد. شاپور به‌اندازه پدرش اقتدار نداشت و اداره کشور را به یک روحانی به نام کرتیر سپرد و کرتیر، قوانین مذهبی برای اداره دولت ساسانی تصویب کرده بود.

مانی در دوره شاپور اول ساسانی، ظهور کرد

شاپور ساسانی در دوره سلطنت خود، سه بار با رومیان جنگید. او دو جنگ را با رومیان پشت سر گذاشت و سرانجام موفق شد روم را شکست دهد. از پیامدهای این جنگ، به دست آوردن سرزمین ارمنستان بود که سبب تحمیل شکستی بزرگ به رومیان شد. شاپور همچنین موفق به شکست والریانوس در سال ۲۵۴ میلادی شد. در این دوره از جنگها، گردیانوس امپراطور روم، جان خود را از دست داد.

شاپور در ضرب سکه از شیوه پدری خود استفاده کرد و سکه‌های خود را طبق عناوین عصر پدرش ضرب کرد. شاپور در زمان حکمرانی، رفتاری مناسب با ادیان داشت. او با مسیحیان، زرتشتیان و یهودیان، رفتاری یکسان داشت و به آن‌ها احترام می‌گذاشت. شاپور شهرهای زیادی را بنا کرد که بیشاپور مهم‌ترین آنهاست. گندی‌شاپور که از شهرها و مراکز علمی و پزشکی این دوره است، در زمان شاپور بنا شد. شاپور ساسانی شهرها را بازسازی کرد. یکی از این شهرها پیروز شاپور، محل نگهداری تجهیزات نظامی بود.

_{منبع عکس: نامشخص}

شاپور دوم ساسانی

شاپور دوم ساسانی که به ذوالاکتاف نیز شهرت داشت، از سال ۳۷۹ تا ۳۰۹ میلادی پادشاهی کرد. شاپور بعد از نرسی به تخت نشست و مدت ۷۰ سال بر ایران سلطنت کرد. او در زمان سلطنت خود، اعرابی را که به بخش‌های جنوبی ایران می‌تاختند، تنبیه کرد و امنیت را به مرزهای جنوب ایران بازگرداند. پادشاهی شاپور دوم، دوره طلایی حکومت ساسانی بود. شاپور دوم در زمینه سیاست مذهبی سختگیر بود. در زمان فرمانروایی شاپور دوم، اوستا تکمیل شد و دین زرتشتی در صدر قرار گرفت. در این دوره مسیحیان مورد آزاد و اذیت قرار گرفتند. شاپور هنگام مرگ، دولت پرقدرتی را به جانشینانش تحویل داد. کتیبه‌های او در بیشاپور و طاق بستان به یادگار مانده که نشان‌دهنده اقتدار او است.

خسرو اول انوشیروان

خسرو اول، انوشیروان، سومین فرزند قباد بود. او بیست و دومین شاه ساسانی بود. انوشیروان به‌معنای روح و روان جاوید است. با آغاز حکمرانی خسرو انوشیروان، شورش‌های داخلی نیز شدت گرفت؛ اما انوشیروان توانست آن‌ها را کنترل کند. در این دوره، روابط ایران و روم گاهی تیره و گاهی در صلح بود. خسرو انوشیروان با تصرف انطاکیه، شهری جدید ساخت و برخی از مردم را به این شهر کوچاند و برای آن‌ها آزادی برقرار کرد. او پس از دوستی با خاقان ترک، هپتالیان را از بین برد و قلمرو آن‌ها را بین ایران و ترکان تقسیم کرد. انوشیروان با رومیان در ارمنستان درگیر شد و صلحی ۵۰ ساله را بین ایران و روم ایجاد کرد و روم متعهد شد به ایران غرمت بپردازد.

