الاهرام: رهبران عرب تجربه تلخ عراق را که به دست شیعیان افتاد، نمی‌خواهند؛ برای جلوگیری از نفوذ ایران و ترکیه مجبور به پذیرش احمد الشرع شدند

به گزارش هوشمند نیوز،  محمد عزالعرب، رئیس بخش مطالعات عربی و منطقه ای مرکز مطالعات سیاسی و راهبردی الاهرام در یادداشتی به استقبال کشورهای عربی از احمدالشرع رئیس جمهور موقت سوریه پرداخت و نوشت: سوریه این روزها شاهد استقبال روز افزون کشورهای عربی از مقامات جدید این کشور است. سفر هیئت های دیپلماتیک و پارلمانی کشورهای عربی (اردن، لبنان، قطر، عربستان، بحرین، لیبی و دیگر کشورها)، سفر هیئت های امنیتی و اطلاعاتی کشورهای عربی در چند مدت گذشته و تماس های تلفنی وزرای خارجه کشورهای عربی (مصر، امارات و عمان) با همتای سوری خود اسعد الشیبانی مصداق این استقبال روز افزون است. این رویداد را با توجه به عوامل متعدد می توان تفسیر کرد.

تغییر موازنه قدرت در داخل به نفع کسانی که جدید روی کار آمده اند، نگرانی از تجزیه سوریه به چند کشور کوچک، تلاش برای جلوگیری از تکرار تجربه عراق پس از سال 2003، مقابله با سیطره قدرت های مشخص منطقه ای بر سوریه، آماده شدن برای مرحله بازسازی سوریه و مقابله با تهدیدهای امنیتی فرامرزی به خصوص تروریسم و کپتاگون از جمله این عوامل است.

چند شاهد مثال وجود دارد که افزایش استقبال کشورهای عربی از دولت جدید سوریه را تایید می کند. این شواهد به این شرح است:

1- سفر مقامات رسمی:

هیئت دولتی قطر به ریاست محمد بن عبدالعزیز الخلیفی وزیر مشاور وزارت خارجه قطر روز 23 دسامبر سال 2024 به دمشق سفر و با احمد الشرع رئیس اداره سیاسی و نظامی سوریه گفتگو کرد. او از شیخ تمیم بن حمد امیر قطر دعوت کرد به سوریه سفر کند و تاکید کرد کشورش در آینده همکاری راهبردی گسترده را با قطر آغاز خواهد کرد. به گفته او هیئت قطری برای آغاز سرمایه گذاری های گسترده در سوریه در زمینه های انرژی، بنادر و فرودگاه ها اعلام آمادگی کرد. این، نخستین سفر هیئت بلندپایه قطر به دمشق پس از 13 سال قطع ارتباط با نظام پیشین حاکم بر این کشور بود.
ایمن الصفدی وزیر خارجه اردن هم روز 25 دسامبر سال 2024 با احمد الشرع رئیس دولت جدید سوریه در دمشق گفتگو کرد. او بر حمایت از روند انتقالی در سوریه و تدوین قانون اساسی جدید این کشور تاکید کرد.
جاسم البدیوی دبیرکل شورای همکاری خلیج {فارس} و عبدالله الیحیا وزیر خارجه کویت 30 دسامبر سال 2024 وارد دمشق شدند. این، نخستین سفر آنان پس از سقوط نظام بشار اسد بود. این هیئت با الشرع و اسعد الشیبانی وزیر خارجه دولت انتقالی سوریه دیدارهایی داشتند و خواستار برداشته شدن تحریم ها و حمایت از سوریه شدند.

2- دیدارهای امنیتی:

ماهیت امنیتی و اطلاعاتی هیئت هایی که اخیرا وارد دمشق شده اند، قابل توجه بود. در نخستین سفر هیئت بلندپایه از دولت های خارجی از زمان سقوط نظام اسد، هیئت مشترک ترکیه و قطر وارد سوریه شد. وزارت رسانه سوریه روز 12 دسامبر گذشته در پیامی در ایکس نوشت هیئت مشترک ترکیه و قطر متشکل از هاکان فیدان وزیر خارجه ترکیه، ابراهیم کالین رئیس سازمان اطلاعات ترکیه و خلفان الکعبی رئیس سازمان امنیت قطر به همراه یک تیم جامع از مشاوران وارد دمشق شد.

هیئت بحرینی به ریاست احمد بن عبدالعزیز آل خلیفه رئیس سازمان امنیت راهبردی این کشور روز 28 دسامبر گذشته وارد دمشق شد و با الشرع دیدار کرد. در این دیدار دو طرف مسائل مورد توجه دو کشور را بررسی کردند. از سوی دیگر آل خلیفه بار دیگر حمایت بحرین را از روند جامع انتقالی به گونه ای که در جهت تلاش ها برای تقویت آشتی ملی، بهبود اقتصادی و حمایت بشردوستانه از مردم سوریه باشد، اعلام کرد.
باسم العوادی سخنگوی دولت عراق روز 26 دسامبر گذشته اعلام کرد هیئتی عراقی به ریاست حمید الشطری رئیس سازمان اطلاعات این کشور با مقامات دولت جدید سوریه در دمشق دیدار کرده است تا تحولات این کشور را بررسی کند. پیش نیازهای امنیت و ثبات در مرزهای میان  دو کشور، در صدر گفتگوهای دو طرف بوده است.
هیئتی از لیبی نیز متشکل از ابراهیم الدبیبه مشاور مسائل امنیتی دولت وحدت ملی، محمود حمزه مدیر سازمان اطلاعات نظامی و ولید اللافی وزیر مشاور ارتباطات و مسائل سیاسی به دمشق سفر کرد.

