آتیلا پسیانی در سینما و تلویزیون بازی کرد در تئاتر زندگی

حسین قره: آتیلا پسیانی هنرمندی است که درباره اش می گفتند از زمانی که در رحم مادرش بود بر صحنه تئاتر رفت تا امروز که آخرین ملکول های هوای این جهان را به ریه اش فرو برد. او همیشه در صحنه ماند. مادرش زنده نام دیگری از دنیای هنر بود، جمیله شیخی، زنی استوار و از پیشگامان تئاتر نو و مدرن در ایران، بازیگری که لحظاتی فوق العاده را در نقش هایی با سیاق های متفاوت خلق کرد (کافی است پاییزان، مسافران و کاغذ بی خط را به یاد بیاورید).

دانسته هایتان درباره پسیانی را نمی خواهم تکرار کنم که در ۱۳۳۶ به دنیا آمد و ۱۳۵۶ اولین نمایشش را بازی کرد و تکراری است اگر بگوییم که در سالهای کودکی ما محله برو وبیا را بازی کرد و چه و چه. او مقدار زیادی فیلم و سریال بازی کرد، حتی در کارنامه اش بازی در تبلیغات هم به چشم می خورد، حتی صدایش هم روی بعضی از تبلیغات نشست.

مرور کارهای او بر صحنه تئاتر از تاثیرگذارترین آثار تجربی تئاتر در ایران است، او و یار دیرینش محمد چرمشیر، این هر دو آثاری را خلق کردند و بر صحنه تئاتر به نسل ما که شیفیتگان تئاتر بودیم نشان دادند که سال هاست -حتی در این روزها که تئاتر به امری فراگیر تبدیل شده است- از خاطرمان پاک نشده. اگر ده نفر بودیم یا صد نفر یا ۳۰۰ نفر در لحظه ای که او با گروهی از بازیگرانش به صحنه می آمد، ما را به دنیای دیگری می برد. دنیایی که او ایده هایش را ساخته بود تا خودش به عنوان انسان با گوشت و پوست و خون تجربه کند و ما نیز در آن تجربه سهیم شویم.

بیشتر بخوانید:

نگاهی به نمایش دیابولیک: رومئو و ژولیت خشونت، عشق و انتقال قدرت

پرستویی، کیانیان، چرم شیر، صالح علا، محمد زاده، رادان، رحمانیان و فاطمه نقوی همه برای آتیلا پسیانی آمدند

شاید در چنین روزی باید آن چه با او تجربه کرده ایم را مرور کنیم ، دنیایی که او ساخت و ما حیران در آن ساعتی زندگی کردیم. این نکته گفتنش ضروری است که همه تئاترهای او موفق نبودند که او خود هم چنین ادعایی نداشت بلکه ذات تئاتر تجربی این است که در آن موفقیت و عدم آن معنایی ندارد، ساخت و بالا آمدن مفهومی و بسط و گسترش آن مفهوم در یک ساعت، تئاتر تجربی را می سازد. او یک بار در تئاتر، ما مخاطبان را به یک لباس فروشی دست دو به یک تاناکورا می برد تا نشان دهد، غلط بودن، دست دوم و فیک بودن نه در یک ساحت که در تمامی ساحت های زندگیمان رسوخ کرده است، شاید هم در آینه، روزی با خودش مواجه شده و آن تجربه اجتماعی که خودش نیز بخشی از آن بوده است را آینه وار با ما هم در میان گذاشته .

همچنان که او روز دیگری و در نمایش دیگری در کلاف سردرگم سیم خاردارها با فاطمه نقوی(همسر آتیلا پسیانی که باید عمیقا به او تسلیت گفت) در زندگی ای که اسارت و جنگ پنجه در صورتش انداخته، گیر افتاده بودند.اگرچه فرماندهان نظامی دنیا آن را پیش می راندند و ما نیز چون آدمهای نمایش در سیم های خاردار گرفتار بودیم.

تجربه آتیلا پسیانی فقط در محتوا و اندیشه نبود، همانطور که پیش تر گفتم او و محمد چرمشیر فرم های زبانی، اندیشه ای و نمایشی متفاوتی را تجربه می کردند، چه آن زبان نمایش فرمش را از آفریفا می گرفت و از باورهای بومی منطقه جنوب ایران که با فرهنگ آفریقایی زنگبار ممزوج شده بودند و چه متاثر از زبان پیچیده تعزیه برای یک روایت مذهبی. او در بعضی از آثار، فرم های روز هنرهای دیگر را به کار گرفت از جمله ویدئو آرت و … .

ذکر این نکته درباره او ضروری است که صرفا از جهت نو بودن یک پدیده از آن استفاده نمی کرد، بلکه زبان به معنای گفتار و نگاه و اندیشه اثر، فرم را به استخدام می گرفت، اگر چه او بنا به تجربه گرا بودن، از یک فرم هنری هم به زبان و محتوا رسید.

او با انسان امروز چالش داشت چرا که خودش محصول چالش های امروزین بشر بود، مثل همه ما که در این دوره زندگی می کنیم، درک ناشناخته های وجود و حضور انسان در پهنه این کره خاکی، انسانی درگیر خود، جهان ناشناخته بیرون و درونش، انسان در مواجه با امر قدسی و امر قدرت.

پسیانی تلاش کرد تا در یک بعدازظهر وقتی به سراغ او و آثارش می رویم چیزی که در نگاهمان که بیرون از سالن تئاتر حذف شده است را به یادمان بیاورد یا برایمان بسازد. با قدرتی که خیال و تخیل در صحنه چوبین تئاتر به ما می دهد. شاید اگر اجل مهلت می داد تجربه بیماریش را هم روایت می کرد و به اشتراک می گذاشت، شاید هم اتودهای اولیه اش را زده باشد، او مرد اشتراک و تجربه بود و بارها و بارها دردها و رنج ها را نشان مان داد.

حتما بسیاری درباره او و درباره کارهایش خواهند نوشت، از امروز تا روزی که تئاتر در ایران به حیات خودش ادامه دهد. ذکر چند نکته ضروری است، یک اینکه قطعا در روزی این چنین کسی نمی خواهد اختلافات و ادعاها و نفوذها و چه و چه را به یاد بیاورد که این چنین چیزهایی شاید قرنی است که بر هنر و فرهنگ ما سایه انداخته. دوم اینکه بازی ها او در سینما و تلویزیون هم از تجربه های تئاترش آکنده بود، او همه جا آتیلا پسیانی بود؛ اما تئاتر خانه زایش او بود، خانه ای که در آن بارور می شد و همه آنچه بر صحنه می گذشت، محصول او بود. وگرنه کسی منکر بازی های درخشان او نیست.

او در تئاتر هم برای ریش سفید ها و هم برای جوان ها بازی کرد.

۵۷۵۷