ابوالفضل خدائی: با استقرار دولت جدید هنوز وضعیت از سرگیری مذاکرات برجامی مشخص نیست. ایران می گوید که به بنیان مذاکرات وین پایبند است، اما اکنون در حال مرور دقیق و با سرعت گفت‌وگوهای انجام‌گرفته است و اقتصاد ایران به برجام گره نخواهد زد. از سویی کشورهای غربی نیز خواستار برگزاری هر چه سریعتر این گفتگوها هستند و می گویند زمان ابدی برای مذاکرات وجود ندارد.
علی واعظ تحلیلگر ارشد گروه بین‌المللی بحران در امور ایران و ولی نصر استاد مطالعات خاورمیانه و امور بین الملل دانشگاه جان هاپکینز در مقاله ای مشترک بران فارن افرز با عنوان” چگونه می توان توافق هسته ای ایران را نجات داد” با تاکید بر اینکه ایران و آمریکا خطوط قرمز خود را بازبینی کنند یا ریسک جنگ را بپذیرند پیشنهاد کردند که تهران از رویکرد سمبولیک عدم مذاکره مستقیم با آمریکا دست بردارد و در آن سو اگر زمان گریز یک ساله اتمی امکان پذیر نیست، آمریکا به ۹ یا ۱۰ ماه رضایت دهد. در این مقاله هشدار داده شده که درصورت عدم وجود راهی برای برقراری مجدد توافق هسته ای، دولت بایدن با فشار سیاسی زیادی روبرو خواهد شد تا سیاست ترامپ را در اعمال فشار حداکثری علیه تهران که دولت بایدن با آن مخالفت کرده و آن را به عنوان یک شکست فاحش توصیف می‌کند، افزایش دهد. علاوه بر این، واشنگتن مجبور خواهد شد حتی تصمیمات سخت تری اتخاذ کند و همچنین ممکن است با عبور ایران از خطوط قرمز بیشتر در برجام، اروپایی‌ها تحریم‌های سازمان ملل را که توافق هسته‌ای آن را لغو کرده بود، بازگردانند و تحریم‌های چندجانبه‌ی خود را اعمال کنند.
معادلات پیچیده در خصوص گفتگوهای هسته ای تنها معطوف به ایران و کشورهای غربی نیست. روسیه و به ویژه چین به عنوان دو ابرقدرت و مخالف سیاست های آمریکا و نزدیکی به ایران نقش مهمی در روند این گفتگوها ایفا کرده اند. در همین راستا “جان آلترمن”، دارای کرسی “زبیگنیف برژینسکی” در «امنیت جهانی و ژئواستراتژی» و مدیر برنامه های خاورمیانه در «مرکز مطالعات استراتژیک و بین المللی» در واشنگتن، طی مقاله ای با عنوان “سردرد چین برای توافق ایران” نوشت: رابرت مالی نماینده آمریکا در امور ایران، قبل از برگزاری نشست شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی سفری فشرده به پایتخت های کلیدی داشت. او با طرف های اروپایی برجام در پاریس دیدار کرد و سپس عازم مسکو شد تا با مقامات روسیه مذاکره کند. کشور چین یکی از طرف های برجامی بود که رابرت مالی ملاقاتی با مقامات آن نداشت. نه او به پکن سفر کرد و نه نماینده ای از پکن به دیدار او آمد. با این حال این یک نشانه دیگر از افزایش تنش ها میان پکن و واشنگتن است که به طور جدی تلاش های آمریکا را در قبال برنامه های هسته ای ایران تحت فشار قرار می دهد.
از دیرباز مرسوم بوده که چین علاقه ای به ایفای نقش مهم در مذاکرات هسته ای ایران ندارد. چین به روس ها اجازه مذاکرات سخت و تهدیدآمیز را داده است و هنگامی که زمان رأی گیری فرا می رسد، چین موافق هر آن چیزی است که روسیه از آن حمایت می کند.
