افتتاح رصدخانه ملی ایران با تلسکوپ ساخت داخل

امروز دوشنبه، ۷ تیرماه ۱۴۰۰، رئیس‌ جمهوری به‌صورت مجازی و هم‌زمان با آغاز فرایند راه‌اندازی تلسکوپ این مرکز، رصدخانه ملی ایران را افتتاح کرد. رصدخانه ملی ایران پس از ۶ سال مطالعه افتتاح می‌شود؛ البته به‌گفته رئیس پژوهشگاه دانش‌های بنیادین، اجرای این طرح بزرگ ۲۵ سال طول کشید و ۷۰ درصد این طرح و پروژه در دولت دوازدهم انجام گرفت. محل استقرار رصدخانه که از میان ۸۰ منطقه انتخاب شده، قله گرگش در حوالی شهر کاموی کاشان است که ارتفاع تقریبی ۳۶۰۰ متر از سطح دریا دارد. گفته می‌شود این رصدخانه به‌دلیل مکان نجومی مناسب خود می‌تواند پل ارتباطی بین جزایر قناری، چین و هند با کشور ایران به وجود آورد.

رصدخانه ملی ایران جزو پنج سایت نخستین جهان از نظر بزرگی آینه و کیفیت عکس قرار می‌گیرد. به‌ گفته معاون علمی و فناوری رئیس‌ جمهور، در حال حاضر هشت رصدخانه در نیم‌کره شمالی زمین وجود دارد که ۶ عدد از آن‌ها در کلاس چهارمتری هستند.

به‌علاوه، تمام اجزا و تجهیزات تلسکوپی که امروز در رصدخانه نصب می‌شود، ساخت داخل است و ایران را تبدیل به یکی از ۱۰ کشور دارای این تجهیزات می‌کند. این تلسکوپ در پژوهشگاه دانش‌های بنیادی و با حمایت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و سازمان برنامه و بودجه ساخته شد.

ذکر این نکته لازم است که تلسکوپ امروز بهره‌برداری نمی‌شود؛ بلکه با انجام شدن تمام کارهای مهندسی سازه رصدخانه، این تلسکوپ بالاخره در سایت مستقر و با انجام ارزیابی‌های دقیق در تابستان، آینه آن نصب می‌شود. رئیس رصدخانه ملی می‌گوید با افتتاح امروز، فرایند راه‌اندازی آغاز می‌شود که هدف آن رسیدن به نورگیری تلسکوپ است. به گفته حبیب خسروشاهی:

امیدواریم در پایان سال ۱۴۰۱ از تلسکوپ نصب‌شده بهره‌برداری علمی کنیم.

وزن این تلسکوپ حدود ۹۰ تن است و حدود ۴۰ هزار قطعه در آن استفاده شده. قطر آینه تلسکوپ ۳٫۴ متری ۳۴۰ سانتی‌متر و از نوع کاسگرین و پایه سمتی – ارتفاعی با سازه‌ای به وزن ۹۰ تن و به ارتفاع ۱۱ متر و قطر ۶٫۵ متر است. وزن آینه اصلی تلسکوپ ۴ تن و ضخامت آن ۱۸ سانتی‌متر است. گنبد تلسکوپ ۲۴ متر ارتفاع و ۱۶ متر قطر و بخش چرخان آن ۲۵۰ تن وزن دارد. تلسکوپ همچنین مجهز به اپتیک فعال است. خسروشاهی پیش‌تر در گفت‌وگو با ایرنا گفته بود:

شیشه آینه‌های تلسکوپ آینه اصلی روی ۶۰ عملگر محوری معلق و توسط ۳۰ عملگر جانبی حمایت می‌شود و با یک آینه دیگر به همان دقت سطح و در فاصله چهارم‌تری در بالای آن، آینه ثانویه  که به‌واسطه یک عملگر ۶ محوره مهار شده است با دقت یک میکرون هم‌محور شود. شیشه آینه‌های تلسکوپ رصدخانه ملی از جنس سرامیکی ویژه ساخته شده‌اند که در مقایسه با شیشه‌های متعارف، ۱۰۰ برابر نسبت به تغییر دما یعنی انبساط و انقباض گرمایی مقاوم‌تر است و تولید آن‌ها در فرایند حرارتی با طی زمان بیش از یک سال انجام می‌شود، شیشه آینه‌های تلسکوپ رصدخانه ملی تولید شرکت شوت آلمان است، شیشه‌ها برای تبدیل به آینه‌ با آلومینیوم خالص و در خلأ لایه نشانی می‌شوند. مجموعه آینه‌ها و عملگرها روی یک سازه مکانیکی ۹۰ تنی مستقر شده‌اند، سازه مکانیکی باید در حضور جریان باد ۱۲ متر بر ثانیه بیرون از گنبد با دقت ۰٫۲ ثانیه قوسی حرکت کند و سیستم بازخورد آن باید بتواند به تمام اختلال‌های ناشی از باد، تغییر دما، جهت‌گیری تلسکوپ و انحراف آینه‌ها از محور اپتیکی غلبه کند، فرایند کنترل تلسکوپ با این دقت توسط تیم کنترل رصدخانه ملی ایران به اجرا در می‌آید.