آشنایی با گونه‌های مختلف قهوه

قهوه برگرفته از نام لاتین Coffea عضوی از خانواده روناسیان بوده که شامل بیش از ۶۰۰ گونه درخت و بوته‌های گرمسیری از جمله گاردنیا است. از آنجا که این گیاه تا ارتفاع نسبتا زیادی رشد می‌کند، بهتر است که با عنوان درخت در نظر گرفته شود. این درخت که دارای تنه عمودی و سه شاخه است، دارای درختچه‌های کوچکی هستند تا به درختانی به ارتفاع حدود ۱۰ متر برسند.

قهوه یک گیاه گرمسیری است که بین مدار راس‌السرطان و راس‌الجدی بر روی کمربند قهوه گسترده شده است. گونه‌های قهوه روبوستا و عربیکا در صورت هرس نشدن می‌توانند تا ارتفاع ۱۰ متر نیز رشد کنند اما کشورهای تولیدکننده، ارتفاع آن را در حدی نگه می‌دارند که برداشت آسان‌تر انجام شود.

قهوه جهت کشت نیاز به آب‌وهوای خاصی دارد. دما، بارندگی، نور خورشید، باد و خاک عناصر مهمی جهت کشت قهوه هستند. همچنین گیاهان قهوه بسته به گونه و زیرگونه‌شان برخی در سایه و برخی به صورت مستقیم زیر نور خورشید رشد می‌کنند.

بدترین دشمن قهوه سرما است. سرما به شدت بر توانایی درختان جهت تولید گل‌هایی که آغاز چرخه توسعه قهوه هستند، آسیب می‌رساند. ارتفاع سطح زیر کشت و شرایط باد و باران در بروز سرما تاثیر می‌گذارد. بیشترین خطر سرمازدگی در مناطق در حال رشد جنوبی برزیل است. نمونه بارز آن دو یخ‌بندان ویرانگر در اواسط دهه ۱۹۹۰ بود که باعث خسارت‌هایی شد که قیمت قهوه ۳ برابر شود.

درختان قهوه زندگی خود را از گلخانه آغاز می‌کنند، جایی که بذرها قبل از فصل در گلدان‌های کوچک کاشته می‌شوند و معمولا ۶ تا هشت هفته طول می‌کشد تا جوانه بزنند، سپس ۶ الی ۱۲ ماه برای رشد در گلدان‌های خود قرار می‌گیرند. پس از این، درختان جوان در مزرعه کاشته شده تا بلوغ خود را آغاز کنند و برای تولید حدود سه تا چهار سال زمان نیاز دارند. طول عمر یک درخت قهوه به نحوه مراقبت و توجه زیاد در طول زندگی آن بستگی دارد.

سه تا چهار سال پس از کاشت قهوه، گل‌ها به صورت خوشه‌هایی در محورهای برگ‌های قهوه رشد پیدا می‌کنند. میوه فقط در بافت جدید تولید می‌شود. گیاه قهوه عربیکا گردافشان است، در حالیکه گیاه قهوه روبوستا به گردافشانی متقابل وابسته است. حدود ۶ تا هشت هفته پس از بارور شدن هر گل قهوه، تقسیم سلولی اتفاق می‌افتاد و میوه قهوه به مدت یک دوره وابسته به آب‌وهوا به شکل سرسنجاق باقی می‌ماند. میوه قهوه نیز در حدود ۳۰ تا ۳۵ هفته پس از گلدهی، رنگ خود را از سبز به قهوه تغییر می‌دهد، البته رنگ میوه قهوه در برخی از زیرگونه‌های متغیر است.

گیاه قهوه یکی از منابع مهم تولید اکسیژن در جهان

برگ‌های بیضی شکل قهوه، براق، مومی و به رنگ سبز تیر هستند. گیاه قهوه تبدیل به یک منبع اکسیژن در اکثر نقاط جهان شده است. هر هکتار قهوه، روزانه به اندازه تقریبا نصف اکسیژن تولیدی یک هکتار جنگل بارانی اکسیژن تولید می‌کند.

قهوه گونه‌های مختلفی دارد که هر کدام دارای زیرگونه‌هایی هستند. معمولا فقط ۲ گونه عربیکا و روبوستا جهت مصارف تجاری پرورش پیدا می‌کند. البته گونه دیگری به نام لیبریکا نیز وجود دارد که سهم بسیار پایینی در تولید قهوه دارد.

گونه عربیکا

گونه عربیکا، بوته‌ای همیشه سبز با برگی بیضی‌ شکل و سبز تیره بوده که می‌تواند تا ۶ متر ارتفاع داشته باشد. اسیدیته پیچیده و ترکیبات طعمی موجود در گونه‌های عربیکا به این معنی است که تنوع زیادی در عطر و طعم آن وجود دارد. قهوه عربیکا به طور کلی شیرین‌تر است و دارای یادداشت‌های عطری و طعمی از میوه‌ها، گل‌ها، شکلات و آجیل هستند. همچنین از قهوه روبوستا گران‌تر هستند و این گرانی به دلیل نیاز به شرایط خاص کشت مانند آب و هوا و ارتفاع جهت رشد آن‌ها است. دانه‌های قهوه عربیکا معمولا بیضی ‌شکل و دارای خوشه مرکزی مشخص و بزرگتر از دانه‌های روبوستا هستند. درختان عربیکا حدود ۵۰ سال میوه خواهند داشت، اگرچه بعد از ۳۰ سال عملکردشان کاهش می‌یابد.

گونه روبوستا

گونه روبوستا بیشتر در ویتنام، غرب آفریقا، اندونزی و سایر بخش‌های جنوب شرقی آسیا رشد می‌کند. روبوستا دارای مقادیر اسدیدیته پایین‌تری نسبت به قهوه عربیکا هستند. به این معنی که به طور کلی شیرینی کمتری در آن‌ها وجود دارد. روبوستا برای اولین بار در کنگو کشف شد. درختان روبوستا پس از سه سال اولین محصول خود را تولید می‌کنند و تولیدات آن‌ها ۲۰ تا ۳۰ سال بیشتر ادامه پیدا نمی‌کند.

مراقبت از درختان قهوه روبوستا بسیار راحت است. این درختان در مقابل شرایط آب‌وهوایی و آفات گیاهی بسیار مقاوم بوده و به طور متوسط یک سوم ارزان‌تر از قهوه‌های گونه عربیکا هستند. یکی دیگر از شاخص‌های گونه روبوستا، وجود کافئین بیشتر است. دانه‌های روبوستا به طور کلی کوچک‌تر و دایره‌ای‌تر از دانه‌های عربیکا هستند.

گونه لیبریکا

گونه لیبریکا در ارتفاعات کم و در مالزی و آفریقای غربی پرورش یافته و کمتر از یک درصد بازار تجارت را به خود اختصاص داده‌اند. در فنجان غلیظ و تند است اما طرفداران خاص خود را دارد. گونه لیبریکا در فیلیپین به باراکو معروف است. تعدادی از انواع مختلف در ماداگاسکار و جزایر ماسکارین وجود دارد که فاقد کافئین یا مقدار کمی کافئین دارند.

منبع:

کیانی، اسماعیل؛ ۱۳۹۸؛ کتاب یک فنجان اسپرسو؛ انتشارات ترانه مشهد

انتهای پیام