دلایل متعددی وجود دارد که فکر می کنیم این وضعیت در حال تغییر است. اولین مورد دیپلماسی بین چین و آمریکا است. وقتی که مشاور امنیت ملی کاخ سفید یعنی جیک سالیوان و آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه ایالات متحده در شهر آنکوریج آلاسکا و در ماه مارس با دیپلمات های چینی ملاقات کردند، لحن ها تند و تیز و تهمت آمیز بود و سفر بی نتیجه ای را رقم زد. در ماه جولای وندی شرمن معاون وزارت خارجه آمریکا در سفر به چین با مشکل مواجه شد و دیدارش با همتایان سازنده نبود و جان کری نماینده آمریکا در امور اقلیمی، در ماه سپتامبر فقط به چین سفر کرد تا مورد استقبال یک مقام سطح پایین قرار گیرد و جلسات اصلی خود را در زوم(کنفرانس مجازی)داشته باشد – فقط چند هفته پس از آنکه این مقامات ارشد شخصاً با رهبران طالبان دیدار کردند.
مورد دوم نقض آشکار تحریم های آمریکا علیه ایران توسط چین است. مساله ای که از زمان دولت ترامپ آغاز شد و در دوران ریاست جمهوری بایدن نیز افزایش یافت. چین در حال واردات نفت ایران به طور آشکار و بر خلاف قانون آمریکا است. تیم بایدن عدم اجرای تحریم ها را یک حرکت آرام حسن نیت برای ایران و چین دانست. ایران به شدت به پول نقد نیاز داشت و رنج ایرانیان کاهش یافت. در همین حال ، چین از نفت با تخفیف بهره مند شد. تا زمانی که مذاکرات هسته ای ادامه داشت، چند بشکه نفت در اینجا و آنجا می توانست به عنوان روان کننده مذاکرات عمل کند. با این حال، واردات چین از یک قطره به سیل در بهار تبدیل شد و در ماه مه بالغ بر حدود یک میلیون بشکه در روز رسید. در شرایطی که آینده مذاکرات هسته ای در هاله ای از ابهام قرار دارد، مشخص نیست که ایران چه پاسخی به حسن نیت آمریکا می دهد و به همین ترتیب مشخص نیست که آیا چین مایل به توقف واردات با در نظر گرفتن درخواست های آمریکا است یا خیر.
سومین عامل، غیبت قابل توجه چین در تلاش های جمعی ۱ + ۵ برای بازگرداندن ایران به توافق هسته ای است. روسیه با دولت بایدن اختلافات زیادی دارد و روابط پیچیده ای با ایران دارد که شامل دخالت مستقیم در برنامه هسته ای صلح آمیز ایران می شود. با این حال، مقامات روسیه به وضوح نگران گسترش سلاح های هسته ای ایران هستند و با صراحت در مورد نیاز به خویشتن داری ایران صحبت کرده اند. میخائیل اولیانوف، دیپلمات روس، نقش اصلی را در مذاکرات هسته ای وین با ایران ایفا کرده و پیام هایی را بین ایران و آمریکا از زمان خروج یکجانبه دولت ترامپ و خودداری مقامات ایران از مذاکره مستقیم با آمریکا به این سو و آن سو ارسال می کند. غیبت ایالات متحده اهمیت دیپلماسی روسیه را بیشتر می کند. در حالی که روسیه با هیچ یک از طرفین همسو نیست یک مقام ارشد ایالات متحده مذاکره کننده هفته گذشته در جلسه غیرعلنی گفت که “تمایل روسیه به ایفای نقش مثبت را مشاهده کرده است. در واقع مسکو با رویکرد مشارکتی خود به دنبال همکاری با ایالات متحده آمریکا به منظور توافق دوباره است.”
چین نیز نگرانی جدی در مورد توسعه برنامه هسته ای ایران دارد، اما خوشحال است که می تواند سوار بر تلاش های جهانی برای محدود کردن ایران باشد. چین همه احساسات خود را در مورد تمایل به حل و فصل اختلافات با مذاکره مطرح می کند، اما همزمان توافقنامه های خود را با ایران دنبال می کند و علاوه بر مزایای اقتصادی، از انزوای ایران در جهان نیز استفاده می کند. یک سوم تجارت ایران به چین اختصاص دارد این در حالیست که ایران کمتر از یک درصد در تجارت چین سهم دارد. اقتصاد چین ۳۰ برابر اقتصاد ایران است و جمعیت آن چیزی حدود ۱۸ برابر. اگرچه توسعه برنامه هسته ای ایران برای چین امری نامطلوب به شمار می رود از جانبه تهران احساس خطر و تهدید نمی کند. در عوض چین ایران را به عنوان یک ابزار مفید در سیاست خارجی خود تلقی می کند، پکن تنظیم فاصله و نزدیکی به ایران را تا حدی به عنوان راهی برای نزدیک شدن یا دورتر شدن از ایالات متحده و متحدانش می داند.
