احیای یک هویت؛ حمام تاریخی رهنان

این حمام که سال ۱۳۴۷ و با شماره ثبت ۸۲۵ در فهرست میراث ایرانی به ثبت رسیده است با مساحت ۱۴۸ متر در غرب اصفهان و محله رهنان قرار دارد و بنیان‌گذار آن آقا محمدخان رنانی از والیان دوره زندیه بوده است. تعداد ۱۶ ستون سنگی در سربینه حمام بزرگ، ۴ ستون سنگی در گرمخانه حمام بزرگ، ۴ ستون سنگی در گرمخانه حمام کوچک و ۶ ستون سنگی در سربینه حمام کوچک و جمعاً ۲۸ ستون سنگی در بنای این ساختمان به‌کار رفته است.

از ویژگی‌های دیگر این بنای تاریخی، قرار داشتن ۴ سکوی رختکن در قسمت سربینه حمام بزرگ است که هر سکوی آن در گذشته مربوط به یک محله از ۴ محله رهنان بوده است و از اهالی هر محله یک استاد حمامی (سر حمومی) مسئول رسیدگی به امور جاری مراجعین در حمام بود. علت این شیوه طراحی نیز به دلیل وجود اختلاف‌های اهالی محل‌های مختلف با یکدیگر بوده که آقا محمدخان با این شیوه، سعی در ایجاد صلح و صفا بین اهالی این محله‌ها داشته که ظاهراً موفق هم بوده است. از دیگر نکات قابل‌ ارائه درباره این حمام، گچ‌بری‌های آهکی بینه بزرگ با نقوش اسلیمی و همچنین ر قرار داشتن آن در کنار مسجد جامع یا ذوقبلتین و بازارچه است.

حمام رهنان در آذرماه سال ۱۳۹۹ توسط اداره مشارکت‌ها و سرمایه‌گذاری شهرداری اصفهان به بخش خصوصی واگذار شد و احسان شریف‌زاده از روستای اسفرجان از توابع شهرستان شهرضا، به‌عنوان سرمایه‌گذار پروژه مرمت و احیای این حمام انتخاب شد. او از طریق آگهی مزایده حمام رهنان برنده مزایده شده و از سال ۹۹ به‌عنوان سرمایه‌گذار با شهرداری اصفهان وارد شراکت شد. شریف‌زاده در گفت‌وگویی با ایسنا به ارائه توضیحاتی درباره پروژه مرمت و احیای حمام تاریخی رهنان، میزان سرمایه‌گذاری و مشکلات این پروژه و کاربری تعیین‌شده برای آن پرداخت.

شریف‌زاده در پاسخ به اینکه چرا حمام تاریخی رهنان را به‌عنوان یک مکان برای سرمایه‌گذاری انتخاب کرده است، گفت: حمام رهنان ازلحاظ جغرافیایی فاصله مناسبی با اماکن تاریخی مهم شهر اصفهان دارد، به‌عنوان‌مثال تا منارجنبان کمتر از ۲ کیلومتر و تا میدان نقش‌جهان ۶ کیلومتر فاصله دارد؛ درواقع ما می‌توانیم با یک برنامه‌ریزی، محور گردشگری را برای نیم روزِ یک گردشگر غیربومی داشته باشیم، ازلحاظ ویژگی‌های خاص و منحصربه‌فرد این بنا نیز با یک جستجوی ساده متوجه اهمیت آن خواهیم شد. اما در سال ۱۳۹۵ زمانی که قسمت سربینه حمام بزرگ به موزه تبدیل شده بود و از طرفی دفتر تخصصی آئین شهرداری نیز در موزه مستقر بود به منظور مذاکره‌ یک کار پژوهشی به دفتر حمام رفتم؛ البته پیش از آن حمام‌هایی را در استانبول و بیروت دیده بودم که نامشان حمام بود، ولی اعمال اصطلاحاً یداوی در آن‌ها به‌عنوان خدمات به مشتری ارائه می‌شد. آن روز در حمام رهنان توضیحی توسط کارمندان آن زمانِ موزه درباره این بنا ارائه شد و البته بازدیدی هم از قسمت گرمخانه و حمام‌زنانه صورت گرفت، ولی این حمام به علت عدم بودجه مرمتی رهاشده بود و من به این فکر افتادم که حمام رهنان را از شهرداری به‌عنوان مالکِ آن اجاره کنم تا بعد از مرمت به‌عنوان همان کاربری اصیل و هویتی خودش استفاده شود.

