از «تکیه شاهزاده خانم صفوی» چه می‌دانید؟

به گزارش ایسنا، منابع و کتاب‌های تاریخ روند شکل‌گیری و گسترش تکیه‌های تهران را بیشتر به دوران قاجار نسبت می‌دهند، اما به نظر می‌رسد قدمت نخستین تکیه در تهران به دوران صفویان می‌رسد. در آن دوره تهران روستای کوچکی در شمال ری بود و از زمان شاه طهماسب صفوی به سمت شهری شدن پیش رفت.

شاه طهاسب صفوی برای زیارت، زیاد به ری سفر می‌کرد و به دلیل رفت‌وآمدهای زیادی که به تهران داشت، دورتادور آن را حصار، برج و بارو کشید. با کشیدن حصار، تهران به شهری کوچک و در آن دوره امن، تبدیل شد. خواهر شاه طهماسب در آن زمان مدرسه، حمام و تکیه در اطراف «چال‌میدان» که بیشتر تهرانی‌ها در اطراف آن محله زندگی می‌کردند، ساخت و از همان زمان، گذری در محله چال‌میدان شگل گرفت که تا سال‌های زیادی تهرانی‌های اصیل به آن «گذر خانوم» می‌گفتند. مدرسه، حمام و تکیه آن محله نیز به همین نام معروف بود.  

از تکیه «خانوم»، معماری، مراسم و آیین‌هایی که در آن برگزار می‌شد، اطلاعات زیادی در منابع تاریخی وجود ندارد و در انگشت شمار منابع تاریخی به وجود این تکیه در زمانی که حصار تهران کشیده شد، اشاره‌ای شده است. روایت است این تکیه در اطراف بازارچه «نایب‌السلطنه» در خیابان پانزده خرداد کنونی واقع شده بود.  

در کتاب «تاریخ تهران» به نوشته حجت حسینی بلاغی نیز آمده است: «اولین بنایی که پس از تکمیل بنای باروی شاه طهماسب در تهران ایجاد شده است تکیه، مدرسه و حمام خانم است که برحسب امر خواهر شاه طهماسب بنا شده است. از این آثار، فقط تکیه و حمام باقی است، اما مدرسه خانم در حمله افغان‌ها به تهران خراب شد. بعد صاحب دیوان در جای آن حسینیه‌ای بنا کرد که اکنون مدرسه‌ای معروف به فرهنگ در همان محل است.  موقوفات مربوط به این تکیه عبارت است از سه باب دکان، مسجد، گذر و حمام خانم و تکیه به مساحت ۳۰۰ متر در بخش ۹ عولاجان (اودلاجان).»

در منابع تاریخی جدیدتری آمده است: حمام خانوم بعدها تخریب شده و امروز حمام «قبله» در چهارراه سیروس را به عنوان حمام خانوم می‌شناسند.  

احمد مسجدجامعی ـ عضو سابق شورای شهر ـ در یکی از تهرانگردی‌هایش درباره تکیه خانم، گفته بود: «از زمان صفویان کارکرد تکیه‌ها در ایران دگرگون شد و به مکانی برای سوگواری اهل بیت (ع) به‌ویژه در ماه محرم تبدیل شد. قبل از این، تکایا مکانی برای آداب و عبادات صوفیان بود. از آنچه در منابع ذکر شده به نظر می‌رسد قدیمی‌ترین تکیه تهران «تکیه خانم» یا «تکیه خانوم» نام داشت.  

اطلاعات چندانی از این تکیه در دست نیست؛ این‌که چرا خواهر شاه برای تهران تکیه ساخت، اما مسجد نساخت، جای بحث فراوان دارد و این‌که در فرهنگ و حکومت مردسالار آن روز ایران، زنی عهده‌دار تأمین چنین مرکزی شده نیز درخور تأمل است. به هر حال نخستین تکیه تهران را که در منابع تاریخی بدان اشاره شده می‌توان به دوره صفوی نسبت داد.»

انتهای پیام