آیا دم مارمولک سیانور دارد؟

آیا دم مارمولک سیانور دارد؟ یکی از مهم‌ترین سوالاتی که احتمالا ذهن گردشگران مقصدهای کویری و شرجی را درگیر خود می‌کند. مارمولک‌ها خزندگانی ویژه هستند که از ظاهر تا نوع زندگی آن‌ها ممکن است برای عموم مردم کمی ترسناک به‌نظر برسد. در کنار ظاهر و رفتار خاص و شاید چندش‌آور مارمولک‌ها، مکانیزم دفاعی متفاوت آن‌ها که با قطع کردن دم جاندار کار می‌کند، یکی از مولفه‌هایی اصلی است که با شنیدن نام مارمولک در ذهن‌ها یادآوری می‌شود.

با این مقاله همراه کجارو باشید تا ضمن پاسخ مبنی بر سمی بودن یا نبودن دم مارمولک‌ها، اطلاعاتی مفید درباره این جاندار را مرور کنیم.

_{منبع عکس: kebnanews}

در ابتدا باید به این نکته اشاره کرد که دم مارمولک‌ها هرگز سیانور یا هرگونه ماده سمی و مضری که فکر می‌کنید را تولید و پخش نمی‌کند. این باور غلط و رایج میان گروهی از مردم است که گمان می‌کنند دم مارمولک سیانور (یا هرگونه ماده سمی دیگر) دارد. این اشتباه رایج احتمالا از اشتباه گرفتن مارمولک و حشره «دارکولا» ایجاد شده است؛ چراکه حشره دارکولا  نیز همچون مارمولک در نقاط شرجی یافت می‌شود؛ اما دارکولا برعکس مارمولک، ماده‌ای به‌خصوص را از خودش ترشح می‌کند که تماس آن ماده با پوست انسان به ایجاد یک سری زخم و التهاب منجر می‌شود.

مارمولک‌ها دارای یک سیستم دفاعی خاص هستند که با قطع تعمدی دم مارمولک،‌ در جهت پرت کردن حواس شکارچی و فرار جاندار عمل می‌کند. این مکانیزم که با نام «اتوتومی» یا «خود-دم‌بری» شناخته می‌شود، یک روش دفاعی بسیار نادر مابین مهره‌داران به‌ حساب می‌آید. تاریخچه مکانیزم اتوتومی به‌گونه‌ای کهن از مارمولک‌ها با نام «کپتورایند/Captorhindae» برمی‌شود. این‌گونه از مارمولک که ۲۹۸ میلیون سال پیش زندگی می‌کرد، با ایجاد یک سری شکاف در ستون مهره خود، اسکلتش را برای جداسازی دم و فرار از شکارچی آماده می‌کرد.

با انقراض گونه مورد بحث از مارمولک‌ها، تکامل در مکانیزم «اتوتومی» برای ۲۰۰ میلیون سال متوقف شد. سه شرط برای عملی شدن مکانیزم اتوتومی لازم است:

• برای دفاع و بقا
• وجود قسمت‌هایی روی دم برای قطع ارتباط با سایر نقاط بدن
• داشتن کنترل کامل روی این فرآیند و انجام آن به‌صورت کاملا ارادی

دم مارمولک‌ها یک منبع غنی برای ذخیره‌ چربی است؛ مخصوصا که یافتن غذا در زمستان برای مارمولک‌ها سخت‌تر می‌شود و ذخایر چربی موجود در دم آن‌ها، در فصل زمستان انرژی لازم برای بقای مارمولک را فراهم می‌کند. مارمولک‌ها برای ایجاد یک دم جدید (پس از قطع شدن دم قبلی) به‌ غذا و انرژی بسیار زیادی نیاز دارند و به همین دلیل، بیشتر از قبل در حیات وحش دیده خواهند شد؛ همین موضوع آن‌ها را بیشتر از همیشه در خطر شکار شدن قرار می‌دهد. مارمولک‌های ماده نیز بعد از قطع شدن دمشان یک بخش مهم از شرایط تولید مثل را از دست می‌دهند. نکته جالب اینجا است که اگر بخش قطع شده دم توسط شکارچی خورده نشود، مارمولک دم قطع شده خود را می‌خورد تا چربی و انرژی لازم برای تولید یک دم جدید را به دست بیاورد.

_{منبع عکس: کانال Animalogic یوتیوب}

خوشبختانه نه‌تنها دم مارمولک‌ها سمی نیست، بلکه ایران زیستگاه اندک مارمولک‌های سمی موجود در دنیا به‌ حساب نمی‌آید تا خیال گردشگرانی که با تور کویر سفر می‌کنند، از روبه‌رو شدن با مارمولک‌ها راحت باشد.

همچنین، مارمولک‌ها موجوداتی بسیار مفید برای محیط زیست و چرخه حیات وحش به حساب می‌آیند. طبق گزارش‌های موجود از اعضای هیئت علمی دانشکده منابع طبیعی دانشگاه کردستان، مارمولک‌ها نقشی اساسی در کنترل جمعیت حشرات دارند و از دلایل کاهش جمعیت حشرات در محیط‌ زیست به شمار می‌روند. موردی که به‌ شکل غیرمستقیم، زندگی راحت‌تری را برای انسان‌ها فراهم می‌کند. شاید برایتان جالب باشد که بدانید برخی افراد با نگه‌داری از گونه خانگی مارمولک‌ها [موسوم به گکو (Geko)] محیط خانه خود را از گزند حشرات موذی مثل سوسک و انواع پشه‌ها دور می‌کنند.

با توجه به نقش بسیار مفید و مهم مارمولک‌ها در کنترل شرایط اکوسیستم و با توجه به بی‌آزار بودن این حیوانات، باید حواسمان باشد که هرگز به‌ آن‌ها و محیط زندگیشان آسیب نرسانیم. تیم کجارو از شما درخواست می‌کند که اگر احیانا به مناطق شرجی یا کویری با احتمال بالا نسبت به وجود مارمولک سفر می‌کنید، هرگز به این حیوانات و زیستگاه آنان آسیب نرسانید.