او همچنین درباه علل طولانی شدن اولین بازدید خود ازحمام رهنان یعنی سال ۹۵ و انعقاد قرارداد در ۴ سال بعد از آن، توضیح داد: در مرحله اول با تغییر اعضای شورای اسلامی شهر اصفهان و طبیعتاً جابه‌جایی‌های گسترده مدیران شهری مواجه شدیم، از طرفی برگزاری مزایده به مصوبات شورای شهر و شورای معاونین نیاز داشت و آماده‌سازی قرارداد نیز طبیعتاً پروسه زمان‌بری داشت مانند تشخیص اهلیت و بهره‌برداری و تخصص و مواردی ازاین‌دست که باعث شد از پیشنهاد تا قرارداد، یک پروژه مفصل باشد.

سرمایه‌گذار پروژه مرمت و احیای حمام تاریخی رهنان درخصوص میزان سرمایه‌گذاری و مدت قرارداد و نوع بهره‌برداری نیز بیان کرد: روزی که توافق شد پیش‌بینی ما برای ارزش سرمایه‌گذاری، مبلغ ۲۳ میلیارد ریال و مدت‌زمان قرارداد نیز ۱۰۸ ماه و نوع بهره‌برداری نیز خدماتی، پذیرایی و گردشگری بود که از این مدت ۱۸ ماه برای مرمت و احیاء و تجهیز و ۹۰ ماه به‌منظور بهره‌برداری در نظر گرفته‌ شد.

او در توضیحِ اینکه قاعدتاً بر اساس زمان‌بندیِ این قرارداد، حمام تاکنون باید به بهره‌برداری می‌رسید ولی هنوز پروژه مرمت در حال اجرا است، گفت: اواخر دی‌ماه ۱۳۹۹ بنای حمام به ما تحویل داده شد و طبق قرارداد، کلیه عملیات مرمتی باید زیر نظر اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان انجام می‌شد، با توجه به این‌که گرمابه رهنان ثبت ملی بود طرح و نوع کاربریِ موردنظرِ ما باید به تأیید وزارتخانه می‌رسید که با توجه به این‌که طرح‌های دیگری نیز در نوبت تأیید بودند و در ایام همه‌گیری ویروس کرونا به سر می‌بردیم، لذا در تاریخ ۴ بهمن‌ماه ۱۴۰۰ تأییدیه طرح ما از طریق وزارتخانه به اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان ابلاغ‌شد و تا قبل از این تاریخ از فاصله خرداد ۱۴۰۰ تا بهمن‌ماه همان سال به‌صورت موردی و دستور کار، فعالیت مختصری صورت می‌گرفت.

شریف زاده ادامه داد: مسئله دیگری که ما طی این مدت با آن مواجه بودیم کارهای غیراصولیِ انجام شده طی مرمت‌های قبلی بود و عملاً تا زمانی هم که ما مشغول به کار نشده بودیم این ایرادات را نمی‌توانستیم تشخیص دهیم؛ مثلاً در گفت‌وگوهایی که قبل از قرارداد با مدیران شهرداری انجام داده بودیم گفته‌ شده بود که بام حمام به‌تازگی مرمت‌ شده و به انجام عملیات نیاز ندارد، ظاهر بنا هم همین مطلب را تأیید می‌کرد، ولی زمانی که حمام به ما تحویل شد در اولین باران در بهار ۱۴۰۰ متوجه شدیم که اوضاع بام در قسمت گرمخانه بزرگ و حمام‌زنانه مناسب نیست و آبریزی خطرناکی دارد، حتی در قسمت‌هایی از بام، ناودان هم به‌درستی کار نشده بود؛ بنابراین مجبور شدیم بام را هم مرمت و اصلاح کنیم و در کمال حیرت با جمع کردن سنگ‌فرش‌ها دیدیم که در ساختمانی که طاق و چشمه‌ای است و طبیعتاً انبساط و انقباض بیشتری نسبت به بام‌های مسطح دارد به‌جای استفاده از مصالح سبک، در مرمت قبلی از سیمان و ایزوگام استفاده کردند و روی آن‌ها سنگ‌فرش سنتی انجام دادند که این کار زمان و هزینه پیش‌بینی‌نشده‌ای را به ما تحمیل کرد؛ یا در برخی از سازه‌های نورگیرهای حمام به علت عدم تخصص در ساخت، سازه‌هایی نصب‌شده که هم ازنظر ساختار و فیزیک مشکل دارد و هم وزن زیادی را به بنا وارد می‌کند که این موارد هم اصلاح‌شده و در دست اصلاح است.