3- تماس های تلفنی:

بدر عبدالعاطی وزیر خارجه مصر روز 31 دسامبر با اسعد الشیبانی همتای سوری خود تلفنی گفتگو کرد. در این گفتگو وزیر خارجه مصر بر حمایت کامل از مردم سوریه و آرمان های قانونی آنان تاکید کرد و از همه طرف های سوریه خواست در این مرحله منفعت ملی را در اولویت قرار دهند و از ثبات سوریه حمایت کنند.
بدر بن حمد البوسعیدی وزیر خارجه عمان هم روز اول ژانویه سال 2025 اولین تماس تلفنی خود را با الشیبانی برقرار کرد. البوسعیدی بر موضع تغییرناپذیر و حمایت عمان از احترام گذاشتن به اراده مردم سوریه و حفظ
حاکمیت و تمامیت ارضی این کشور تاکید کرد. او همچنین بر عمیق بودن روابط تاریخی و قوی میان دو ملت عمان و سوریه، ادامه همکاری دو کشور و حمایت از تلاش ها برای تحقق توسعه و ثبات در سوریه و منطقه تاکید کرد.
پیشتر و در روز 23 دسامبر گذشته نیز شیخ عبدالله بن زاید وزیر خارجه امارات و همتای سوری او تلفنی گفتگو کردند. در این گفتگو دو طرف بر اهمیت حفظ وحدت، امنیت و حاکمیت سوریه و حمایت از همه تلاش ها در جهت رسیدن به مرحله جامع انتقالی به گونه ای که آرمان های مردم سوریه را در بهره مندی از امنیت، توسعه و زندگی شرافتمندانه محقق کند، تاکید کردند.

عزالعرب در ادامه تحلیل خود با تاکید براینکه مجموعه ای از عوامل سبب شد استقبال کشورهای عربی از دولت جدید سوریه افزایش یابد. مهمترین آن ها را به این شرح برشمرد:

1- تغییر موازنه های قدرت در داخل سوریه:

ائتلاف گروه های مسلح توانست کنترل شهرهای محوری مانند ادلب، حلب، حمص، حماه و دمشق را در دست بگیرد و نظام اسد را فقط در 11 روز سرنگون کند. به عبارت دیگر طبق برآوردهای بنیاد جنگ آمریکا کنترل دو سوم خاک سوریه را در دست گرفت. تغییر موازنه های قدرت در داخل سوریه به نفع کسانی که جدید روی کار آمدند، خط مشی عملگرایانه اکثر کشورهای عربی را همراه داشت. البته این خط مشی به کشورهای عربی محدود نمی شود بلکه شامل کشورهای غربی نیز می شود زیرا هیئت هایی از آمریکا، انگلیس، فرانسه، آلمان و سازمان ملل به دمشق سفر و کانال های ارتباطی با دولت جدید سوریه ایجاد کردند.

2- نگرانی از تجزیه سوریه به چند کشور کوچک:

یکی از عوامل استقبال کشورهای عربی از دولت جدید سوریه -براساس آنچه که در بیانیه های وزارت خارجه این کشورها ذکر شده است- حمایت از ثبات و روند گذار سیاسی در سوریه در مرحله پس از اسد است. به رغم ارتباطات قبلی ائتلاف گروه های مسلح سوریه به خصوص هیئت تحریر الشام (جبهه النصره سابق) با سازمان های تروریستی و گروه های تندرو، تهدید ناشی از آنان را پس از رسیدن به قدرت می توان کم رنگ کرد زیرا آنان به دنبال به رسمیت شناختن مشروعیتی هستند که پس از مقابله با نظام اسد به دست آورده اند. طبق تصور تعدادی از کشورهای عربی، خطر ناشی از این گروه ها کمتر از خطر تجزیه احتمالی این کشور در آینده براساس بدبینانه ترین سناریوی احتمالی است. شاید این موضوع مهمترین علت استقبال کشورهای همسایه سوریه از دولت جدید این کشور است.

