آیین قربانی در اقوام ایرانی چگونه برگزار می‌شود؟

قربانی‌کردن، آیین و رفتاری دینی و اجتماعی است که از دیرباز میان اقوام و فرهنگ‌های مختلف به شیوه‌های گوناگون وجود داشته است. باید گفت که این آیین دینی و اسطوره‌ای، تقریباً درتمام فرهنگ‌ها و جوامع گوناگون به شکل‌های مختلف وجود داشته است و تنها شیوه و انگیزه امر قربانی‌ کردن در فرهنگ‌های گوناگون متفاوت شده است.

برای مثال در برخی فرهنگ‌ها حیوان و در برخی دیگر انسان‌ها قربانی می‌شوند. اما به موازات تغییر و تحولات اجتماعی اقوام و فرهنگ‌ها، شیوه و مناسک قربانی نیز تغییر یافته و به نوعی تلطیف شده و قربانی‌شونده از انسان به حیوان تغییر پیدا کرده است.

در همین راستا مردمان ایران اسلامی به پیروی از دستورات اسلام رسم قربانی کردن را فریضه‌ای مقدس می‌دانند و این رسم در نقاط مختلف کشور با آداب و رسوم مخصوص هر منطقه‌ای برگزار می‌شود. البته ممکن است مردم هر منطقه آداب متفاوتی داشته باشند اما در لایه‌های عمیق‌تر همگی بهم شباهت دارند.

به عنوان مثال اقوامی چون کردها، ترک‌ها، ترکمن‌ها، خراسانی‌ها، بلوچ‌ها و … در برگزاری این مراسم شیوه‌های نسبتا متقاوتی دارند که به معرفی بخشی از آن‌ها می‌پردازیم.

عید قربان میان «کردها» و در مناطق کردنشین جایگاه ویژه‌ای دارد. باید گفت که جشن و آیین‌های این مناطق ریشه در باورهای باستانی و کهن این قوم دارد. در شب عید و پس از اقامه نماز عشاء آیین‌های خاصی در مسجدها برپا می‌شود.

مردم پس از خواندن نماز عید دعا کرده و آیین قربانی را به جا می‌آورند. از دیگر رسوم مردم کرد می‌توان به صله رحم، پذیرایی از مهمانان با گوشت قربانی و کمک به هم نوع اشاره کرد. همچنین در این روز بیشتر مناطق کردنشین به زیارت اهل قبور و آرامستان‌ها می‌روند و پخت نان را در کنار این مراسم در برنامه دارند.

«ترکمن‌ها» عید قربان را بسیار با اهمیت می‌دانند و چندین روز قبل از رسیدن این عید خود را برای اجرای مراسم‌ مرتبط با آن آماده می‌کنند. ترکمن‌ها ۲ روز قبل از فرا رسیدن روز عید به نظافت خانه می‌پردازند و یک روز قبل از شروع عید نان قوقون، بیشمه و چاپاتی به یکدیگر هدیه می‌دهند.

ترکمن‌ها صبح روز عید قربان، با پوشیدن لباس‌های نو و آراسته نماز عید قربان را برپا کرده و پس از اقامه نماز پیش از طلوع آفتاب، قربانی خود را همراه با قرائت دعاها و ذکرهای مخصوص ذبح می‌کنند. از گوشت قربانی ۲ نوع غذای قورمه و خورشت درست می‌کنند و بخشی از قربانی خود را میان نیازمندان توزیع کرده و علاوه بر توزیع گوشت، مبالغ نقدی یا کالا نیز به نیازمندان می‌دهند.

عید قربان برای ترکمن‌ها ۳ روز ادامه دارد. مردم ترکمن در این ۳ روز خیابان‌های شهر را آذین‌بندی می ‌کنند. تدارکات این آیین در میان ترکمن‌ها با نشان کردن گاو، گوسفند و شتری مخصوص ذبح از هفته‌ها قبل از شروع عید آغاز می‌شود.

دید و بازدید بزرگان فامیل که در سراسر ایران نیز در این روز مرسوم است از دیگر آداب و رسوم قوم ترکمن است. مردم علاوه بر دید و بازدید نیز به مدت ۳ روز سفره آجیل و شیرینی پهن می‌کنند و معتقدند این سفره برای اهل خانه برکت به دنبال خواهد داشت.

