آیین‌های نوروز حرم رضوی در سال‌های دور چگونه بوده است؟

رضا سلیمان‌نوری در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص آیین‌های نوروزی در حرم مطهر رضوی اظهار کرد: هر سال با فرا رسیدن نوروز موجی از رسوم و آیین‌های در آستانه فراموشی زنده می‌شود. رسم‌هایی که هر چند تنها یک بار در سال اجرایی می‌شود اما اهمیتی بسیار برای ایرانیان دارد. برخی از این رسوم ریشه در ادیان جامعه، برخی نشات گرفته از گستره جغرافیایی آن و دسته‌ای هم سرچشمه‌ای چندگانه دارد.

وی ادامه داد: اهالی قدیم مشهد نیز خرده‌فرهنگ نوروزی خاصی دارند که اغلب آن‌ با حرم مطهر رضوی پیوند خورده است. در گذشته چند آیین قدیمی در ساعات نزدیک به تحویل سال وجود داشت که متاسفانه در حال حاضر بسیار کمرنگ شده و فقط نزد خاندان‌های قدیم مشهدی اجرا می‌شود. بر اساس یکی از آن‌ هر چند مشهدی‌های اصیل برای سفره هفت‌سین همچون تمام ساکنان فلات ایران اهمیت ویژه‌ای قائل هستند اما این سفره هنگام تحویل سال نو اختصاص به کودکان نابالغ و زنان خانواده داشته و مردان خانواده مکانی بهتر از پای این سفره برای تحویل سال می‌شناسند که آن مکان جایی جز صحن و بارگاه ملک پاسبان امام رضا(ع) نیست.

رئیس هیات مدیره انجمن توسعه گردشگری چهارباغ خراسان ادامه داد: براساس این سنت کهن مردان خانواده‌های قدیمی مشهد حتی پسران نورس خانواده ساعاتی چند به آغاز سال، خانه را ترک و در صحن و بارگاه امام هشتم (ع)تجمع می‌کنند تا سال را خدمت آن حضرت تحویل کنند. به عبارت بهتر بر اساس این رسم کهن هنگام تحویل سال در هر ساعتی از شبانه روز که باشد در کنار سفره هفت سین مشهدی‌های قدیمی کسی جز زنان، کودکان نابالغ و از کار افتادگان حاضر نیست. این مردان در مسیر رفتن به حرم، ادعیه‌ای مانند امین‌الله یا آیات مختلف قرآن را زمزمه می‌کنند تا در خود برای لحظه تحویل سال حالت معنوی ایجاد کنند.

وی ادامه داد: مردان مشهدی قدیم هنگام بازگشت از حرم، سبزی یا نان می‌خرند و سپس به خانه می‌روند، همچنین مردان بر اساس نان‌آوری یعنی ابتدا پدر خانواده و سپس فرزندان پسر به ترتیب سن به خانه وارد می‌شوند.

عیدی گرفتن از امام‌رضا(ع) یکی از آیین‌های کهن نوروزی مردم مشهد بوده است

این خراسان‌پژوه در ادامه به یک آیین زیبا اما تقریبا منسوخ شده مشهدی‌ها در لحظات نخستین پس از تحویل سال در مجموعه حرم مطهر رضوی اشاره کرد و گفت: یکی دیگر از بخش‌های آیین کهن نوروزی مردم مشهد گرفتن عیدی از حضرت رضا(ع) است. مشهدی‌های قدیم برای تحقق این امر از چند روز قبل از سال نو تا دقایق و لحظات قبل از تحویل سال به هنگام عبور از اطراف چهارحوض قرار گرفته در چهارگوشه سقاخانه اسماعیل طلای صحن عتیق یا انقلاب و همچنین حوض بزرگ صحن نو یا آزادی سکه‌های پول خرد موجود در جیب خود را درون حوض‌ها می‌ریختند. این پول‌ها تا لحظه تحویل سال نو در کف حوض قرار داشت و کسی به آنها دست نمی‌زد، اما به محض اعلام ورود به سال جدید همگان برای رسیدن به یکی از این سکه‌ها به تکاپو می‌افتادند. مشهدی‌های قدیم این سکه‌های افتاده در حوض را عیدی امام رضا(ع) می‌دانستند.

