آیا اختلاف چین و روسیه مذاکرات برجامی را به تأخیر انداخته است؟

ابوالفضل خدائی: موضوع از سرگیری مذاکرات وین برای احیای برجام از موضوعاتی است که طرف های اروپایی و آمریکایی در حال رایزنی و تصمیم گیری بر سر آن هستند. ایران که عجله ای برای از سرگیری این مذاکرات ندارد در حال بررسی و جمع بندی گفتگوهای برگزار شده در شش دور قبلی است تا این بار با عزمی تازه و اطمینان از ملموس بودن نتایج آن پا به گفتگوها بگذارد. از طرفی طرف های غربی نیز در تلاش برای برگزاری هر چه سریعتر این مذاکرات هستند و معتقدند پنجره های دیپلماسی در حال بسته شدن هستند. در این بین نقش چین و روسیه به عنوان دو عضو نزدیک و مهم به ایران نیز می تواند در احیای مذاکرات از اهمیت بسزایی برخوردار باشد. پایگاه کریستین ساینس مانیتور در مقاله ای به نقل از کارشناسان با اشاره به اهمیت نقش مسکو و پکن در مذاکرات می نویسد که از دست رفتن زمان می تواند وسیله ای برای ایران به منظور طرح درخواست های جدید از ایالات متحده باشد. مشروح این مقاله را در ادامه می خوانید:

وقتی پای چشم‌انداز از سرگیری مذاکرات با تهران با هدف بازگرداندن توافق هسته‌ای ایران در سال ۲۰۱۵ به میان می آید، شاهد آن هستیم که لحن واشنگتن به طور قطعی ضعیف شده است.

هر روز که بدون پاسخ تهران به پیشنهادهای آمریکا می‌گذرد، به غنی‌سازی بیشتر اورانیوم توسط ایران می‌انجامد. آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا اخیرا در واشنگتن و در دیدار با وزرای خارجه اسرائیل و امارات متحده عربی گفت: زمان برای بازگشت ایران به مذاکرات هسته‌ای وین رو به پایان است.

ارشدترین مقام دیپلمات ایالات متحده سپس رو به لحنی تهدیدآمیز آورد: “اگر ایران مسیر خود را تغییر ندهد ما آماده هستیم که به گزینه های دیگر روی آوریم” – به این معنا که اگر ایران مانع از ادامه پیشرفت برنامه هسته ای خود نشود و به میز مذاکره بازگردد.

اما در زیر بدبینی عمومی و صحبت های سخت، تعدادی از عوامل سیاسی، اقتصادی و منطقه ای وجود دارد که نشان می دهد از سرگیری دیپلماسی بین دو دشمن سرسخت – و احیای توافق بین المللی ۲۰۱۵ که به طور موقت مسیر ایران را به سمت سلاح هسته ای بسته بود – متحمل تر است.

این عوامل شامل فشارهای بزرگی مانند نیاز ایران به رهایی از تحریم‌های اقتصادی تحمیلی ایالات متحده و امیدهای جو بایدن رئیس‌جمهور برای اجتناب از بحران هسته‌ای است که می‌تواند بر برنامه داخلی او پیشی بگیرد.

طیفی از عوامل موثر بر مناقشه هسته ای

اما سایر عوامل حساس تر طرفدار دیپلماسی هستند که شامل روابط رو به رشد ایران با دو قدرت بزرگ منطقه ای است ـ روسیه و چین؛ روابط تیره و تار اما رو به گسترش ایران با همسایگان خود در خلیج فارس از جمله عربستان سعودی و مخالفت کمتر سرسختانه اسرائیل با ایالات متحده برای بازگشت به توافقی که دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق آمریکا در سال ۲۰۱۸ آن را کنار گذاشت.

برخی از تحلیلگران معتقدند که حتی افزایش هزینه های جهانی انرژی نیز به افزایش فشار بر ایران برای بازگشت به مذاکرات غیرمستقیم با ایالات متحده در مورد بازگرداندن توافق هسته ای کمک می کند.

