آقای وزیر! تکلیف کودکان بی‌گوشی و بی‌اینترنت چیست؟

روزنامه شرق – شهرزاد همتی: شبکه شاد، اپلیکیشنی طراحی‌شده از سوی وزارت آموزش‌و‌پرورش است که برای آموزش آنلاین دانش‌آموزان ارائه شده است؛ مسئله‌ای که مدت‌ها پیش مقدمات آن فراهم شد؛ اما اکنون با خانه‌نشین‌شدن اجباری دانش‌آموزان به‌دلیل کرونا، زودتر از موعد رونمایی شده است. هرچند مسئولان آموزش و پرورش آن را نقطه عطفی در بحث آموزش کشور می‌دانند که قطعا هم این‌گونه است، اما نبودن زیرساخت‌های مناسب در بسیاری از نقاط ایران، می‌تواند صدمات جبران‌ناپذیری را به دانش‌آموزان کم‌برخوردار بزند و همچنین بسیاری از آن‌ها را از تحصیل باز بدارد. مسئله اینجاست بسیاری از خانواده‌ها برای اینکه نمی‌توانند لوازم‌التحریر فرزندان خود را تهیه کنند، از فرستادن فرزندانشان به مدرسه ممانعت می‌کنند، اکنون آن‌ها چگونه می‌توانند شرایط آموزش آنلاین فرزندانشان را فراهم کنند؟ از طرفی هم وقتی بسیاری از مدارس کشور هنوز کپری هستند و مطابق اعلام خیریه‌ها بیش از ۳۰ هزار صندلی برای تحصیل همه دانش‌آموزان نیاز است، چگونه می‌توان توقع داشت آموزش آنلاین بتواند عادلانه بین تمامی نقاط کشور تقسیم شود؟

مهدی شرفی، سرپرست مرکز برنامه‌ریزی و فناوری اطلاعات وزارت آموزش و پرورش، جزئیات چگونگی برگزاری کلاس‌های مجازی از طریق شبکه اجتماعی دانش‌آموزان (شاد) را تشریح کرد. او گفت: «برای شبکه شاد یک زیرساخت کاملا اختصاصی تعریف شده است، کل سامانه اختصاصی و مستقل است. استقبال خیلی خوبی از این سامانه شده و ما تاکنون ۹.۵ میلیون عضو گرفته‌ایم و چیزی حدود هفت میلیون کاربر فعال داریم که دانش‌آموز و معلم هستند. هنوز هم به‌صورت رسمی اعلام نکرده‌ایم، اما چیزی در حدود ۲۳۰ میلیون پیام بین کاربران جابه‌جا شده و حدود ۹۰ میلیون فایل برای یکدیگر ارسال کرده‌اند. این‌ها نشان‌دهنده این است که خانواده‌ها استقبال کرده و در خیلی از مناطق کلاس‌ها را شروع کرده‌اند». او در پاسخ به این پرسش که با توجه به وضعیت پهنای باند در ایران آیا اینترنت می‌تواند این شبکه را حمایت کند، گفت: «تا جایی که اینترنت، کشور را پوشش می‌دهد می‌توان از این سیستم استفاده کرد. اگر در خانه‌ای دانش‌آموزی به موبایل یا تبلت دسترسی نداشت، می‌تواند از نسخه وب آن استفاده کند».

سال گذشته محمدجواد آذری‌جهرمی در صفحه توییتر خود قول داد که تمامی مدارس کشور را هوشمند کند. از شرفی سؤال کردیم آیا صحبت سال گذشته وزیر ارتباطات به شبکه شاد ارتباط داشت؟ او در پاسخ به این پرسش گفت: «ما تفاهم‌نامه‌ای راجع به ماده ۶۹ برنامه ششم توسعه داشتیم. این ماده وزارت آموزش و پرورش و وزارت ارتباطات را مکلف کرده بود مدارس و مناطق محروم را تحت پوشش اینترنت قرار دهیم. این اتفاق افتاده و مطابق اطلاعات ما ۱۲ هزار مدرسه به اینترنت متصل شده‌اند و امکان‌سنجی برای وصل‌شدن ۵۰ هزار مدرسه دیگر هم انجام شده و زیرساخت‌ها آماده است، اما به‌دلیل تعطیلی مدارس این اتفاق نیفتاد».

