آشنایی با 10 انیمیشن فلسفی برترِ تمام دوران

میان بسیاری از ما باور مشترکی وجود دارد که بر اساس آن انیمه و انیمیشن ژانری کودکانه تلقی می‌شود البته این تصور در مواردی صدق می‌کند اما همه ماجرا نیست. انیمیشن حسی از رهایی را ایجاد می‌کند که در لایو اکشن معمولاً رخ نمی‌دهد؛ بنابراین انیماتورها در موارد بسیاری برای طرح سؤالات و پیچیدگی‌های فلسفی از آن استفاده می‌کنند و این‌گونه است که یک انیمیشن فلسفی خلق می‌شود. به بهانه استقبال بی‌نظیر گروه سنی بزرگ‌سال از انیمیشن بی‌نظیر Soul که می‌توانست سرمدار این لیست باشد، ویجیاتو این بار سراغ معرفی انیمیشن‌های فلسفی دیگری به جز Soul رفته است.

توجه: بدیهی است که بسیاری از پیشنهادات لیست مناسب کودکان نیست.

10- شبح درون پوسته (Ghost in the Shell 1995)

شبح درون پوسته یکی از اصلی‌ترین منابع الهامِ سری فیلم‌های پرطرفدار ماتریکس است. ماجرا در آینده پیشرفته و تکنولوژیکی اتفاق می‌افتد که در آن یک افسر پلیس سایبرنتیک به نام «موتوکو کوساناگی» به دنبال هکری با نام مستعار «عروسک‌گردان» می‌گردد.

این انیمه به اصالت دنیایی که از نظر تکنولوژی به شدت پیشرفته است و رویارویی با مفاهیم انسانی می‌پردازد؛ سؤال‌هایی مثل اینکه «انسانیت چیست ؟» یا «اگر رباتی به صورت انسانی عمل کند آیا می‌توان او را انسان خطاب کرد؟»

به مضامین انسانیت و هویت در این انیمیشن فلسفی انتقادات و نظرات متفاوتی وارد است و فضای بصری و سایبرپانک آن همواره مورد ستایش مخاطبان و منتقدان قرار گرفته و بر بسیاری از فیلم‌های هالیوودی نیز تأثیر گذاشته است.

9- واتر شیپ داون (Watership Down 1978)

این انیمیشن فلسفی با اقتباس از رمانی به همین نام اثر «ریچارد آدامز» نویسنده انگلیسی ساخته شده است که با نام تپه خرگوش‌ها به فارسی برگردانده شده است. داستان درباره دو خرگوش با صداپیشگی «جان هرت» و «ریچارد برایرز» است که رهبری گروهی از خرگوش‌ها را بر عهده دارند و تصمیم می‌گیرند به صورت دسته‌جمعی از لانه خرگوش‌ها مهاجرت کنند و در این مسیر با خطرات و چالش‌های مختلفی روبه‌رو می‌شوند.

واتر شیپ داون با اینکه در ظاهر یک انیمیشن کودکانه است اما در لایه‌های درونی تمثیلی از یک جامعه تمامیت‌خواه و خطراتی است که اعضای آن جامعه را تهدید می‌کند. رمان اصلی به شدت متاثر از ادیسه هومر است.

در بخش اسطوره‌شناسی کتاب آمده جهان توسط Frith خلق شد. پس از اینکه یکی از شاهزادگان از فرمان‌های Frith تعدی کرد، او عصبانی می‌شود و عده‌ای شکارچی را برای کشتن مخلوقاتش به زمین می‌فرستد. پس از اینکه شاهزاده از اشتباهاتش درس می‌گیرد و مطیع فرمان‌ها می‌شود، Frith سرعت و چابکی لازم برای فرار از دست شکارچیان را به مخلوقاتش می‌دهد. واترشیپ دان انیمیشن زیبایی است و به بخش تاریک رمان به شدت وفادار مانده است.

8- درون و بیرون (Inside Out 2015)

انیمیشن فلسفی Inside Out در ذهن دختربچه یازده‌ساله‌ای به نام رایلی می‌گذرد که در آن احساسات مختلف سعی می‌کنند او را به حضور در سانفرانسیسکو عادت دهند. این احساسات عبارت‌اند از: شادی (امی پولر)، غم (فیلیس اسمیت)، ترس (بیل هیدر)، خشم (لویس بلک) و نفرت (میندی کالینگ)

این انیمیشن متأثر از اضطراب‌های کودکی «پیت داکتر» کارگردان فیلم است و روایتی ست از احساسات و تاثیر آن بر انسان. جالب است بدانید روانشناسان بسیاری در این فیلم همکاری کردند که تاثیر زیادی در نشان دادن احساسات مختلف به بیننده داشتند.

Inside Out به دلیل فرضیه خلاقانه، اجراهای پرمعنی و احساسات عمیق برای جلب مخاطب بزرگ‌سال به شدت مورد تحسین مخاطبان و منتقدان قرار گرفت. البته این انیمیشن به قدری رنگارنگ و زیباست که مخاطبان کم سن و سال را هم با خود به خوبی همراه می‌کند. از جمله افتخارات Inside Out می‌توان به جایزه اسکار و گلدن گلوب بهترین انیمیشن اشاره کرد.

