آزمایشگاهی که کرونا را به زانو درآورد

روزنامه همشهری: سر زدن به آزمایشگاهی که در آن واکسن مشهور این روز‌های جهان ساخته شد که به عقیده بسیاری می‌تواند ویروس جدید کرونا را به زانو در آورد. یک زوج دانشمند ترک‌تبار هفته گذشته موفق شدند امید را به دنیای بحران‌زده این روز‌ها تزریق کنند. دکتر اوگور شاهین و دکتر اوزلم تورچی، بنیانگذاران شرکت آلمانی BioNTech در مسیر تحقیقات خود روی ساخت واکسن ویروس کشنده کرونا و عامل بیماری کووید-۱۹ به موفقیت بزرگی دست یافتند که بسیاری از رسانه‌های خبری آن را پایان همه‌گیری کرونا خوانده‌اند.

ادعای اثربخشی ۹۰ درصدی این واکسن در مصونیت برابر کووید-۱۹ یعنی درصدی بیشتر از آنچه واکسن‌هایی مانند آنفلوآنزا، هاری یا زونا ایمنی ایجاد می‌کنند. این خبر برای نخستین‌بار ثابت کرد که ویروس کشنده کرونا را می‌توان با علم به زانو درآورد.

اما شاید جایی که این واکسن در آن ساخته شد و به نتیجه رسید حالا بیشتر از هر نقطه‌ای در جهان مورد توجه باشد. جایی که کارکنان BioNTech با مدیریت دانشمندی مسلمان و برنده جایزه مصطفی (ع) در سال ۲۰۱۹ در کنار همسر و همکارانش برای نجات بشریت تلاش کردند. آیا روزی دوباره مردم جهان می‌توانند ماسک‌ها را از روی صورت بردارند و عزیزانشان را با خیال راحت در آغوش بکشند؟

علم می‌تواند

شرکت بیوان‌تک که حالا دیگر همه نامش را می‌شناسند جایی به بزرگی بسیاری از شرکت‌های داروسازی یا تحقیقاتی جهان ندارد. دکتر شاهین چند سال قبل گروهی از دانشمندان و همکارانش را از دانشگاه Mainz در این آزمایشگاه تحقیقاتی دورهم جمع کرد تا از روش نوین و پیشتاز mRNA برای ساخت ترکیبات درمانی جدید استفاده کنند. در ژانویه۲۰۲۰ دکتر شاهین در دفترش در همینجا بود که یک مجله علمی دیگر را ورق می‌زد. خیلی از همکاران و دوستانش علاقه اعتیادگونه او را به مجلات و ژورنال‌های علمی مسخره می‌کردند. اما در زمان مطالعه همین مجله بود که او متوجه ظهور نوع جدیدی از ویروس خانواده کرونا در چین شد. او به سرعت با همکارانش تماس گرفت تا تنها چند روز بعد تحقیقات شبانه‌روزی در آزمایشگاه‌شان شروع شود.

واکسنی مبتنی بر mRNA

دکتر شاهین معتقد است واکسنی که مراحل آزمایشی آن توسط گروه دارویی فایزر روی ۴۳ هزار داوطلب در ۶ کشور انجام شده است از بعضی جهات تقریبا یک واکسن کامل است. این واکسن با استفاده از تعدادی ابزار‌های مبارزه با پاتوژن به‌طور همزمان می‌تواند موفق به ازبین بردن یک یا چند ویروس کرونا شود. اما نکته اینجاست که تاکنون این ۲ محقق هنوز به این نتیجه نرسیده‌اند که کدام ابزار در واقع موفق عمل می‌کند. دکتر شاهین که مدیر اجرایی بیوان‌تک هم هست، می‌گوید: ما هنوز چیزی در این‌باره نمی‌دانیم و منتظریم تا ظرف ۶ تا ۱۲‌ماه آینده بفهمیم که چه چیزی عامل میزان محافظت است.

