اجلاس همسایگان افغانستان و سیاست همسایگی ایران

پس از فرار فاجعه آمیز نیروهای آمریکا و خاتمه اشغال، افغانستان و منطقه پیرامونی آن با شرایط مبهمی نسبت به آینده تحولات این کشور و آثار بین المللی آن به ویژه برای کشورهای همسایه مواجه شد. در این مقطع اولویت مهم برای همسایگان افغانستان خطر جابجایی ناامنی و تروریسم از یک طرف و امکان ادامه پیوندهای همسایگی امن از طرف دیگر بود. توجه به ماهیت و ساختار حکومت آتی در افغانستان و چگونگی پرهیز از جنگ و تلاش برای استقرار صلح پایدار در این کشور از جمله موضوعاتی بود که همسایگان افغانستان را دعوت به همکاری می کرد. با توجه به ابعاد انسانی مساله افغانستان افکار عمومی نیز انتظارات مشخصی از نیروهای داخلی این کشور به ویژه طالبان مطرح کردند. مهمترین مطالبه تلاش برای شکل دادن به حکومتی بود که قادر به برقراری ثبات و امنیت و توسعه در افغانستان باشد. افکار عمومی همزمان نسبت به عملکرد همسایگان افغانستان در این دوره نیز انتظارت مشخصی را در نظر می گرفتند که مهم ترین آنها ضرورت اجماع در باره همکاری در قالب همسایگی برای کمک به افغانستان و مردم آن و پیشگیری از گسترش تهدید و چالش های ناشی از تحولات جاری بود. در پاسخ به این مطالبه نیز ضرورت تقویت همکاری های مربوط به افغانستان در قالب های
منطقه ای مورد تاکید همه همسایگان قرار گرفت.

با توجه به یکجانبه گرایی مستکبرانه اعمال شده از سوی آمریکا در طی بیست سال،  با سلطه طالبان بر کابل همه عناصر قدرت در افغانستان از جمله دولت، ارتش ملی، مردم و حتی نیروهای خارجی از صحنه کنار ماندند و طالبان به عنوان قدرت مسلط بر مرزها و گذرگاه های مرزی با کشورهای همسایه افغانستان به واقعیتی که ارتباط با آن ضرورت داشت تبدیل شد. خوشبختانه مهمترین محور سیاست خارجی طالبان در نخستین ماه سلطه بر افغانستان برقراری ارتباط دوستانه با کشورهای هم مرز اعلام شد. پیشگیری از پیوستن جبهه مخالفین طالبان به کشورهای همسایه افغانستان و استفاده از ظرفیت اقتصادی این کشورها برای حل مشکلات معیشتی در افغانستان دو هدف اصلی امنیتی و اقتصادی طالبان از اتخاذ چنین سیاستی بود. این رویکرد طالبان چشم انداز متفاوت و امیدوار کننده ای را درباره «ادراک سیاست خارجی» نزد طالبان ارائه کرد. طالبان با تاکید مکرر بر تامین امنیت دیپلمات ها، تامین امنیت تجار و سرمایه گذاران و تامین و تسهیل تجارت در نقاط مرزی بر تداوم روابط با همسایگان صحه گذاشت. درباره سیاست طالبان در قبال همسایگان باید به پاکستان نیز اشاره کرد. پاکستان به استناد تجارب تلخ گذشته در افغانستان در دور جدید تلاش کرد با حمایت از عادی سازی روابط طالبان با همسایگان و کشورهای خارجی فشار افکار عمومی و هزینه های خارج از توان پاکستان را کاهش دهد. به همین دلیل وزیر خارجه پاکستان در سفر دوره ای به کشورهای همسایه افغانستان در این زمینه مذاکره کرد. نشست همسایگان افغانستان به ابتکار پاکستان و حمایت چین، ایران و سایر کشورهای همسایه ابتدا در سطح نمایندگان ویژه به صورت وبیناری و سپس به صورت نشست مجازی وزرای خارجه برگزار شد. حمایت جمهوری اسلامی ایران از روند همگرایی و اجماع مواضع کشورهای همسایه افغانستان نیز به استحکام ابتکار همسایگان افغانستان مساعدت زیادی کرد. اجلاس سران شانگهای در تاریخ ۲۵ شهریور در دوشنبه پایتخت تاجیکستان فرصت مناسبی برای تقویت همکاری های منطقه ای و رسیدگی به مساله افغانستان فراهم کرد. با تاکید رئیس جمهوری اسلامی ایران بر مساله همسایگی و دیدارهای بین ایشان و سران کشورهای همسایه افغانستان از جمله نشست مشترک ایران، چین، پاکستان گام بلند دیگری در این زمینه برداشته شد. نخست وزیر پاکستان نیز در فرصت هایی که به دست آمد بر اهمیت این سیاست تاکید کرد. با توجه به نگرانی پاکستان از ورود هند به مجموعه کشورهای همسایه افغانستان، از طرح عضویت کشورهای فرعی در ابتکار خوداری کرد. این موضوع موجب شد تا این ابتکار به ۶ کشور همسایه افغانستان که منافع بلافصلی در رابطه با این کشور و مناسبات با یکدیگر دارند محدود و امکان همکاری و توافق بیشتر شود.

اکنون در دومین نشست کشورهای همسایه افغانستان که قرار است روز چهارشنبه هفته جاری در تهران برگزار شود انتظار می رود وزرای خارجه جمهوری اسلامی ایران، ترکمنستان، ازبکستان ،تاجیکستان، چین و پاکستان به علاوه روسیه که در اجلاس دوم به گروه اضافه شده، با اراده مستحکم فرصت گردهمایی را مغتنم شمرده و برای نیل به دستاوردهای ملموس چنین دیدارهای مهم آماده شوند. موفقیت در اتخاذ تصمیماتی که منجر به شکل گیری دولت فراگیر و حل مشکلات مردم افغانستان و تقویت دوستی بین کشورهای همسایه افغانستان گردد، تضمین کننده منافع و امنیت ملی همه کشورهای منطقه است و بازتاب مهمی در افکار عمومی خواهد داشت. جهان باید درک کند منطقه گرایی و سیاست همسایگی ظرفیتی سازنده و بسیار برتر از هژمونی مخرب نظامی آمریکا برای حل و فصل مشکلات دارد و اگر کشورهای منطقه دچار دسیسه ها و یکجانبه گرایی نشوند و تعامل را پیشه کنند می توانند مشکلات منطقه خود حتی اگر به بزرگی مشکل افغانستان باشد را حل و فصل کنند.

یکی از ارکان سیاست خارجی دستگاه دیپلماسی ایران بسط و توسعه ارتباطات و تعاملات با همه همسایگان در چهارچوب سیاست همسایگی نیک دولت جدید بوده و در این میان افغانستان و کمک به تحقق صلح، ثبات، امنیت و آرامش و شکوفایی اقتصادی از طریق همکاری های منطقه ای جایگاه ویژه ای دارد.   
 

*کارشناس مسائل بین الملل

۳۱۱۳۱۱