3- تلاش برای تکرار نشدن تجربه عراقِ پس از سال 2003:

کشورهای عربی تلاش می کنند نگذارند تجربه قبلی شان پس از اشغالگری آمریکا در عراق در ماه مارس سال 2003 تکرار شود. این کشورها از ارتباط گرفتن با حاکمان عراق که پس از سرنگونی نظام صدام حسین یکی پس از دیگری روی کار آمدند، اجتناب کردند. همین مسئله باعث شد ایران خلا پیش آمده را در سطوح مختلف سیاسی، امنیتی، اطلاعاتی، اقتصادی و فرهنگی پر کند. کشورهای عربی طبق درسی که از تجربه قبلی خود گرفته اند، تلاش می کنند چارچوب های ارتباط با مقامات دولت جدید سوریه را محکوم کنند. مهمترین گامی که هفت کشور عربی در این زمینه برداشتند، این بود که پس از سقوط نظام اسد سفارت خود را در دمشق باز نگه داشتند.

4- مقابله با سیطره قدرت های منطقه ای مشخص بر سوریه:

این مورد به وضوح درباره ترکیه صدق می کند. ترکیه با توجه به مخالفت خود با نظام اسد و حمایت بی وقفه از برخی گروه های مسلح تلاش می کند خلا ناشی از پایان نفوذ ایران و روسیه را پر کند. آنکارا سال هاست که به نحو عملگرایانه با هیئت تحریرالشام درگیر بوده است. این کشور روابطی برقرار کرده است که هم اکنون می تواند به آن کمک کند مقامات جدید دمشق را به هر سمت که بخواهد سوق دهد. همچنین سقوط نظام اسد می تواند راه را برای بازکشت تعداد زیادی از پناهندگان سوری که در ترکیه زندگی می کنند، باز کند. البته روابط به این جا ختم نمی شود. ابراهیم کالین رئیس سازمان اطلاعات ترکیه چهار روز پس از سقوط نظام بشار اسد یعنی روز دوازدهم دسامبر گذشته به طور علنی به دمشق سفر و سفارت این کشور را در دمشق بازگشایی کرد.

5- آماده شدن برای مرحله بازسازی سوریه:

کشورهای عربی منتظر روز بعد هستند تا برای بازسازی مناطق و شهرک های ویران شده سوریه ایفای نقش کنند به ویژه این که بخش پیمانکاری و ساخت و ساز یکی از ابزارهای اصلی سیاست خارجی تعداد زیادی از کشورهای عربی است. به عبارت دیگر، تعدادی از کشورهای عربی تلاش می کنند به جای کشمکش و ویرانگری، روی رقابت در زمینه ساخت و ساز و بازسازی سرمایه گذاری کنند. احتمالا این تلاش از سوی قطر آشکار است. قطر به عنوان یک کشور عربی که بیشترین ارتباط را با هیئت تحریرالشام دارد، ید طولایی در فعل و انفعالات در سوریه پس از سقوط اسد دارد. دوحه مرحله انتقادات منطقه ای و بین المللی را با حمایت و تامین مالی این هیئت سپری کرد. پیش بینی می شود شرکت های ترکیه در بازسازی این کشور ایفای نقش کنند. ایمن الصفدی وزیر خارجه اردن هم روز 22 دسامبر گذشته تاکید کرد اردن در عملیات بازسازی به مردم سوریه کمک خواهد کرد.

6- مقابله با تهدیدهای امنیتی فرامرزی:

یکی از عواملی که کشورهای عربی را به استقبال از دولت جدید سوریه ترغیب کرده، مقابله با تروریسم به خصوص تشکیلات داعش است. این تشکیلات تلاش می کند بار دیگر در داخل خاک سوریه یا مرزهای مشترک عراق و سوریه مستقر شود. در این میان عناصری از داعش در زندان های نیروهای سوریه دموکراتیک «قسد» مستقر هستند و این نگرانی وجود دارد که گروه های افراطی آنان را آزاد کنند. با این که دولت جدید سوریه تعلق خاطر یا ارتباطاتی با گروه های افراطی دارد، به محض به قدرت رسیدن احتمالا تلاش می کند همانند حکومت نوظهور نه یک گروه مسلح یا سازمان تروریستی ظاهر شود تا با مقاومت قدرت های جهانی و منطقه ای مواجه نشود. علاوه بر این، تفاهم میان کشورهای عربی و دولت جدید سوریه برای نابود کردن تجارت کپتاگون یکی از عوامل اصلی استقبال از دولت جدید سوریه است. به عبارت دیگر نیاز کشورهای عربی به طور کلی و اردن به طور خاص به منهدم کردن شبکه های قاچاق سلاح و مواد مخدر باعث شده است فورا راه های همکاری با دولت جدید سوریه و پیشگیری از پیامدهای احتمالی آن را بررسی کنند.
خلاصه این که بر کشورهای عربی به خصوص کشورهای همسایه سوریه یک رویکرد سیاسی و امنیتی برای استقبال فوری یا تدریجی از دولت جدید سوریه وجود دارد. همچنین از این دولت جدید یک درخواست شده است و ان تقویت روابط چندوجهی با سوریه است زیرا حمایت از بازسازی، برداشته شدن تحریم های اقتصادی، بهبود اوضاع معیشتی، به حرکت درآوردن چرخه اقتصادی، سروسامان دادن به امور کشور و بازگشت پناهندگان را تضمین می کند.

منبع: مرکز مطالعات سیاسی و راهبردی الاهرام

* ترجمه: منصوره کاظمینی

315 315