او بیان کرد: اگر بخواهم به مهم‌ترین عناوین کارهای پیش‌بینی‌نشده‌ای اشاره کنم که بعد از تحویل گرفتن حمام در آن انجام دادیم باید به طور فهرست‌وار به «احیای دیواره‌های چاه»، «احیای طویله گاو که کلاً آن را ناپدید کرده بودند»، «اصلاح گربه‌روها و کل سطح زیرین حمام که به شکل عجیبی تخلیه‌شده بود»، «تخریب و اصلاح هشتی ورودی حمام‌زنانه»، «مقاوم‌سازی سقف و ستون‌های اصلی خزینه‌ها»، «مقاوم‌سازی دیواره‌های اصلی حمام در سمت تون حمام»، «تراشیدن گچ‌های دیوارهای حمام در بخش گرمخانه بزرگ و زنانه که در بعضی از قسمت‌ها تا ۳۵ سانتی‌متر همام ضخامت داشت» و بسیاری موارد دیگر اشاره کنم.

این سرمایه‌گذار با اشاره به تأثیر شرایط اقتصادیِ  بر وضعیت سرمایه‌گذاری خود، توضیح داد: تا این لحظه میزان پیشرفت فیزیکی پروژه ۶۵ تا ۷۰ درصد است و کل هزینه‌ی ما تا مرحله بهره‌برداری حدود ۱۴۵ میلیارد ریال خواهدبود، یعنی نسبت به آنچه در برآورد اولیه بود ۷ برابر افزایش سرمایه داشتیم که بابت این افزایش، تغییری در قرارداد ما ایجاد نشده است.

شریف‌زاده اضافه کرد: متأسفانه طی این مدت حتی یک‌بار هم این سؤال مطرح نشده که شما دارید چقدر هزینه می‌کنید؟ و تنها از ما مطالبه سرعت در کار و راه‌اندازی مجموعه را دارند و هرچند وقت یک‌بار تشریف می‌آورند و بازدید می‌کنند و نه‌تنها خسته نباشید نمی‌گویند، بلکه فقط به صدور اخطار و فسخ قرارداد تهدید می‌کنند؛ درصورتی‌که آنچه درحال حاضر در این بنا اتفاق می‌افتد یک کار ماندگار و متفاوت در سطح کشور است، چراکه ما تنها جکوزی تمام مس کشور که در تنظیم الکترودهای بدن نقش مهمی دارد، اتاق تخصصی نمک‌درمانی، اتاق تخصصی رایحه‌درمانی، اتاق تخصصی نوره درمانی، قولنج گیری، ماهیگیری و خدماتی ازاین‌دست را در این حمام پیش‌بینی می‌کنیم که برای برخی، خواص درمانی و برای برخی، ویژگی تفریح و پیشگیری از درمان را خواهد داشت.

او سپس گفت: سؤال من از مجموعه شهرداری این است که آیا مواجهه آن‌ها درباره ردیف بودجه در یک سال نسبت به سال قبل هم همین مواجهه با سرمایه‌گذار است؟ اگر بله پس چرا هرسال سه ماه از وقت شورای شهر برای اصلاح بودجه و ردیف برای سال بعد اختصاص می‌یابد؟ و اگر جواب منفی است پس چرا فقط شعار پهن کردن فرش قرمز برای سرمایه‌گذار داده می‌شود؟

سرمایه گذار پروژه مرمت و احیای حمام تاریخی رهنان افزود: من هم طبیعتاً سرمایه مشخص و محدودی داشتم و به این کار وارد شدم، با این امید که هم یک بنای تاریخی را با کاربری مناسب در اختیار شهروندان بگذارم و هم بتوانم تعدادی را به کسب و کار مشغول کنم و طبیعتاً خودم نیز بتوانم بهره‌ای ببرم، ولی الآن هر روز ناامیدتر و خسته‌تر از قبل می‌شوم، چون تا به امروز هیچ همراهی و همدردی از مجموعه شهری ندیدم. مواجهه ما با این بنا و بناهایی ازاین‌دست مواجهه متفاوتی با بقیه بناهای عمرانی و ساختمانی است.

انتهای پیام