آیین های مذهبی دچار تغییر شده است

 فاطمه فلاح با استناد به یافته‌های موج سوم پیمایش ملی مصرف کالاهای فرهنگی با اشاره به روش پیمایش این پژوهش گفت: اطلاعات مربوط به شهروندان ایرانی از طریق پرسشنامه ساختاریافته به صورت مصاحبه رودررو جمع شده است. جمعیت آماری این پژوهش ۱۵ هزار و ۶۰۶ نفر افراد ۱۵ سال به بالا از ۳۱ استان (شهر و روستا) کشور و زمان اجرا نیز یک ماه و در نیمه دوم فروردین و نیمه اول اردیبهشت سال ۱۳۹۸ است.

فلاح گفت: بر اساس پژوهش‌های انجام گرفته مواردی همچون زیارت اهل قبور، روضه و عزاداری و حضور در زیارتگاه ها و امامزاده ها بیشترین فعالیت و شرکت در مجالس سخنرانی دینی مانند جلسات قرآن و شرکت در نماز جماعت محل کار یا تحصیل کمترین فعالیت مذهبی اعلام شده است.

این عضو شورای علمی طرح ملی مصرف کالاهای فرهنگی گفت: انواع فعالیت های مذهبی با ویژگی های فردی و پایگاه‌های افراد در این پژوهش بررسی شده است. در این ارزیابی ها متوجه شدیم با افزایش سن، تمام فعالیت‌های مذهبی افراد غیر از شرکت در نماز جماعت افزایش یافته است.

همچنین در این پژوهش مشخص شد فعالیت مذهبی زنان در همه زمینه ها به استثنای شرکت در نماز جماعت مسجد بیشتر از مردان است. همچنین انواع فعالیت های مذهبی برای خانه‌دارها و افراد دارای درآمد بدون کار به استثنای شرکت در نماز جماعت محل کار، بیشتر از دیگر گروه هاست.

به گفته فلاح بر اساس یکی دیگر از یافته‌های این پژوهش افزایش سطح تحصیلات افراد سبب می‌شود تمام فعالیت‌های مذهبی به استثنای شرکت در نماز جماعت محل کار و تحصیل و خواندن نماز در منزل، کاهش یابد.

وی با اشاره به پیمایش هایی دیگر مشابه در سال‌های ۸۱ و۸۲ نیز گفت: بر اساس یافته‌های پژوهش سال ۹۸ برگزاری مراسم و مجالس مذهبی کاهش داشته است.

داده‌های پژوهش‌ها استفاده نمی‌شود

احمد شکرچی جامعه‌شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی نیز در این وبینار با اشاره به اینکه بودجه‌های زیادی برای انجام پژوهش اختصاص یافته و پژوهشگران زیادی در آنها شرکت می کنند گفت: موضوع مهم این است که گام نهایی برداشته نمی‌شود و این داده‌ها در اختیار محققان قرار نمی‌گیرد تا تحلیل‌های ثانویه از آن گرفته شود.

وی در ادامه تنظیم چارچوب های حقوقی برای در اختیار قرار دادن این پژوهش ها را ضروری ارزیابی کرد و گفت: بسیاری دانشگاه های بین المللی با تدوین اینگونه چارچوب های حقوقی امکان دسترسی داده های پژوهشی را در اختیار تحلیلگران قرار می دهند.

این استاد دانشگاه شهید بهشتی گفت: مطلبی که از این پژوهش استنباط می شود این است که تغییرات آماری در طول این سال ها اتفاق افتاده که عمدتاً کاهشی بوده است اما امکان ارائه نظر تحلیلی وجود ندارد.

شکرچی فاصله دو پیمایش از سال ۸۲ تا ۹۸ را معنادار دانست و گفت: داده های زیادی در میانه این دو پیمایش وجود داشته که آنها  را در اختیار نداریم.

ضرروت شکستن کلیشه‌ها برای پژوهش‌های جدید

همچنین محسن حسام مظاهری نویسنده و پژوهشگر مطالعات اجتماعی دین با اشاره به نهاد انجام دهنده این پژوهش گفت:  داده‌های این پژوهش می تواند محلی برای رجوع پژوهشگران باشد.

وی با بیان اینکه بهتر بود از واژه آیین به جای فعالیت‌های مذهبی استفاده می‌شد گفت: فعالیت های مذهبی عنوان کامل و کافی نیست. همچنین فاصله بین پیمایش ها زیاد است. در این فاصله گونه های آیین های مذهبی به مرور زمان دچار تغییر شده و آیین های جدیدی همچون سفر اربعین به وجود آمده که در این پژوهش جایگاهی ندارد.

مظاهری در ادامه با اشاره به تنظیم سوالات این پژوهش در تهران گفت: بسیاری آیین ها که در شهرهای دیگر وجود دارد همچون آیین نخل گردانی که جزء فعالیت های مذهبی محسوب می شود در این پژوهش جایگاهی ندارد.

این پژوهشگر حوزه دین افزود: بهتر بود در پیمایشی که به موضوع مصرف کالاهای فرهنگی می‌پردازد جایگاهی برای ابزار و وسایلی همچون شمایل های دینی، عکس مکان‌های مذهبی نیز قائل می شدند اما در این پژوهش این موارد جایگاهی ندارد.

وی ایرادات مربوط به این پژوهش را مختص این تحقیق ندانست و گفت: بسیاری پژوهش‌هایی که در حوزه فرهنگ طراحی می شود، نیاز به بازنگری دارد و نیازمند شکستن کلیشه ها برای دستیابی به اطلاعات جدید هستیم.

گفتنی است موج سوم پیمایش ملی مصرف کالاهای فرهنگی در ایران با هدف سنجش رفتارهای فرهنگی مردم ایران توسط دفتر طرح‌های ملی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با مصاحبه از ۱۵ هزار و ۵۰۰ نفر افراد بالای ۱۵ سال ساکن شهر و روستا در ۳۱ مرکز استان­، ۸۵ شهر (غیر مرکز استان) و ۵۰۰ روستا انجام شده است. در این پیمایش سه محور «فعالیت فرهنگی»، «مصرف فرهنگی» و «تقاضای فرهنگی» در قالب مقولاتی چون: فعالیت مذهبی، فعالیت اجتماعی، فعالیت ورزشی، فعالیت تفریحی، فعالیت هنری و دستی، کتاب و کتابخوانی، روزنامه و مجله­‌خوانی، مصرف رادیو، تلویزیون، انواع دیگر رسانه­‌های صوتی تصویری، رایانه، اینترنت، ماهواره و تلفن همراه، سینما و تئاتر، موسیقی، تسهیلات (امکانات) فرهنگی، زمان فراغت و نیازهای فرهنگی، بررسی و سنجش شده است.

به استناد یافته‌های این پیمایش، الگوهای تولید، توزیع و مصرف کالاهای فرهنگی در ایران تغییر کرده که ضروری است این الگوها بررسی و تحلیل شوند.

مسئولان پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، هدف از انجام این پیمایش را سنجش رفتارهای فرهنگی مردم ایران در حوزه مصرف کالاهای فرهنگی اعلام و تصریح کرده اند؛ فلسفه وجودی این پیمایش، تهیه اطلاعات به‌روز، به منظور استفاده در برنامه‌ریزی‌های فرهنگی کشور بوده و امید است تا با کاربست نتایج این پیمایش، امکان طراحی و اجرای برنامه‌های فرهنگی مؤثرتر در حوزه مصرف کالاهای فرهنگی و اوقات فراغت شهروندان فراهم شود.

17302