7- Felidae (1994)

این انیمیشن فلسفی بر اساس رمانی به همین نام نوشته  Akif Pirinçci ساخته شده است. داستان درباره گربه تازه واردی به نام فرانسیس است که در یکی از گشت‌وگذارهایش در شهر با بدن مثله شده گربه دیگری مواجه می‌شود. فرانسیس برای پیدا کردن مجرم در کنار گربه بددهن و بدریختی به نام ریش آبی قرار می‌گیرد و در جستجو هایشان به دسیسه‌های مختلف و نوعی آیین خودکشی برمی‌خورند.

Felidae در درجه اول ادای احترام به فیلم‌های نوآر و رمان‌های جنایی است اما در لایه‌های زیرین به مفاهیم فلسفی مثل اعمال اخلاقی و غیراخلاقی، خطرات آیین‌های سازمان‌یافته و رفتار انسان‌ها با حیوانات می‌پردازد. طرح داستانی این انیمیشن به شدت پیچیده است اما تفسیر اجتماعی هوشمندانه و ادای احترام عاشقانه‌ای به ژانر نوآر به حساب می‌آید.

6- پاپریکا (Paprika 2006)

پاپریکا آخرین اثر «ساتوشی کن» فقید، یک انیمه فلسفی تمام‌عیار با مفاهیم پیچیده است. ماجرا در آینده نزدیکی اتفاق می‌افتد که در آن دستگاه کوچکی اختراع شده که به روان‌درمانگران اجازه ورود به رویای بیماران را می‌دهد. خانم دکتر جوانی به نام چیبا خارج از مطب و به صورت غیرقانونی از این دستگاه استفاده می‌کند. پاپریکا بُعد دیگر او در عالم رویا است که اتفاقاً تفاوت‌های بنیادینی با شخصیت اصلی‌اش دارد.

همه‌چیز خوب پیش می‌رود تا اینکه چیبا متوجه می‌شود این دستگاه هنوز کامل نیست  محدودیت‌های دسترسی در آن اعمال نشده. این باگ باعث می‌شود هر کسی بتواند وارد رویای دیگری شود و رویاها به سرقت برود. کم‌کم مرز میان رویا و واقعیت گم می‌شود و این پاپریکا ست که باید جلوی این اتفاق را بگیرد. موضوع اصلی فیلم درباره تفاوت میان رویا و واقعیت است؛ «آیا رویاهای ما می‌توانند بر زندگی‌مان تأثیر بگذارند؟» یا «فرار از آن‌ها به ما کمک می‌کنند یا آسیب‌زننده هستند؟»

فرقی نمی‌کند طرفدار انیمه ژاپنی باشید یا نه پاپریکا یک نمایش خیره‌کننده و رویایی است که مسحور آن می‌شوید.

5- Ringing Bell (1978)

افتتاحیه انیمیشن فلسفی Ringing Bell به طرز خیره‌کننده شاد و رنگارنگ است. داستان با بره زیبا و شیرینی آغاز می‌شود که مادرش زنگوله‌ای به گردنش آویخته که بتواند راحت پیدایش کند. صداگذاری این انیمه به گونه‌ای ست که صدای حیوانات به زیباترین شکل ممکن شنیده می‌شود و مخاطب درباره حوادثی که قرار است به زودی اتفاق بیفتد کاملاً نا آگاه است.

یک شب در حالی که همه حیوانات خوابند، گرگی وارد آغل می‌شود و آماده کشتن بره کوچک است که مادرش با قربانی کردن خود مانع می‌شود. بره کوچولوی قصه که هنوز علت ماجرا را به خوبی درک نمی‌کند قسم می‌خورد در آینده گرگ را خواهد کشت. سرانجام بره قصه ما در کوهستانی با گرگ روبه‌رو می‌شود و متوجه می‌شود برای کشتن او باید به اندازه خودش قوی باشد پس به گرگ التماس می‌کند که او را آموزش دهد.

در این انیمه درباره قانون طبیعت صحبت می‌شود و اینکه در روند تغییر ذاتِ انسانی باید خود انسان قربانی شود. Ringing Bell فیلم کاملی نیست و پایان نسبتاً سنگینی دارد اما تمثیل جذابی از مسائل پیچیده‌ای است که برای یک فیلم 47 دقیقه‌ای با درجه G به شدت چشمگیر است.

4- یک روز زیبا (It’s Such a Beautiful Day 2012)

تنها جمله‌ای که درباره اولین ساخته «دان هرتزفلت» می‌توان گفت این است که با یک انیمیشن فلسفی کاملاً عجیب‌وغریب طرف هستید. این کمدی سیاه درباره بیل مردی است که در اثر تومور مغزی آرام‌آرام به سوی مرگ می‌رود. مخاطب روتین زندگی نه چندان پرهیاهوی بیل را در حالی که به سمت زوال عقل و فراموشی می‌رود، مشاهده می‌کند. کارهایی مثل؛ خرید داروهای جدید، ملاقات با دکتر و خانواده عجیب‌وغریبش و دیدن کابوس‌ها و توهمات ابزورد.