شرفی در پاسخ به این پرسش که چقدر طول می‌کشد که آموزش از طریق شبکه شاد همگانی شود، گفت: «این شبکه آموزشی دانش‌آموزان است و صرفا برای آموزش طراحی شده؛ بنابراین همه دانش‌آموزان باید به این مجموعه متصل شوند. با تعطیلی ناشی از کرونا وزیر آموزش و پرورش اعلام کرده است مبنای آموزش ما از کلاس‌های حضوری تبدیل به آموزش آنلاین شود و دانش‌آموزان باید تا پایان این هفته فعال شوند. اگر می‌خواهیم کلاس برگزار شود، باید داخل مجموعه باشد و اجباری است، مگر جا‌هایی که از نظر سخت‌افزاری خانواده‌ها مشکل تهیه اینترنت داشته باشند که باید دنبال راهکار‌های جایگزین مثل آموزشی تلویزیونی باشیم».

روز شنبه نیز وزیر آموزش و پرورش در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری، درباره شبکه شاد توضیحاتی را ارائه کرد. حاجی‌میرزایی گفت: «کار در شبکه شاد را در روز نیمه شعبان و از دوره ابتدایی آغاز کردیم و از دو روز گذشته با ثبت عضویت در دوره متوسطه ادامه دادیم. ۹.۵ میلیون نفر، ۱۱۲ هزار مدیر و ۵۰۰ هزار معلم در سامانه شروع به کار کرده‌اند، شبکه شاد هفت میلیون کاربر فعال در طول روز دارد و ۱.۷ میلیون گروه درسی تشکیل شده است. تاکنون هم ۹۶ میلیون فایل و بیش از ۲۳۴ میلیون پیام مبادله شده است. این فایل‌ها همه در محیط امن و ایزوله بین معلم و دانش‌آموز مبادله می‌شود و حتی امکان ارتباط دانش‌آموزان با همدیگر وجود ندارد و منحصرا بین معلم و دانش‌آموزان است». او درباره نگرانی اولیا مبنی بر ارزیابی پایانی دانش‌آموزان و کیفیت آموزش، تصریح کرد: «ما به‌عنوان متولی امر آموزش جامعه مسئول هستیم آموزش را در دسترس همه قرار دهیم و از انتقال مفاهیم اطمینان یابیم. در این روش تمرکز بیشتری داریم و از مدیر مدرسه تا سطح استان، در جریان محتوای آموزش‌داده‌شده و روند پیشبرد آن قرار دارند».

او درباره ساعات شروع کلاس‌ها در شبکه شاد نیز گفت: «ترجیح ما این بوده که کلاس‌ها در ساعات معینی برگزار شود؛ اما لازم است تغییراتی داده شود. برخی چند فرزند دارند و امکان استفاده همه از یک گوشی به‌طور هم‌زمان وجود ندارد. امکان نوسانات و تغییر ساعات را داریم، فقط باید در ابتدا همه به عضویت شبکه شاد دربیایند و عملیات آموزشی آغاز شود و بعد متناسب با اطلاعات دقیق به‌دست‌آمده، تغییرات را اعمال کنیم».

حاجی‌میرزایی در پاسخ به اینکه مزیت شبکه شاد نسبت به شبکه‌های اجتماعی دیگر که تاکنون به‌صورت پراکنده از آن‌ها استفاده شده، چیست؟ افزود: «ما اشرافی بر آن بستر‌ها نداشتیم و نمی‌دانستیم محتوا چقدر و چگونه آموزش داده شده است؛ اما با این اپلیکیشن اختصاصی امکان دریافت اطلاعات و تحلیل آن‌ها را داریم. ضمن آنکه در آینده هم ممکن است با وضعیت‌های غیرمترقبه‌ای روبه‌رو شویم، حتی احتمال بازگشت کرونا هم هست و باید آمادگی داشته باشیم که بلافاصله ادامه آموزش را به شبکه شاد منتقل کنیم. ضمن آنکه برای آینده این سامانه هم پیش‌بینی‌هایی شده که معلمان می‌توانند تدریس خود را با دیگر معلمان و دانش‌آموزان به اشتراک بگذارند و در معرض دید دیگران قرار دهند که از حیث شناسایی معلمان خلاق هم خوب است و می‌تواند مزیت اقتصادی هم داشته باشد و فرصت‌هایی را برای آن‌ها ایجاد کند».

