آخرین وضعیت برگزاری جشن «سده» در ایران

به گزارش ایسنا، «جشن سده» ۱۵ آذر ۱۴۰۲ به‌ عنوان بیست‌وچهارمین عنصر میراث فرهنگی ناملموس ایران و در پرونده‌ای مشترک با تاجیکستان، در فهرست جهانی میراث ناملموس یونسکو ثبت شد. در طول این دوسال، بسیاری از کارشناسان و میراث‌دوستان بر این عقیده بوده‌اند که «سده» با پیشینه تاریخی و رویکرو فرهنگی و آیئنی که دارد، به عنوان یک جشن ملی باید بدون در نظر گرفتن مذهب، به صورت گسترده و با حضور عموم مردم برگزار شود، اما این جشن باستانی هر سال کوچک‌تر شده، به فضاهای روستایی کشانده شده و یا فقط با حضور زرتشتیان برگزار شده است. تا اوایل دهه ۹۰ نیز حتی تورهای گردشگری به هنگام جشن سده برگزار می‌شدند که درحال حاضر این امکان همانند گذشته وجود ندارد، هرچند همایش‌ها و نشست‌های روایی به این مناسبت برگزار می‌شود.

امسال نیز پس از گذشت دو سال از ثبت جهانی جشن سده از سوی ایران در یونسکو، مسئولان انجمن‌های زرتشتیان در تهران و کرمان به ایسنا اعلام کردند که این جشن فقط با حضور زرتشتیان برگزار خواهد شد. پیگیری‌ها از یزد نیز حاکی از این است که برگزاری جشن سده در این استان، شرایط مشابهی با تهران و کرمان دارد.

سیروس نیکبخت، رییس انجمن زرتشتیان کرمان درباره نحوه برگزاری «سده» در این استان گفت: امسال مراسم به صورت نیمه‌خصوصی‌ و  روز چهارشنبه ١٠ بهمن ماه در محل آتشکده کرمان برگزار می‌شود و مراسم از ۱۵ آغاز می‌شود و حدود ساعت ۱۷:١۵ آتش‌افروزی انجام خواهد شد.

او افزود: به دلیل محدودیت فضا، تعداد دعوت‌شدگان را بسیار محدود کرده‌ایم. بیشتر از خود زرتشتیان دعوت شده است. البته تعداد محدودی از مقامات نیز در مراسم حضور خواهند داشت. حدوداً ظرفیت مراسم ۲۰۰ نفر است.

نیکبخت در پاسخ به این سوال که آیا مردم می‌توانند خارج از محدوده مراسم، حضور داشته و نظاره‌گر باشند؟ گفت: خیر. باید این موضوع کنترل شود که مشکلی پیش نیاید. در خود مراسم هم حاضران بهتر است ماسک بزنند، باید اطمینان پیدا کنیم که افراد بیمار نباشند یا موارد بهداشتی رعایت شود؛ چرا که اخیراً ویروس سرماخوردگی زیاد شده و ما نمی‌خواهیم مشکلی پیش بیاید.  

مهرتاش مهروزیاد، رئیس سازمان جوانان زرتشتی تهران درباره برگزاری جشن سده در تهران به ایسنا گفت: این جشن در تهران، تنها در یکی از آتشکده‌های ما در ١٨ کیلومتری جاده کرج و در روز دهم بهمن‌ماه برگزار می‌شود. از ساعت ۴ بعدازظهر از مهمانان دعوت کرده‌ایم و برنامه به‌صورت رسمی از ساعت ۱۶:۳۰ آغاز خواهد شد.

او افزود: این مراسم به‌صورت محدود فقط ویژه همکیشان زرتشتی است و برای عموم آزاد نیست. در نتیجه، امکان حضور تورها و گروه‌های تبلیغاتی گردشگری وجود ندارد. ظرفیت مکان قابل‌توجه است و در سال‌های گذشته حدود هزار تا دو هزار نفر در این مراسم حضور داشتند.  

ضمن اینکه علیرضا حسن‌زاده، رییس پژوهشکده مردم‌شناسی که یکشنبه هفتم بهمن ماه در نشستی به بررسی روایی و تاریخی جایگاه سده پرداخته بود، از برگزار این جشن در شهر توس در خراسان رضوی خبر داد و گفت که این مراسم به همت انجمن فردوسی و با سخنرانی استاد ایران‌دوست، دکتر علیرضا قیامتی برگزار می‌شود.

در پاسخ به پیگیری های ایسنا از استان یزد نیز گفته شده است جشن سده در شهر یزد با حضور موبدان زرتشتی برگزار خواهد شد.  

ایسنا همچنین پیگیر بود تا پاسخ مسئولان وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی را به عنوان متولی ثبت و حفاظت از میراث فرهنگی ایران درباره برگزاری این جشن جویا شود که تا این لحظه پاسخگو نبوده‌اند.

این درحالی است که علیرضا ایزدی، مدیرکل ثبت و حریم آثار و حفظ و احیاء میراث معنوی و طبیعی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی پیش‌تر در اظهاراتی گفته بود: ثبت جهانی پرونده‌هایی مثل تعزیه و نقالی، باعث ارتقاء آنها شده است و مطمئنا جشن‌های «سده» و «مهرگان» هم اگر سواد اجتماعی بیشتر شود، ارتقاء می‌یابد و دچار رویش دوباره می‌شود.

«سَده» از جمله سه جشن‌ مهم ایران باستان بوده است که در آغاز شامگاه ۱۰ بهمن برگزار می‌شود. روایت‌های مختلفی درباره ریشه این جشن وجود دارد که رایج‌ترین آنها با استناد به شاهنامه فردوسی، جشن پیدایش آتش در نظر گرفته می‌شود، که پیشینهٔ آن به دوران هوشنگ‌شاه، دومین پادشاه پیشدادی، بازمی‌گردد.

در این زمینه بخوانید:

ناگفته‌هایی از «جشن سده» و شرحی از وضعیت برگزاری آن