در طول فیلم افکار فلسفی مختلفی به سراغ بیل می‌آید و با پیشرفت بیماری و شدت گرفتن آلزایمر، تشخیص توهم و واقعیت غیر ممکن می‌شود، خطوط داستانی چند بار تکرار می‌شوند، چندین اتفاق به صورت غیرمنتظره به وقوع می‌پیوندد و سکانس‌ها به صورت ناگهانی قطع می‌شود.

یک روز زیبا با سبک هنری ساده، لحن شوخ طبعانه سیاه و موضوع ناامیدکننده‌اش فیلمی برای همه سلیقه‌ها نیست اما اگر از جمله افرادی هستید که می‌خواهید به گذشته نگاهی بیندازید می‌تواند تجربه‌ای منحصربه‌فرد و جذاب باشد.

3- یک پوینده تاریک (A Scanner Darkly 2006)

این انیمیشن فلسفی بر اساس کتابی به همین نام اثر «فیلیپ کی. دیک» ساخته شده است. باب آرکتور (کیانو ریوز) مامور مخفی است که به باند توزیع مواد مخدری نام دی، نفوذ می‌کند. هم چیز عادی است تا اینکه آرکتور با فروشنده مواد مخدر دونا (وینونا رایدر) و مشتریانش باریس (رابرت داونی جونیور) و لاکمن (وودی هارلسون) دوست می‌شود. دوستی که سرانجام به اعتیاد آرکتور منجر می‌شود. آرکتور با استفاده طولانی‌مدت از مواد مخدر هویتش را از دست می‌دهد و دایره دوستانش پارانوئید تر می‌شود و به همدیگر مشکوک می‌شوند.

مخاطب در فیلم با سوالات قابل تاملی روبه‌رو می‌شود مثلاً؛ «آیا انسان‌ها واقعاً آزاد هستند» یا « آیا واقعیت یک امر درونی است؟» تماشای این فیلم با لحن تاریک و شوخ طبعانه رمان اصلی و اجراهای عالی بازیگران، به طرفداران انیمیشن‌های فلسفی به شدت پیشنهاد می‌شود.

2- انومالیسا (Anomalisa 2015)

«چارلی کافمن» فیلم‌نامه‌نویس برنده اسکار در طول این سال‌ها داستان‌های عجیب‌وغریبی را به تصویر کشیده که معمولاً معطوف به فردی می‌شود که می‌خواهد معنای زندگی را پیدا کند و روایات در بستری از سورئالیسم اتفاق می‌افتند. فیلم‌های او همواره مورد ستایش منتقدان بوده و انومالیسا یکی از خوش‌ساخت‌ترین و منحصربه‌فردترین آثار اوست.

داستان آخرین استاپ موشن کافمن درباره «مایکل استون» نویسنده افسرده‌ای ست که درباره خدمات مشتریان می‌نویسد. او همه افراد را شبیه هم با صداهای یکسان می‌بیند تا اینکه با دختری آشنا می‌شود که با بقیه متفاوت است.

انومالیسا درباره تلاش‌های یک انسان تنها و رو به زوال برای پیدا کردن خوشبختی است. در فیلم سؤالات فلسفی زیادی مطرح می‌شود مثلاً؛ «آیا خوشبختی موقتی است؟» «آیا بعضی انسان‌ها در پیدا کردن شادی واقعی ناتوان هستند؟»

طرح اولیه فیلم ساده به نظر می‌رسد اما گول ظاهرش را نخورید زیرا در لایه‌های زیرین استاپ موشن کافمن به مسائل پیچیده‌ای پرداخته می‌شود. انومالیسا فیلم شگفت‌انگیزی ست که باید بارها به تماشایش نشست.

1- زندگی بیداری (Waking Life 2001)

«ریچارد لینکلیتر» کارگردانی است که در بیش‌تر فیلم‌هایش جهان ابزورد و رویارویی شخصیت‌ها با پیچیدگی‌های آن را به تصویر می‌کشد اما زندگی بیداری تنها فیلمی است که این جهان ابزورد را از زوایای مختلف بررسی می‌کند.

این انیمیشن فلسفی سورئال داستان مرد جوانی را روایت می‌کند که قادر نیست از خواب بیدار شود و در جهان رویا پرسه می‌زند و در این پرسه‌ها با افراد مختلفی آشنا می‌شود (بعضی از افراد مشهور از جمله استیون سودربرگ ایفاگر این شخصیت‌ها هستند). در این دیدارها بحث‌های مختلفی حول ماهیت واقعیت، اختیار و معنای زندگی آن شکل می‌گیرد.

زندگی بیداری دیدگاه بی‌طرفانه‌ای درباره موضوعات مختلف ارائه می‌دهد و تماشای آن به علاقه‌مندان به انیمیشن‌های فلسفی به شدت پیشنهاد می‌شود.

همچنین بخوانید:

• انیمیشن Soul و چالش رویارویی با مفاهیم دینی، فرهنگی و نژادی

• 10 انیمیشن جذاب برای بزرگ‌سالان – دلهره به سبک انیمیشن