خسرو انوشیروان شاهی عادل بود و اصلاحات اجتماعی زیادی در جهت ایجاد عدالت در جامعه ساسانی، انجام داد

خسرو انوشیروان، در امور نظامی و مالی، اصلاحاتی انجام داد. او کشور را چهار قسمت کرد و هر قسمت از آن را یک اسپهبد، اداره کرد. اصلاحات مالیاتی که از دوره شاهان پیشین، معمول شده بود در دوره خسور انوشیروان، تکمیل شد. او در اصلاحات جدیدی که انجام داد، مقیاس زمین‌ها را اندازه گرفت و افرادی که زیر ۲۰ یا بالای ۵۰ سال داشتند را از مالیات معاف کرد.

خسرو به فلسفه علاقه داشت و آثار فلاسفه یونان و روم را مطالعه می‌کرد و به‌دنبال پیاده کردن نظریه «شاه فیلسوف افلاطونی» بود. اندرزهای خسرو انوشیروان به پسرش در مجموعه‌ای با عنوان اندرزنامه «خسرو کواتان» جمع‌آوری شده است. در دوره سلطنت خسرو انوشیروان، بین ایران و یونان، ارتباط فرهنگی شکل گرفت. طاق کسری و بیمارستان جندی شاپور از بناهایی هستند که به دستور خسرو انوشیروان ساخته شدند.

_{منبع عکس:wikipedia}

خسرو پرویز

خسرو پرویز شاه ساسانی، فرزند هرمزد چهارم بود. او در اوج اختلافات درباریان و فرماندهان نظامی، به قدرت رسید. پایان پادشاهی هرمزد چهارم، بهرام چوبین که یکی از سرداران او بود، مورد اهانت شاه قرار گرفت و علیه او، شورید و به پایتخت لشکرکشی کرد. خسرو که پسر هرمزد و ولیعهد او بود، به جنگ بهرام چوبین شتافت؛ اما حریف او نشد و به امپراتوری بیزانس پناهنده شد. بهرام در حدود یک سال حکومت کرد و خسرو پرویز با کمک نیروهای بیزانس، او را شکست داد. بهرام گریخت؛ اما به دست خسرو پرویز به قتل رسید.

خسروپرویز به خونخواهی امپراطور روم، به این کشور لشکرکشی کرد و پیروز شد

روابط ایران و بیزانس به‌دلیل حمایت خسرو پرویز، گرم و صمیمی بود؛ اما با از بین رفتن موریکیوس، روابط ایران و روم تیره شد و خسرو به خونخواهی موریکیوس، به بیزانس حمله کرد و دو سردار معروفش شهربراز و شاهین توانستند ارمنستان، آسیای صغیر، روم، سوریه، مصر و فلسطین، حبشه و لیبی را به تصرف خود دربیاورند. خسرو پرویز دلاوریهای زیادی از خود نشان داد؛ اما شخصیت عیاشی داشت و همین امر سبب شد که حکومتش به‌سمت زوال برود.

اوج قدرت سیاسی ساسانیان

سلسله ساسانی دوره‌های فراز و نشیب زیادی را به خود دید و در دوره شاهان مشهور خود، دارای اقتدار سیاسی بود؛ اما اوج قدرت سیاسی ساسانیان، در دوره شاپور دوم ساسانی بوده است.

_{منبع عکس: نامشخص}

فرهنگ و اعتقادات ساسانیان

فرهنگ ساسانیان برگرفته از فرهنگ هخامنشیان بود و آن‌ها خود را میراث‌دار هخامنشیان می‌دانستند. پایه‌های دولت ساسانی بر اساس دین زرتشت بنا شد، بر این اساس، در این دوره، تمرکز و در هم تنیدگی دین و دولت کاملا مشخص است. اگرچه در دوره‌هایی نیز تسامح مذهبی برقرار بود و کسانی چون مانی و مزدک در همین سلسله ظهور کردند، اما در دوره‌هایی مانند دوره شاپور، حضور کرتیر، موبد موبدان بزرگ، در کنار هفت پادشاه قدرتمند ساسانی، نشان‌دهنده این است که در این دوره‌ها، دین زرتشتی به‌عنوان تنها دین رسمی کشور مطرح بود.

