ائتلاف برای حمایت از دیپلماسی ایران در پروژه موهوم زنگزور/ واکنش رسانه‌ها و شخصیت‌های سیاسی چه بود؟

رسول سلیمی: کریدور یا دالان زنگزور در استان سیونیک ارمنستان واقع شده و مرز میان ایران و ارمنستان به شمار می‌رود. این کریدور، ایران را به اروپا وصل می‌کند. چند روزی است که رسانه‌ها از توافق تازه سران روسیه و جمهوری آذربایجان برای تعیین حدود مرز جدید به نفع باکو علی‌رغم مخالفت ارمنستان و ایران خبر می‌دهند. اما بعد از آنکه سخنگوی دولت روسیه در سخنانی خارج از عرف دیپلماتیک گفت: «دولت ایران باید با تصمیم افتتاح کریدور زنگزور موافقت کند، چندین سال است که این تصمیم به اطلاع حکومت ایران رسیده است» این تصمیم روسیه، واکنش‌های زیادی را در داخل و خارج ایران برانگیخت.

در اولین واکنش رسمی رئیس دستگاه دیپلماسی کشورمان، سیدعباس عراقچی پنج‌شنبه ۱۵ شهریور در شبکه اجتماعی ایکس سیاست ایران در عالی ترین سطح سیاسی را یادآوری کرد و نوشت: «هر تهدیدی علیه تمامیت ارضی همسایگان ما، یا ترسیم دوباره مرزها، چه در شمال باشد، چه در جنوب، چه در شرق و چه در غرب، کاملا غیرقابل‌قبول است و برای ایران خط قرمز  به شمار می‌رود» همزمان دولت ارمنستان نیز از کانال های رسمی، ضمن تایید سیاست ایران، به طور مشخص به مقامات کشورمان اعلام کرد «ما طرفدار این ایده هستیم که تمامی کنترل‌ها و نظارت‌ها تحت حاکمیت ارمنستان باشد»

چه آنکه کارشناسان روابط بین الملل  نیز در بیان دلایل عدم پذیرش این طرح از سوی ایران و ارمنستان می گویند «آذربایجان می‌تواند از جاده‌های ارمنستان استفاده کند، ولی نمی‌تواند حاکمیت ملی ارمنستان را نادیده بگیرد و یک کریدوری را در عرض ۵ کیلومتر و طول ۴۰ کیلومتر باز کند که یک دسترسی برای خودش برای رفتن به نخجوان باز کند. خب طبیعی است طرف ارمنستان این را به دو دلیل نمی‌پذیرد. یکی نقض حاکمیت ملی و دوم اینکه مرز ایران و ارمنستان را از بین می‌برد.»

این در حالی است که برخی اساتید روابط بین الملل از جمله دکتر حشمت الله فلاحت‌پیشه  مسئله زگزور را در جغرافیای مفهومی وسیعتر و در ارتباط با متغیر جنگ اوکراین و برجام ارزیابی می کنند و معتقدند «زنگزور، حمله پیش‌دستانه پوتین برای جلوگیری از احتمال شکل گیری کانال‌های ارتباطی دولت جدید ایران و آمریکا است. کاری که دو دهه پیش با حق ایران در رژیم حقوقی خزر انجام داد. او می‌داند برغم سیاست شکست خورده نگاه به شرق، پیام اصلی انتخابات، تنش زدایی با غرب و پایان وابستگی به شرق بود.» ارتباط پافشاری روسیه برای راه اندازی کریدور زنگزور با جنگ اوکراین از آنجا معنادار است که محمد مهدی مظاهری  استاد دانشگاه و رئیس موسسه فرهنگی اکو معتقد است «کشورهای غربی در قالب ناتو در حال حمایت از اوکراین هستند، روسیه ضمن بهره برداری از کمکهای ایران، تمامی تخم مرغ های خود را در سبد کشورمان نگذاشته و با بهره گیری از مؤلفه های قدرت خود، کارت های مختلفی برای مدیریت بحران اوکراین بازی می کند که برخی از آنها همچون دالان زنگزور کاملا به ضرر ایران است»