برخلاف واکسن‌هایی که تقریبا بیماری‌هایی مانند سرخک و فلج‌اطفال را ریشه‌کن کرده‌اند یک اتفاق جدید رقم خورده است، پلتفرمی که واکسن BioNTech براساس آن ساخته شده است معروف به RNA پیام‌رسان یا mRNA است. با تزریق واکسن این ساختار ژنتیک به بدن تزریق می‌شود، روشی که قبلا هرگز از طریق یک داروی مجوزدار استفاده نشده و دهه‌ها از سوی جوامع علمی مورد تردید و بدبینی قرار گرفته است.

اما بحرانی که ویروس کرونا نزدیک ۱۰‌ماه است برای بشر به‌وجود آورده، به دکتر شاهین و دکتر تورچی این فرصت را داد تا اثبات کنند یکی از این ویژگی‌های کلیدی تکنولوژی – توانایی استقرار سریع سیستم ایمنی در مقابل یک هدف مشخص با نیرو‌های مختلف- می‌تواند انقلابی را که ۲۵ سال پیش‌بینی می‌شد، بشارت بدهد.

دکتر تورچی که مدیر ارشد پزشکی در BioNTech نیز هست، توضیح می‌دهد: اینکه ما در موقعیت مقابله با این بیماری همه‌گیر قرار گرفتیم یک تصادف خوشایند است. من و همسرم در زمینه ساخت RNA برای واکسن‌های سرطانی تجربه زیادی داشتیم. فرایندی که BioNTech اخیرا موفق به ایجاد ثبات کافی برای تولید با کیفیت بالا برای آن شده است. اگر این همه‌گیری ۳ سال پیش اتفاق می‌افتاد، کار ما بسیار دشوارتر بود.

قصه شروع ساخت BNT۱۶۲b۲

دکتر شاهین و همسرش که هردو در کودکی با خانواده به آلمان مهاجرت کرده‌اند، هردو زندگی علمی خود را وقف تحقیق برای یافتن ابزاری بی‌نظیر در مسیر جنگیدن با آنتی‌ژن‌ها در تومور‌های سرطان‌زا کردند.

تنها ۲ هفته پس از انتشار توالی ژنتیک ویروس Sars-Cov-۲ در روز ۱۲ ژانویه، شرکت BioNTech برنامه ساخت واکسن کووید-۱۹ خود را که اکنون BNT۱۶۲b۲ کلید زد. زمانی که سازمان بهداشت جهانی شروع پاندمی جهانی را در ماه مارس اعلام کرد، این شرکت ۲۰ کاندیدای mRNA در دست ساخت داشت. روز‌های بعد آن‌ها با شرکت دارویی آمریکایی فایزر و فوسون چینی برای کمک در مسیر آزمایش‌های بالینی قرارداد بستند. دکتر شاهین در ماه مارس در گفتگو با فایننشال تایمز گفته بود که با حسن‌نیت تنظیم کننده‌های بازار، می‌توان تا پایان سال ۲۰۲۰ یک محصول تأیید شده در دسترس همه قرار داد.

درس از تجربه

ساخت واکسن کاری نیست که با تحقیقاتی کوتاه بتوان به آن رسید. پشت اطمینان و آرامش این زوج برای رسیدن به واکسن در عرض یک سال، کشفی بود که در سال ۲۰۰۳ در زمان شیوع ویروس سارس رقم خورد؛ کشفی که وجود پروتئین‌های سنبله را روی ویروس‌هایی که به گیرنده‌ای که معمولا در سلول‌های ریوی یافت می‌شود، نشان داد. همین پروتئین سنبله بود که ثابت کرد واکسن mRNA می‌تواند پاسخی برای تولید آنتی‌ویروس فعال کند.

با موفقیت آزمایش روی موش‌ها و میمون‌ها داده‌های پیش‌بالینی به اندازه کافی قوی بود تا شرکت BioNTech، سایر شرکت‌ها را برای آغاز آزمایش‌های بالینی در‌ماه آوریل متقاعد کند.