سلیمان نوری افزود: نکته مهم اینکه سکه‌ها از آب گرفته شده قرب ویژه‌ای در نزد مردم داشت به نحوی که تلاش می‌کردند آن‌ها را تا آخر سال به عنوان برکت جیب همراه خود داشته باشند. ناگفته نماند که در سال‌های اخیر با حذف حوض های اطراف سقاخانه صحن انقلاب، حوض صحن آزادی یگانه محل دریافت عیدی از امام رضا(ع) شده است.

وی اضافه کرد: همچنین معمولا در روز اول عید مردم مشهد به زیارت امام رضا(ع) آمده و پس از آن هم به زیارت اهل قبور می‌پردازند.

نواختن آهنگ تحویل سال در نقاره‌خانه به منظور بشارت سال جدید

رضا سلیمان نوری افزود: خود تحویل سال نو در بارگاه امام هشتم(ع) نیز دارای آیین‌های خاصی است که در نوع خود بی‌نظیر است. یکی از مهمترین آیین‌ها، نواختن آهنگ تحویل سال از نقارخانه حضرتی به منظور اعلام بشارت تحویل سال است. دیگر آیین این مراسم که چند سالی است به صورت نیم بند اجرا می‌شود، خاموش و روشن کردن تمامی چراغ‌های مجموعه حرم رضوی در لحظه تحویل سال است. در سالیان نه چندان دور درست در ثانیه تحویل سال کل چراغ‌های حرم مطهر خاموش و با تحویل سال روشن می‌شد. به این ترتیب افرادی که مشکل شنوایی داشتند، به واسطه خاموش و روشن شدن چراغ‌ها متوجه سال تحویل می‌شدند. در حالی که امروزه تنها چراغ‌های اطراف بقعه متبرکه برای لحظاتی خاموش و روشن می‌شود.

وی ادامه داد: این لحظه در سال‌هایی که تحویل سال در ساعات شب قرار می‌گرفت از شکوه ویژه‌ای برخوردار بود به نحوی که بعد از یک تاریکی مطلق و همزمان با آغاز سال جدید روشنی طلوع می‌کرد. البته این رسم در سال‌هایی که نوروز با محرم و صفر همزمان می‌شد یا سال تحویل با وقوع مصیبتی بر اهل بیت(ع)متقارن بود، اجرا نمی‌شد. در حال حاضر نیز این رسم به صورت محدود و در داخل رواق مشرف به ضریح مقدس اجرا می‌شود.

سلیمان نوری عنوان کرد: از جمله آیین‌های رسمی لحظه تحویل سال در حرم مطهر رضوی نیز می‌توان به خواندن ادعیه و مناجات و سخنرانی‌ها در داخل حرم مطهر اشاره کرد. ازحدود سه دهه تا قبل از شیوع ویروس کرونا نیز سخنرانی رهبری در حرم مطهر رضوی برگزار می‌شده است. این موضوع قابل توجه است که در هیچ دوره زمانی دیگری شخص اول کشور در ابتدای سال و در حرم مطهر حضور نداشته و برنامه سال را از این طریق اعلام نکرده است.

رئیس هیات مدیره انجمن توسعه گردشگری چهارباغ خراسان تصریح کرد: نقاره‌زنی نیز به جز در سال‌هایی که عید نوروز مقارن با عزاداری‌، شهادت و وفات معصومین بوده است، از دیگر آیین‌های هنگام سال تحویل در حرم مطهر رضوی است. نقاره به طور معمول روزانه دوبار قبل از طلوع آفتاب و برای اعلام طلوع و غروب آفتاب نواخته می‌شود. در اعیاد مذهبی نیز به منظور اعلام شادباش و پس از غروب آفتاب نواخته می‌شود. همچنین اگر شفای فردی به طور رسمی اعلام شود نقاره نواخته می‌شود و در نوروز نیز به همین شکل اتفاق می‌افتد.

سلیمان‌نوری افزود: نقاره‌زنی جایگاه ویژه‌ای دارد و در گذشته ۷ نفر به نقاره‌زنی می‌پرداختند. افرادی که نقاره‌ می‌نوازند خادم رسمی حرم مطهر رضوی بوده و اغلب از خاندان اقوام‌شکوهی هستند و به نوعی افراد محدود و ویژه‌ای به این کار می‌پردازند. نقاره به وسیله دو ساز دهل و سورنا نواخته می‌شود.

انتهای پیام