این در حالی است که مهدی سبحانی سفیر ایران در ارمنستان نیز جمعه ۱۶ شهریور در گفت‌وگویی با خبرنگاران گفت که «خواب‌ها و رویاها در رابطه با کریدور «زنگزور» هرگز محقق نخواهد شد» محسن رضایی  دبیر شورای عالی هماهنگی اقتصادی قوا هم در واکنش به این موضوع با اشاره به موارد قبلی مغایرت سیاست روسیه با منافع ملی ایران، در توئیتی نوشت «رفتار دولتمردان‌ روسیه درباره گذرگاه زنگزور و جزایر سه‌گانه ایران‌ به‌ هیچ‌ وجه قابل قبول نیست و با اظهار دوستی آنها و روابط راهبردی با ایران در تناقض آشکار است. این ابهامات را باید برطرف‌ کنند.»

واکنش ها در ایران به اینجا منتهی نشد و نمایندگان مجلس نیز بر مواضع اصولی ایران تاکید کردند. در همین حال، ابراهیم عزیزی  رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در گفت‌وگو با ایسنا، با تاکید بر اینکه کریدور زنگزور خط قرمز ایران است، اذعان کرد «ما بارها از طرق مختلف به کشورهای منطقه اعلام کرده‌ایم که این کریدور خط قرمز ایران محسوب می‌شود و هر گونه تغییر و اقدامی در آن با واکنش جدی و محکم ایران مواجه خواهد شد.» یعقوب رضازاده دیگر عضو هیات رئیسه کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نیز به ایسنا گفته «تغییر در مرزهای ژئوپولیتیک ایران به هیچ وجه قابل قبول نیست و گشایش کریدور زنگزور را محکوم می‌کنیم» در همین راستا علی نیکزاد نایب رئیس مجلس نیز با یادآوری این موضوع که «سیاست‌های راهبردی جمهوری اسلامی ایران درباره مرزها، همسایگان و کریدورها ثابت و مبتنی بر منافع ملی است» گفت «در آخرین اجلاس مجالس در باکو نیز تاکید کرده بودم، ما تغییر در مرزها را نمی‌پذیریم. توصیه‌ام به روسیه و آذربایجان، احترام به مرزهاست.»

احزاب سیاسی در ایران نیز از دیگر گروه های سیاسی بودند که مخالفت خود را با پروژه زنگزور اعلام کردند. از جمله آنها مصطفی کواکبیان دبیرکل حزب مردمسالاری، زنگزور را «پروژه خفگی ژئوپولیتیکی ایران» نامگذاری کرده و گفته «از سال ۲۰۲۰ تحت عنوان کریدور زنگزور آغاز شده است. رفقای روس هم به دشمنان ایران لبخند زدند.  دستگاه دیپلماسی مقتدرانه برخورد کند.» این موضع روسیه در برابر ایران، واکنش فعالان سیاسی را هم برانگیخته است. علی مطهری  از نمایندگان سابق مجلس و فعال سیاسی اصلاح طلب معتقد است «روسیه هیچ گاه به فکر منافع ایران نبوده خصوصاً امروز که گرفتار موضوع اوکراین است. این کریدور راه ایران به اروپا از طریق ارمنستان را مسدود می‌کند.»

واکنش ها در ایران دایره ای وسیع از جامعه ارمنی های مقیم کشورمان را نیز در بر گرفت. گقارد منصوریان نماینده مسیحیان ارمنی اصفهان و جنوب ایران گفت «دالان زنگزور، تهدیدی جدی برای امنیت ملی و تمامیت ارضی کشور عزیزمان ایران است. مرز ایران و جمهوری ارمنستان از کهن ترین مرزهای بین المللی می باشد. با مسدود شدن آن مرز خفگی ژئوپلیتیک در شمال کشورمان ایجاد می‌گردد. تغییر سیاست روسیه در این خصوص، غیرقابل قبول است.»