چگونه قیمت نفت در لیست چشم اندازهای طرفداران دیپلماسی قرار می گیرد؟ این را در نظر بگیرید: چین، یکی از شش قدرتی که برنامه جامع اقدام مشترک یا برجام را با ایران امضا کرده است، اقتصاد خود را به دلیل کمبود انرژی و افزایش قیمت ها با مشکل مواجه می کند. پکن از سهولت دسترسی به نفت ایران که با توافق احیا شده همراه خواهد بود، استقبال خواهد کرد.

در عین حال، برخی از تحلیلگران بین المللی می گویند، ایران تولیدکننده نفت – که اقتصادش علیرغم رشد متوسط ‌اخیر در رکود گیر کرده است – بسیار مایل است از مزایای افزایش قیمت ها که بازگشت به فروش مجاز نفت به همراه دارد، بهره مند شود.

 همانطور که الحاق اخیر تهران به عضویت در سازمان همکاری شانگهای نشان می‌دهد، ایرانی‌ها در مساله اقتصاد بیشترین تخم مرغ هایش را در سبد چین قرار داده و به دنبال شکوفایی روابط اقتصادی دوجانبه هستند.

جایگزین کردن گفتگو به نفع هیچ کس نیست

با این حال، حتی با وجود همه این عوامل موثر، تصمیم اصلی با دو بازیگر اصلی است –  ایالات متحده و به ویژه ایران –  که جایگزین کردن گفتگو به نفع هیچ کس نیست.

کلسی داونپورت، مدیر سیاست منع اشاعه در انجمن کنترل تسلیحات می‌گوید: نکته اصلی این است که بازگرداندن توافق در خدمت منافع ایران و ایالات متحده است.

او می‌افزاید: اگر مذاکرات برای بازگرداندن برجام شکست بخورد، احتمال وقوع یک بحران هسته‌ای، احتمال بازگشت به استراتژی تحریم‌های قهری، احتمال حملات نظامی، همه اینها بالا می‌رود. اما این احتمالات نه به نفع ابراهیم رئیسی و نه به نفع جو بایدن است.

بایدن با تعهد به بازگرداندن برجام وارد کاخ سفید شدو دراوایل سال جاری به نظر می رسید که بازگشت ایالات متحده بازگشت به توافق -و بازگرداندن ایران به پایبندی به محدودیت های هسته ای توافق  قریب الوقوع بود.

اما دور ششم مذاکرات در ماه آوریل بدون توافق به پایان رسید و سپس ابراهیم رئیسی در ژوئن (خردادماه) به عنوان رئیس جمهور ایران انتخاب شد.

گمانه زنی ها مبنی بر بازگشت به وین برای برگزاری هفتمین دور مذاکرات از آن زمان مسیر یک “ترن هوایی” را دنبال کرده است، با صعودهای ناگهانی خوش بینی و به دنبال آن ناامیدی.

هفته های اخیر یک نمونه آن است. چند هفته پیش حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه جدید ایران در مسکو گفت که ایران در حال نهایی کردن رایزنی های دیپلماتیک است و “به زودی مذاکرات در وین را از سر خواهد گرفت. اما پس از آن با کاهش شدید امیدها و هشدارهای آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان و وزیر خارجه آمریکا یعنی بلینکن، مبنی بر فرصت بسته شدن پنجره دیپلماتیک همراه شد.

اقدامات آمریکا در برابر حرف ها

برای برخی از تحلیلگران آمریکایی- ایرانی، دولت بایدن تا حد زیادی خود را مقصر دیپلماسی متوقف شده و عدم ترغیب ایران به بازگشت به میز مذاکره در وین می دانند از آن جایی که آمریکا هرگز هشدارهای خود را با هیچ گونه اقدامی مورد حمایت قرار نداده است.

بهنام بن طالبلو یک متخصص ارشد در مسائل امنیتی و سیاسی در واشنگتن و عضو اندیشکده ضد ایرانی بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها می‌گوید: آمریکایی‌ها همچنان در مورد اینکه چگونه امیدها برای دیپلماسی در حال کاهش هستند، صحبت می‌کنند، اما در نهایت شعارشان با رفتارشان مطابقت ندارد اما سخت تلاش می‌کنند که درها را باز نگه دارند.