برای ایالات متحده، این خبر سختی است.دیدگاه حاکمیتی ایران در مورد مذاکرات هسته ای مبهم است. اما نشانه های فزاینده ای وجود دارد که نشان می دهد دولت رئیسی – و نهاد روحانی پشت آن – بیش از هر زمان دیگری نسبت به ایالات متحده بی اعتماد است و مصمم است از بازگشت به برجام جلوگیری کند. تمرکز زیاد چین بر اثبات تضعیف قدرت و تأثیر ایالات متحده وسیله ای برای مقاومت ایران شده است، خدمت به اهداف دوگانه و نگاه ویژه به ایران – منافع اقتصادی را برای چین – و زیر پا گذاشتن موقعیت جهانی ایالات متحده را برایش در برخواهد داشت.
در پایان این مقاله آمده است: به نظر می رسد دولت بایدن متوجه شده است که تغییر جهت به سوی اقیانوس آرام پیامدهای جهانی خواهد داشت، همانطور که تنش های کنونی با فرانسه نشان می دهد. اما تا کنون، به نظر نمی رسد استراتژی چندانی برای پیگیری منافع دیپلماتیک مشترک با چین و تقسیم بندی تنش های دوجانبه داشته باشد. ایران نمونه جالبی است که نشان می دهد ایالات متحده چگونه چنین وظیفه ای را به همراه روسیه انجام داده است. اگر ایالات متحده بتواند یک ترفند مشابه را با چین در مورد مسائل ایران مدیریت کند، می تواند به مسائل دیگر مانند موضوعات آب و هوا نیز سرایت کند. در غیر این صورت، بازگشت ایالات متحده به برجام برای کاخ سفید بسیار دشوار است، چه برسد به توافق “طولانی تر و قوی تر” که دولت به عنوان هدف خود تعیین کرده است.
با روی کار آمدن دولت سیزدهم نگاه به شرق و روابط با همسایگان مورد توجه بیشتر قرار گرفته است. در آن سو ایالات متحده آمریکا نیز با توجه به تحولات اخیر نشان داده است که در حال کم کردن نقش خود در منطقه و معطوف کردن هر چه بیشتر تمرکز بر روی چین است. موضوعی که باور کارشناسان می تواند ادامه مذاکرات برجامی را از کانون توجهات دور کند. در حالت خوش بینانه نیز در صورت از سرگیری مذاکرات مشخص نیست طرفین با چه خواسته هایی وارد گفتگو خواهند شد و روند هرگونه توافق احتمالی چگونه اجرایی خواهد شد. پرسش اصلی درباره این است که وضعیت ” نه جنگ و نه مذاکره” تا چه زمان و مرحله ای می تواند بدون تحولات جدید و تنش زا دوام یابد. نکته ای که طرفین به خوبی بدان واقف هستند این است که از سرگیری گفتگوها بهترین و کم هزینه ترین راه نسبت به سناریوهای دیگر از جمله ورود به یک جنگ تمام عیار است.
منابع: فارن افرز / مرکز مطالعات استراتژیک و بین الملل آمریکا (CSIS) / گزارش و ترجمه: ابوالفضل خدائی
>>> این مطالب را هم بخوانید:
دولت سیزدهم، گفتگو با غرب را ادامه می‌دهد یا مقابله می‌کند؟
اولویت‌های امیرعبداللهیان برای سیاست خارجی واقعی است یا رویایی؟
امیرعبداللهیان دیپلمات میدانی است؛عنصر توانمندی در مذاکرات هسته‌ای نیست
اولویت‌های سیاست خارجی در وزارت امیرعبداللهیان چه باید باشد؟
23311
آموزش مجازی مدیریت عالی و حرفه ای کسب و کار DBA
ارسال نظر شما
مجموع نظرات : 0 در انتظار بررسی : 0 انتشار یافته : ۰