ساسانیان خط و زبان مخصوص به خود را داشتند و این را می‌توان در کتیبه‌های این دوره به وضوح مشاهده کرد. خط و زبان پهلوی ساسانی در این دوره برای امور اداری به کار گرفته شد و در کتیبه‌ها نیز از خط و زبان پهلوی استفاده می‌شد.

جامعه دوره ساسانی، به چهار طبقه، تقسیم‌ شده بود

جامعه ساسانی یک جامعه طبقاتی بود که طبقات آن به چهار دسته تقسیم می‌شدند. این طبقات شامل روحانیون، جنگاوران، کشاورزان و پیشه‌وران بودند. در این دوره افراد در هر طبقه که جای می‌گرفتند و با هر توانایی که داشتند، قادر نبودند از یک طبقه به طبقه دیگر بروند. 

از دوره ساسانی، آثار تاریخی زیادی برجای مانده که نشان‌دهنده معماری و هنر این دوره است. از این دوره سکه‌های زیادی برجای مانده که تحقیق روی آن‌ها اقتصاد و هنر این دوره را نمودار می‌کند. هنر و معماری ساسانی بر اساس تفکر مذهبی بنیاد گذاشته شده است. در معماری و هنر دوره ساسانی، اثراتی از معماری دوره‌های هخامنشی و اشکانی نیز به چشم می‌خورد. طاق‌های نیم‌دایره‌ای و گچ‌بری‌هایی که در معماری این دوره به کار رفته است، نمونه‌هایی از هنر و معماری این دوره هستند. شاید کعبه زرتشت مهم‌ترین اثر تاریخی و معماری این دوره باشد.

_{منبع عکس: نامشخص}

آثار تاریخی به‌جای مانده از سلسله ساسانی

از دوره ساسانی آثار تاریخی بسیاری برجای مانده است که شامل بناهای تاریخی و مذهبی، کاخ‌ها، معابد، آتشکده‌ها، کتیبه‌ها، نقوش برجسته و مقبره‌های شاهان ساسانی می‌شود.

کاخ اردشیر در فیروزآباد

کاخ اردشیر را اردشیر بابکان در دوره ساسانی، ساخته است. این کاخ از تالارهای تو در تو تشکیل شده و با گذشت حدود ۲۰۰۰ سال از ساخت آن، هنوز گچ‌بری‌های بالای دیوار داخلی آن، باقی مانده است. در سمت شرق کاخ، ساختمان‌های گنبدی شکلی قرار دارند که فیل پوش شده‌اند. بخشی از سقف گنبدها نیز در یک دایره با قطر یک متر، باز است. ضلع شمالی کاخ، چشمه‌ای گوارا دارد و رودی نیز از کنار دیوار شرقی کاخ عبور می‌کند که زمینه ساز آبادی شهر شده است. آتشدانی بالای کاخ قرار دارد که برای برگزاری آیین‌های دینی کاربرد دارد.

• آدرس: استان فارس، جاده شیراز به فیروزآباد، کاخ اردشیر (مشاهده نقشه)

_{منبع عکس: نامشخص}

کاخ سروستان

کاخ سروستان در ۹ کیلومتری شهرستان سروستان قرار دارد. این کاخ در حدود ۲۵ هکتار، مساحت به خود اختصاص داده و بنای آن از سنگ و گچ است. ایوان این کاخ ۱۳ متر طول و ۱۸ متر عرض دارد و سقف آن گنبدی شکل است. کاخ سروستان از کاخ فیروزآباد کوچک‌تر است و طاق‌های آن با آجر زده شده‌اند. این بنا یکی از کاخ‌های باشکوه ساسانی است و یک ایوان و گنبد در مرکز و حیاط آن قرار دارد. گنبدهای این بنا فیل پوش شده هستند و برای تقویت آن‌ها از گوشواره استفاده شده است.