از گفته‌های وزیر و همچنین سرپرست مرکز برنامه‌ریزی و فناوری اطلاعات وزارت آموزش و پرورش به نظر می‌رسد از حالا استفاده از شبکه شاد برای دانش‌آموزان اجباری است. مسئله‌ای که می‌تواند عدالت آموزشی را زیر سؤال ببرد. در خانواده‌هایی که فقط یک گوشی موبایل وجود دارد و چند فرزند، چگونه می‌توانند به‌صورت اشتراکی از گوشی موبایل برای حضور در کلاس استفاده کنند؟ آیا تمامی خانواده‌های دستگاه کامپیوتر دارند؟ این مسئله می‌تواند ضرر جبران‌ناپذیری را برای دانش‌آموزان مناطق محروم به‌دنبال داشته باشد.

در همین رابطه افسانه قربانی، مدیرعامل انجمن حامی (انجمن مدرسه و کتابخانه‌ساز)، تصریح کرد: «کل آموزش از راه دور، احتیاج به مثلثی شامل کادر آموزشی، سرویس اینترنتی و وسیله آموزشی دارد؛ وسیله‌ای مثل لپ‌تاپ یا تبلت. اگر ما فرض کنیم کادر آموزشی در منطقه موجود است، سرویس اینترنت در مناطقی مثل استان محروم سیستان و بلوچستان به‌هیچ‌وجه یکدست نیست. یک منطقه این استان سرویس خوبی دارد، مثل دشتیاری و جای دیگر سرویس ضعیف و بدی دارد، مثل منطقه سرباز؛ بنابراین موضوع اینترنت در بحث آموزش آنلاین بسیار حائز اهمیت است. وسیله آموزشی از همه این‌ها مهم‌تر است. دانش‌آموزان تهرانی حداقل وسیله‌ای که برای آموزش خود استفاده می‌کنند یک کامپیوتر و لپ‌تاپ است و اگر خانواده‌ای به این وسیله دسترسی نداشته باشند، بسیاری از بخش آموزشی دانش‌آموز لنگ می‌ماند؛ اما بچه‌ای که در کل خانواده‌اش پدرش تنها یک گوشی هوشمند دارد، چگونه می‌خواهد وارد سیستم آموزشی شود؟ ما فرض کنیم اصلا سیستم اینترنتی و نیروی آموزشی به تعداد باشد، یک پایه این مثلث همیشه برای دانش‌آموز بخش محروم خواهد لنگید و این آموزش از راه دور به این مفهوم مشکل دانش‌آموزان را حل نمی‌کند. آموزش و پرورش قطعا باید برای آموزش از راه دور برنامه بدهد؛ اکنون فقط از شبکه شاد رونمایی کرده و گفته این شبکه به دانش‌آموزان رایگان آموزش بدهد؛ اما این آموزش برای دانش‌آموزان مناطق محروم آموزشی گران‌قیمت است».

او با تأکید بر اینکه این شیوه آموزش به بازماندگی از تحصیل بسیاری از دانش‌آموزان منجر خواهد شد، تصریح کرد: یک مثال ساده می‌زنم، تحقیقی نشان داده در بروز عاملی مثل سیل، تعداد زیادی دانش‌آموز در سطح جهان از چرخه آموزش حذف می‌شوند، وقتی یک عامل طبیعی مانند سیل باعث ترک تحصیل می‌شود، قطعا در شرایطی که گسست تحصیلی ایجاد می‌شود، طبیعتا ترک تحصیل و به تبع آن ازدواج دختران و کار پسران افزایش خواهد یافت.

هرچند حرکت آموزش و پرورش در مسیر ساماندهی آموزش‌های مجازی درخور تقدیر است؛ اما برای بررسی ابعاد این مسئله و گره‌زدنش به عدالت آموزشی بسیار زود است. باید منتظر شد و آرام‌آرام تعداد ترک تحصیلی‌ها را شمرد و با بررسی آمار نتیجه گرفت. شاید با دیدن آمار فکر دیگری هم برای کودکان محروم استان‌ها به ذهن برسد.