وی همچنین اضافه کرد که دولت جدید ایران از تبدیل یک ابرقدرت به یک درخواست کننده خوشحال است و تلاش می کند تا آمریکا را برای لغو هر چه سریعتر تحریم ها ترغیب کند. آنهایی که اکنون در تهران قدرت دارند مقاومت بیشتری در برابر خطر و تشدید تنش و همچنین از قدرت چانه زنی بیشتری برخوردار هستند.

این بدان معنا نیست که تهران در نهایت به مذاکرات وین و حتی برجام باز نخواهد گشت. طالب لو معتقد است که ایران هدفی را که در صورت بازگشت به میز مذاکره دنبال می‌کند نشان می‌دهد: طرح «بیشتر در برابر کمتر»

با این حال، همه ایرانیان با رویکرد حداکثری دولت رئیسی در دیپلماسی هسته ای موافق نیستند.

محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه سابق که همتای ایرانی جان کری، وزیر امور خارجه سابق آمریکا در مذاکرات برجام بود، چندی پیش در یک گفتگوی آنلاین عمومی گفت که ایران «فرصتی» برای بازگشت به توافق را با حفظ حیثیت خود دارد.

ظریف همچنین به نقل از ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه گفت: پوتین به من گفت، روزی که آمریکا بخواهد به برجام بازگردد و شما سخت‌گیری کنید، دنیا علیه شما خواهد شد.

جهت گیری شرقی ایران

نقش روسیه و چین در رسیدن به «بله» تهران ممکن است تعیین کننده باشد.  طالب لو خاطرنشان می کند که ایرانی ها مدت هاست در مورد «جهت شرقی» سیاست خارجی خود به عنوان راهی برای خنثی کردن نفوذ غرب صحبت کرده اند.در حالی که این تغییر جهت ممکن است یک هدف بلندمدت باشد، او می‌گوید این مشخص می کند که ایران به کجا می‌رود – و نشان می‌دهد که تهران ترجیح نمی دهد که با تسریع بحران منطقه ای پکن و مسکو را از خود دور کند.

او می گوید: از نظر سیاسی مسکو برای ایران اهمیت دارد، اما از نظر اقتصادی پکن بسیار بیشتر اهمیت دارد و ایرانیان نمی توانند به راحتی از آن صرف نظر کنند.

داونپورت از انجمن کنترل تسلیحات می افزاید که حتی اگر چین مایل به اعمال فشار آشکار مسکو بر تهران نباشد، پکن آشکارا و صریح بازگشت به برجام را ترجیح می دهد.

وی می گوید: دسترسی بیشتر به بازار نفت ایران که با معامله همراه می شود، به روشهای مختلف به نفع چین خواهد بود. در تصویری بزرگتر در صورت تشدید تنش ها و درگیری ها در منطقه، منافع چین آسیب می بیند. این که چقدر این نوع عوامل خارجی برای تهران اهمیت دارد، هنوز مشخص نیست.

داونپورت می گوید پیشرفت های هسته ای در راستای افزایش قدرت اهرم ایران در مذاکرات احتمالی است. وی همچنین اشاره کرد که برخی از پیشرفت هایی که ایران انجام می دهد ممکن است به نقطه ای غیرقابل بازگشت برسد.

دانپورت اضافه کرد نگرانی ها بر سر پیشرفت های ایران در ماه های آینده و دشواری بر سر بازگشت از آنها است. وی همچنین تصریح کرد که در این بازه زمانی دولت جدید ایران می تواند درخواست های جدیدی را پیش روی آمریکایی ها قرار دهد. وی در پایان گفت که این تاخیر کشنده است.
 

منبع: کریستین ساینس مانیتور / گزارش و ترجمه: ابوالفضل خدائی

>>> این مطالب را هم بخوانید:

پلن B بایدن چیست؟/ خطر جنگ از ابتدای مناقشه هسته ای بیشتر است
آیا غربی‌ها به شرط تازه ایران جواب مثبت خواهند داد؟
ایران با چه راهبرد جدیدی پا به مذاکرات وین می‌گذارد؟

23311