آرش کمانگیر؛ خداونگار تیر شتابان

نوع بشر هرگز با قهرمان‌پروری و اسطوره‌سازی غریبه نبوده است. از چندین و چند قرن پیش که افسانه‌ها و قهرمانان کهن شکل گرفتند و تا حالا که ظهور همه‌جانبه‌ ادبیات و رسانه‌ «ابرقهرمان‌محور» را شاهد هستیم، همگی به علاقه‌ انسان به‌شنیدن قصه‌های قهرمانانه اشاره می‌کنند. موضوعی که کاملا طبیعی هم است. هرگز نمی‌توان اهمیت بالای شخصیت‌های الهام‌بخش و اسطوره‌ای را نادیده گرفت. نقشی که این افراد در موضوعاتی همچون شکل‌گیری یک رفتار به‌خصوص،‌ تولد یک فرهنگ و حتی شکل‌گیری یک آیین ایفا می‌کنند را هرگز نمی‌توان نادیده گرفت.

کشورمان نیز نه‌تنها از این قائده مستثنی نیست، بلکه یکی از مهم‌ترین فرهنگ‌های تاریخ اسطوره‌شناسی دنیا را در اختیار دارد. پیش‌تر پیرامون شخصیت‌های افسانه‌ای در اسطوره‌شناسی پارسی، یعنی ایزدبانو آناهیتا، میترا و اهورامزدا بحث کردیم و حالا، نوبت به‌ «آرش کمانگیر» رسیده است.

هرآنچه باید درباره آرش کمانگیر بدانید: 

آرش کمانگیر کیست؟

_{عکس از وب‌سایت TehranTimes}

آرش کمانگیر، یکی از پهلوانان و اساطیر تاریخ ایران است که از او با عنوان «نماد ایثار و دلاوری» یاد می‌شود. قصه‌ آرش کمانگیر در جریان یک جنگ به‌شدت حساس رقم می‌خورد. آرش جزو سپاهیان منوچهر پیشدادی بود که در زمان جنگ ایران و توران، به‌‌عنوان کماندار سپاهیان ایران مامور شد تیری را پرتاب کند تا مرز مابین ایران و توران مشخص شود. آرش هم که یک تیرانداز بی‌نهایت ماهر بود، تصمیم می‌گیرد تا تمام نیروی خود را در کمان بگذارد تا ایران را سربلند کند؛ این تصمیم به‌قیمت جان آرش تمام و اینجا است که افسانه‌ «آرش کمانگیر» متولد می‌شود.

منوچهر پیشدادی به‌عنوان هفتمین پادشاه پیشدادیان بعد از «کیومرث»، «هوشنگ»، «تهمورث»،‌«جمشید»، «ضحاک» و «فریدون» به‌تخت پادشاهی تکیه زد و دوران پادشاهی خود را آغاز کرد. منوچهر در سالیان پایانی حکومت صد و چند ساله‌ خود، از تورانیان به‌فرماندهی «افراسیاب» شکست می‌خورد. افراسیاب پس از این پیروزی، تصمیم می‌گیرد تا با یک ایده که تنها در راستای تحقیر ایرانیان بود، منوچهر و سایر مردم ایران را حقیر بشمارد. منوچهر که شکست خورده بود و در پی یک راه صلح‌آمیز برای پایان جنگ با تورانیان می‌گشت، زیرِ بار حقه‌ افراسیاب رفت. افراسیاب یک پادشاه به‌شدت حیله‌گر و زرنگ بود و در پایان پس از صحبت با مشاورانش، راه‌حل خود را ارائه کرد.

داستان آرش کمانگیر مدت‌ها پیش از نگاشته شدن «شاهنامه»، در کتب دینی مثل کتاب «اوستا» روایت شده است

افراسیاب برای اینکه هم‌زمان، هم مردمان ایران را تحقیر کرده باشد، هم به‌جنگ پایان بدهد و هم اینکه بدون ریخته شدن خون سربازان خود به‌مناطق بیشتری از کشور ایران دسترسی داشته باشد، پیشنهاد کرد تا یک کماندار از سپاه ایرانیان، به‌بلندترین نقطه از کوه دماوند برود و از آنجا تیری را رها کند تا مرز مابین ایران و توران با همین تیر مشخص شود! آرش، این دلاور ایرانی که متولد مازندران بوده است، از چنین قضیه‌ای باخبر می‌شود و برای خنثی کردن توطئه‌ افراسیاب و برای دور کردن سپاهیان توران از ایران، تصمیم می‌گیرد تا جان خود را در کمانش بگذارد و قوی‌ترین تیری که در زندگی‌اش پرتاب کرده را در آسمان رها کند!

_{عکس از وب‌سایت MyHero.com}

این‌گونه می‌شود که الهه‌ زمین «اسپندارمذ» کمان را به آرش می‌دهد و در لحظه‌ تحویل دادن کمان، به او این انتخاب را می‌دهد که یا یک تیر معمولی را تا فاصله‌ای بسیار کم پرتاب کند یا اینکه با پذیرفتن کمان اسپندارمذ، جان خود را در کمان بگذارد و مرز ایران را تا چندین و چند فرسنگ، گسترش بدهد. آرش راه دوم را انتخاب می‌کند و با فدا کردن جان خود،‌ ایران را نجات می‌دهد. گفته می‌شود که پس از مرگ آرش، او کامل ناپدید شده و هیچ اثری از او باقی نمی‌ماند. در افسانه‌ها چنین آمده که تیر پرتاب‌شده توسط آرش، چندین و چند روز در راه بوده و در نهایت، کنار رود جیحون یا «آمودریا» فرود آمده و به‌این شکل، مرز مابین ایران و توران را مشخص می‌کند.

مقبره آرش کمانگیر

_{عکس از وب‌سایت Pinterest}

آرش کمانگیر پس از دریافت کمان افسانه‌ای و خاصی که الهه‌ زمین به او هدیه کرد، با فدا شدن جان خود موافقیت می‌کند. در افسانه‌ها آمده که بدن آرش در زمان پرتاب تیر، شرحه شرحه و در سراسر سرزمین ایران پخش شده است. به همین دلیل، هرگز مقبره‌ خاصی برای آرش ساخته و در نظر گرفته نشد؛ اما برای یادبود آرش کمانگیر، مراسمی ویژه در نظر گرفته شده است که هر ساله در تاریخ ۱۳ تیر، آن را در دماوند برگزار می‌کنند. این مراسم با نام «تیرگان» شناخته می‌شود.

آرش کمانگیر در شاهنامه

_{عکس از وب‌سایت EavarTravel}

قصه‌ آرش کمانگیر با‌ اینکه یک داستان اسطوره‌ای و حماسی است؛ اما، هرگز در شاهنامه روایت نشده است. ماجرای آرش کمانگیر ابتدا در کتاب «اوستا» مطرح شد. در «یشت هشتم» از اوستا، به‌زندگی و فداکاری آرش کمانگیر اشاره می‌شود؛ شخصی که با توجه به متن اوستا، از کوه «اَیریوخشوئه» به کوه «خونونت» تیری پرتاب کرد و حماسه ساخت. در کتب اسلامی هم شاهد اشاراتی به داستان آرش هستیم؛ تقریبا تمامی منابع اسلامی، داستان آرش را به یک شکل روایت کرده‌اند.

_{عکس کاور  از وب‌سایت Mir Moein}