در این روز همچنین ترکمن‌ها آینی چون «تاب بازی» دارند که به صورت گستره اجرا می‌شود. ترکمن‌ها معتقدند که تاب خوردن در آسمان گناهان را ریخته و آلودگی‌ها راپاک می‌کند به همین دلیل است که این آیین را بیشتر در عید قربان انجام می‌دهند.

«ایل بختیاری» نیز مانند دیگر اقوام آداب خاص خود را در این روز دارد. باور بلاگردانی میان قوم بختیاری با هدف انتقال شر و دور ریختن آن از زمان‌های قدیم در میان این قوم رواج داشته است. بختیاری‌ها بر اساس آموزه‌های دین اسلام و در روز عید قربان، بر فراز کوه‌ها به قربانی حیواناتی مانند گوسفند، بز و گاو می‌پردازند.

گفته می‌شود در برخی مناطق از چهارمحال و بختیاری پس از نماز عید و پیش از آیین قربانی، تکه‌ای نبات در دهان گوسفند گذاشته می‌شود، او را سیراب می‌کنند و سپس تکه پارچه‌ای سبز رنگ بر پشت گوسفند می‌بندند. در این مناطق گوشت قربانی به قطعات مساوی تقسیم و در داخل سینی بزرگی گذاشته  و توسط داوطلبان میان نیازمندان تقسیم می‌شود.

«ترک‌ها» برای استقبال از عید قربان مراسم مختلفی دارند که توسط مردم بسیار پررنگ برگزار می‌شود. عموما رسم براین است که اعضای یک طایفه یا یک محله با یکدیگر جمع می‌شوند و حیوانان قربانی را خریداری می‌کنند تا آن را در روز عید، قربانی کنند.

همچنین پخت کوفته با گوشت قربانی در این روز میان آذری‌ها مرسوم است. علاوه بر این رسم است که در این روز خانواده تازه ‌داماد عیدی‌هایی شامل شیرینی، لباس و گوشت قربانی را به همراه چند تن از زنان طایقه به عنوان تبرک به تازه‌ عروس می‌دهند.

عید قربان در «سیستان و بلوچستان» یکی از شاخص‌ترین اعیاد مذهبی است و مردم این منطقه این روز را «عید بزرگ» می‌نامند. به دلیل این اهمیت مردم سیستان و بلوچستان ۳ روز با حضور در منزل بزرگان و ریش سفیدان به جشن و پایکوبی می‌پردازند.

مردم همچنین پس از اقامه نماز عید در منازل خود کار ذبح قربانی را انجام می‌دهند و گوشت حاصل از قربانی را در بسته‌بندی‌های مختلف برای فقرا، نیازمندان و نیز بخشی از آن برای اقوام و فامیل در نظر گرفته می‌شود و هر خانواده به اندازه طعام یک روز خود از آن بر می‌دارد.

همچنین حنابندان، صله رحم، دید و بازدید و حلالیت طلبیدن از شاخص‌ترین آداب و رسوم مردم این منطقه در این روز است و در کنار این موارد پخت کلوچه محلی نیز در بین مردم رواج دارد. مردم بلوچستان پس از اقامه نماز عید و برگزاری دعا در منازل خود عمل ذبح قربانی را انجام می‌دهند و گوشت و بسته‌بندی‌های مختلف برای نیازمندان و اقوام آماده می‌کنند.

مردم «خوزستان» نیز برای استقبال از این روز آیین‌های خاص خود را دارند که یکی از آن‌ها مراسم بیرق‌زنون است که مردم در شب عید قربان خویشاوندان نزدیک را برای صرف شام به خانه خود دعوت می‌کنند و فردای این روز گوسفند قربانی کرده و میان مردم محل و فقرا تقسیم می‌کنند.

عرب‌زبانان ساکن کشور در این روز همچنین به برگزاری مراسمی سنتی به نام «یزله» می‌پردازند که نوعی پایکوبی عربی بوده و یکی از آیین‌هایی است که هم در عزاداری و هم در شادی اجرا می‌شود.

انتهای پیام