در این کاخ از ستون‌ها برای حفاظت سقف استفاده شده و تپه‌ها و ناهمواریهای آن‌ها نیز نشان می‌دهد که در گذشته در این مکان، ساختمان‌هایی وجود داشته است. معماری کاخ سروستان نشان‌دهنده جذابیت معماری عهد ساسانی است. برخی از پژوهشگران، بر طبق مختصات بنا، آن را متعلق به دوره پایانی حکومت ساسانی می‌دانند.

• آدرس: استان فارس، جاده خاوران،۹ کیلومتری جنوب شرق سروستان،مجاور کوه نظرآباد، کاخ سروستان (مشاهده نقشه)

_{منبع عکس: نامشخص}

معبد آناهیتای بیشاپور

پرستشگاه آناهیتا در بیشاپور از آثار بازمانده از دوره ساسانی در شهرستان کازرون است. این بنا در کنار کاخ شاپور ساسانی واقع شده و ظاهر آن، مکعبی شکل است. هر یک از اضلاع معبد، ۱۴ متر است و بنای آن از سنگ‌های تراشیده، ساخته شده است. این بنا به سبک معماری دوره هخامنشی ساخته شده و در آن، سنگ‌ها با بست‌های آهنی به هم وصل شده‌اند. پرستشگاه آناهیتا ۶ متر از سطح زمین، پایین‌تر است و پله‌هایی از کاخ به آن، وصلند.

• آدرس: استان فارس، کازرون، شهر باستانی بیشاپور، معبد آناهیتا (مشاهده نقشه)

_{منبع عکس: ناشناس}

کعبه زرتشت

کعبه زرتشت، بنایی چهارگوش است که در محوطه نقش رستم در مرودشت فارس قرار دارد. این بنا رو‌به‌روی آرامگاه داریوش دوم قرار دارد و به‌شکل مکعب مستطیل ساخته شده است. جنس مصالح بنا از سنگ آهک بوده و بلندی آن‌ها در حدود ۱۲ متر است. در ورودی بنا، پله‌هایی سنگی قرار دارد که به داخل اتاقک می‌روند. سنگ‌های به کار رفته در بنا، به‌شکل مکعب مستطیل هستند و در ساخت آن‌ها نشانی از ملاط، دیده نمی‌شود.

روی دیوارهای کعبه زرتشت، کتیبه‌هایی از کرتیر، نگاشته شده است

در مورد کاربرد کعبه زرتشت، نظرات مختلفی داده شده است. برخی آن را یک آتشکده و محل عبادت و روشن کردن آتش مقدس می‌دانند و برخی دیگر آتشکده بودن بنا را رد می‌کنند و آن را به‌دلیل شباهتی که به آرامگاه کوروش دارد، آرامگاه یکی از شاهان دانسته‌اند. روی این بنا، کتیبه‌هایی نگاشته شده که مربوط به کرتیر، موبدان موبد دوره ساسانیان است.

• آدرس: استان فارس، مرودشت، نقش رستم، رو‌به‌روی مقبره داریوش دوم هخامنشی (مشاهده نقشه)

_{منبع عکس: نامشخص}

قصر شیرین

قصر شیرین یکی از شهرهایی است که در دوره ساسانی ساخته شد. این شهر زیبا که امروز در استان کرمانشاه واقع شده است، در دوره ساسانی به دست خسروپرویز بنا شد. خسرو پرویز در این شهر، باغی با قصرهایی زیبا ساخت و به‌دلیل آب و هوای خوب این شهر، آن را تفریحگاه تابستانی خود قرار داد. کاخ‌ها و تفریحگاه‌های شاهی قصر شیرین بعد از حمله اعراب، ویران شدند.

_{منبع عکس: wikipedia}

ایوان کرخه

ایوان کرخه از بناهای دوره ساسانی است که در زمان شاپور دوم ساسانی ساخته شد. این بنا در ۲۰ کیلومتری شمال غرب شوش است. از این بنا مقدار کمی باقی مانده، که از روی آن، مشخص می‌شود که این ساختمان طولی به‌اندازه ۴۶ متر و عرض ۵/۱۴ داشته است. آنچه از ایوان کرخه باقی مانده، نشان می‌دهد که این ایوان، تالار باشکوهی داشته که از هر طرف آن، یک درب داشت و جریان آب کرخه از کنار آن عبور می‌کرد.