با اینکه هزاران نفر در نخستین روز فراخوان داوطلب برای آزمایش بالینی با شرکت تماس گرفتند، اما آن‌ها تنها از ۴ داوطلب استفاده کردند. مقابله با ویروس‌های تنفسی بسیار دشوار است، زیرا عامل بیماری‌زا می‌تواند از طریق بینی یا دهان خیلی زود خود را به ریه برساند. اگر فردی در معرض مقدار زیادی از ویروس قرار بگیرد، و آنتی‌بادی‌ها به اندازه کافی سریع عمل نکنند، ویروس کرونا وارد سلول‌ها شده، در آنجا تکثیر می‌شود و میلیون‌ها نسخه از خود می‌سازد.

برای مقابله با این مشکل، شرکت

BioNTech واکسن mRNA خود را برای فعال کردن خط دوم دفاعی که به‌عنوان سلول T شناخته می‌شود، مهندسی کرد.

این واکسن ۲ نوع سلول T تولید می‌کند. اولی معروف به CD۸ و مجهز به اسکن مولکولی است که می‌تواند سلول‌های آلوده را درصورت مواجهه با هر ویروسی بررسی کرده واز بین ببرد، درحالی‌که باعث کاهش بازتولید این پاتوژن‌ها می‌شود.

دوم سلول‌های CD۴ است که به‌عنوان ارکستراسیون شناخته می‌شوند و اطمینان می‌دهند که آنتی‌بادی‌ها مستقیما علیه سمت راست ویروس کار می‌کنند و خیلی قوی به آن‌ها می‌چسبند. آن‌ها همچنین به CD۸ کمک می‌کنند تا بقیه بخش‌های سیستم ایمنی را فعال کنند.

دکتر تورچی می‌گوید: می‌توان به این ترتیب با یک گلوله‌برفی، بهمنی از مکانیسم‌های ایمنی را که قدرت نفوذ دارند بر سر ویروس ریخت.

خبر خوش ۹۰درصدی

دکتر شاهین می‌گوید که با پشت‌سر گذاشتن فاز سوم انسانی، او منتظر اثربخشی ۸۰ درصدی واکسن بود و تا دریافت نتیجه خودش را سرگرم کار کرده بود تا سرانجام از سوی مدیر اجرایی شرکت فایزر نتیجه خوشحال‌کننده را شنید. او می‌گوید: می‌شود یک نفس راحت کشید، نشانه‌های زیادی از ایمنی و مصونیت وجود دارد، اما هنوز نمی‌توان آن را با قطعیت اثبات کرد.

اما واکنش جهانی به این اتفاق بسیار فراتر از انتظار شرکت BioNTech بود. به این ترتیب زندگی و موفقیت دکتر شاهین و تورچی با عنوان «یک داستان موفق مهاجرت» مورد تمجید قرار گرفت و شرکت آن‌ها حالا از بانک دویچه هم بسیار بیشتر ارزش دارد. بیشتر دوز‌های یک میلیارد و ۳۵ میلیونی واکسن کووید-۱۹ که قرار است از سوی شرکت فایزر تا پایان سال آینده تامین شود، از سوی ایالات متحده، اتحادیه اروپا، انگلیس و ژاپن پیش‌خرید شده است.

کشور‌های دیگر ازجمله برزیل و سوئیس نیز در تلاش هستند تا باقیمانده واکسن را برای کشور خود تامین کنند. اما مقامات بهداشت عمومی نسبت به انتظار اثبات واکنش مثبت گروه‌های سنی مختلف و افراد پرخطر به این واکسن و میزان ثبات ایمنی آن هشدار داده‌اند. دکتر شاهین و همسرش در شرکت آلمانی BioNTech کار را با ساخت واکسن کووید-۱۹ تمام نمی‌کنند، آن‌ها قصد دارند که هدف خود را با ساخت واکسن‌های mRNA برای سرطان‌های پروستات، تخمدان، لوزالمعده و سایر موارد ادامه دهند.