چه آنکه محور انتقاد دیگر نمایندگان مجلس نیز حول عدم مجوز ایران برای تغییر مرزهای جغرافیایی بود. در همین راستا سمیه رفیعی نماینده مردم تهران در مجلس نیز با یادآوری مواضع رهبر انقلاب گفت: «کریدور توهمی زنگزور موجب تشدید تنش در منطقه خواهد شد و به شدت محکوم است. جمهوری اسلامی ایران مسیر زنگزور را به ضرر ارمنستان می داند و همچنان بر این موضع خود ایستادگی دارد.» روح‌الله متفکرآزاد عضو هیات رئیسه مجلس نیز با تاکید بر سیاست قطعی جمهوری اسلامی ایران مبنی بر عدم مجوز برای تغییر مرزهای بین‌المللی، اذعان کرد «ایران سیاست‌های منجر به جابجایی و انسداد مرزهای بین‌المللی در همسایگی خود را تحمل نخواهد کرد و این موضع قبلا به تمام طرفین گوشزد شده است. دولت جمهوری آذربایجان اگر دغدغه ارتباط با اراضی جمهوری خودمختار نخجوان را دارد باید طبق  توافقات فی‌مابین برای تکمیل کریدور ارس تلاش کند.»

روزنامه ها در ایران نیز در واکنش به اصرار روسیه برای اجرای پروژه زنگزور، با رویکرد انتقادی تحلیل های خود را ارائه دادند. در این راستا روزنامه سازندگی در گزارشی با اشاره به حمایت صریح روسیه از گشایش کریدور زنگزور و همراهی آذربایجان و ترکیه با آن، خواستار تجدیدنظر ایران در روابط با روسیه شد. این روزنامه تاکید کرده «بازگشایی این مسیر اساساً مسیر ترانزیتی ایران به اروپا را مسدود می‌کند و عملاً بحث کریدور شمال- جنوب را با یک تهدید جدی روبه‌رو خواهد کرد.»

روزنامه شرق نیز زنگزور را «تهدید ژئوپلیتیکی ایران» ارزیابی کرده و نوشته «تلاش پوتین برای فشار هم‌زمان به ایران و ارمنستان در جهت تحمیل کریدور زنگزور به تهران و ایروان با هدف خروج روسیه از بن‌بست تحریم‌های اروپا با همکاری جمهوری آذربایجان است» روزنامه جمهوری اسلامی نیز در گزارشی ضمن تحلیل مواضع مقامات روسیه در تحلیلی نوشته «به پیمان‌های روسیه نمی‌توان اعتماد کرد. روس‌ها در همین چند سال اخیر، علیرغم لاف دوستی و پیمان مودت که با ایران می‌زنند، با نیرنگشان درخصوص برجام، متهم ساختن ایران در جنگ اوکراین و انکار مالکیت ایران بر جزایر سه‌گانه ایرانی خلیج فارس نشان داده‌اند که قابل اعتماد نیستند.

تحلیلگران روابط بین الملل  معتقدند «اگر چه ایران در سالهای اخیر برای روسیه که تقریبا در انزوای سیاسی در عرصه بین الملل قرار گرفته متحدی پایدار بوده و به تعبیری متعهدترین متحد روسیه بوده است اما رفتار پر از فراز و نشیب روسیه در قبال مسائلی مانند جزایر سه گانه ایران و کریدور زنگزور ناشی از این واقعیت است که روسیه منافع ملی خود را در هر حال دنبال می کند. شاید به اقتضای عالم سیاست نتوان به روسیه ایراد گرفت اما آن هایی که در قالب کارهای کارشناسی منافع ملی را در پای منافعی زودگذر ذبح کردند باید به خود بیایند و بر اساس اصل وزین انقلاب که تعامل با شرق و غرب را در یک تراز توصیف می کرد با واقعیت های گریزناپذیر فعلی کنار بیایند و بیش از این هزینه در پای این نظام ننویسند. »

در همین حال فداحسین مالکی عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس گفته: «ایران انتظار دارد روسیه در ارتباط با ایران یک بام و دو هوا رفتار نکند» این نماینده مجلس با یادآوری اینکه روسیه در ماجرای جزایر سه گانه نیز رفتار دو پهلو از خود نشان داد و یکی به نعل می‌زند و یکی به میخ که پاسخ قاطعانه‌ای از ایران گرفت، در مورد گذرگاه زنگزور نیز همان رفتار را تکرار می‌کند» تاکید کرد «روس‌ها باید مواضع خود را در روابط بین کشورهای همسایه با ایران نشان دهند»

۳۱۱۲۱۳