• آدرس: استان خوزستان، شوش، جاده دهلران، ایوان کرخه (مشاهده نقشه)

_{منبع عکس: نامشخص}

طاق کسری

طاق کسری یا ایوان مدائن، یکی از مهم‌ترین آثار دوره ساسانی است که در تیسفون قرار دارد. کاخ تیسفون در دوره ساسانی، محلی برای بارعام شاه و برگزاری جشن‌ها و دیدارهای مهم سیاسی بود. ایوان این طاق در حدود ۲۵ متر طول دارد و بلندی آن در حدود ۳۰ متر است. این کاخ در زمان حمله اعراب، غارت و مدتی از آن به‌عنوان مسجد استفاده شد، سپس بلااستفاده ماند و بعد از مدتی متروک شد. گفته شده که منصور عباسی تلاش زیادی برای نابودی آن انجام داد و وقتی دید نابودی کاخ، خرج زیادی برای او دارد، از ادامه کار با او منصرف شد.

• آدرس: عراق، ۳۵ کیلومتری بغداد، مدائن،طاق کسری (مشاهده نقشه)

_{منبع عکس: نامشخص}

کتیبه‌های دوره ساسانی

• از دوره ساسانی کتیبه‌های زیادی برجای مانده که به مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم.
• کتیبه اردشیر بابکان و اورمزد به سه زبان پهلوی، یونانی و پارتی در نقش رستم است.
• کتیبه ابنون در ۱۰ کیلومتری شرق برم دلک که اکنون در باغ نارنجستان شیراز قرار دارد.
• کتیبه شاپور در حاجی‌آباد که در نزدیکی نقش رستم واقع شده و به زبان پهلوی و پارتی نگاشته شده است.
• کتیبه شاپور در تنگ براق که در ۱۰۰ کیلومتری شمال غرب حاجی‌آباد واقع شده است.
• کتیبه شاپور در کعبه زرتشت که به سه زبان پهلوی، یونانی و پارتی روی اضلاع کعبه زرتشت نگاشته شده است.
• کتیبه کرتیر در نقش رجب، کعبه زرتشت، سرمشهد و نقش رستم از دیگر کتیبه‌های مهم در این زمینه است.

_{کتیبه کرتیر در نقش رجب استان فارس/منبع عکس:wikipedia}

نقش برجسته‌های دوره ساسانی

نقش‌برجسته‌های زیادی از دوره ساسانی برجای مانده که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:

• نقش برجسته اردشیر اول در فیروزآباد فارس که موضوع آن تاج‌گذاری اردشیر اول است.
• نقش برجسته اردشیر اول در نقش رستم و نقش رجب که موضوع آن‌ها، مراسم تاج‌گذاری اردشیر است.
• نقش برجسته شاپور اول ساسانی در بیشاپور و نقش رستم که موضوع آن پیروزی شاپور اول بر والرین است.
• حدود ۹ نقش برجسته از بهرام دوم ساسانی با موضوعات مختلف در در نقش رستم، برم دلک و بیشاپور قرار دارد.
• نقش برجسته‌های شاپور دوم در نقش رستم و بیشاپور که موضوع آن‌ها متنوع است.

_{نقش برجسته تاج‌گذاری اردشیر در فیروزآباد فارس/ منبع عکس: wikipedia}

سلسله ساسانی یکی از مهم‌ترین و تاثیرگذارترین سلسله‌های آریایی قبل از اسلام بودند. این سلسله در حدود ۲۲۰ سال بر ایران حکمرانی کرد و در همین دوره توانست جغرافیای ایران را وسعت بسیار ببخشد. برخی پادشاهان این سلسله از توانایی و اقتدار بسیار زیادی برخوردار بودند که شرح آن‌ها در این مقاله آمده است. شما هم نظر خود را درباره سلسله ساسانی با کاربران کجاور به اشتراک بگذارید.